حمل‌ و نقل هوشمند کشور در جاده توسعه

بهبود کیفیت ترددها، سهولت جابه‌جایی و افزایش امنیت در حمل‌ونقل زمینی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی است که مدیران شهرها را درگیر خود کرده است.

امروزه در بسیاری از کشورها به طور گسترده از سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند به‌منظور کنترل تراکم ترافیک، افزایش ایمنی جاده‌ها و تولید داده‌های منظم و قابل بهره‌برداری از وضعیت تردد، انتخاب مسیر مناسب، مکان‌یابی وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس‌ های شهری و بین‌ شهری و بسیاری از کاربردهای موثر در تسهیل آمدوشدهای زمینی بهره می‌گیرند.

به همین منظور از سال 98، ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گروه هوشمندسازی حمل‌ونقل را ایجاد کرد.

این گروه با هدف افزایش بهره‌وری، کیفیت و سرعت ارائه خدمات حمل‌ونقل‌ زمینی، طرح‌هایی را در کشور اجرایی کرده است.

در گفت‌وگو با شهاب خدامرادی، مسؤول بخش هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، آخرین اقدامات صورت گرفته در زمینه هوشمندسازی حمل‌ونقل در مسیر دستیابی به شهرهای هوشمند را جویا شده‌ایم.

مهم‌ترین هدف ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، تلاش برای سوق‌ دادن ناوگان حمل‌ونقل کشور به سمت استفاده از فناوری‌های نوین و به عبارت‌دیگر هوشمندسازی حمل‌ونقل است.

شهاب خدامرادی درخصوص مفهوم هوشمندسازی حمل‌ونقل به جام‌جم می‌گوید: «عبارت هوشمندسازی حمل‌ونقل بیشتر در مورد سامانه‌های پیشرفته مورد استفاده در حمل‌ونقل زمینی و درون‌شهری به‌کار می‌رود. فرآیند استفاده از فناوری در ناوگان دیگر مانند هوایی، دریایی و ریلی با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است و بر مبنای استانداردهای دقیق و مشخصی انجام می‌شود. به همین علت ورود فناوری‌های جدید در این مسیرهای حمل‌ونقلی، قطعا به‌سادگی وسایل حمل‌ونقل زمینی نخواهد بود. به همین دلیل ما نیز در بخش هوشمندسازی ستاد، بیشتر تمرکزمان بر استفاده از فناوری‌های روز در ناوگان‌های حمل‌ونقل زمینی معطوف شده است.»

وی می‌افزاید: «در حال حاضر نیاز به هوشمندسازی در بحث حمل‌ونقل زمینی بیش از سایر ناوگان‌ حمل‌ونقل است. استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند از جنبه‌های مختلفی مانند کاهش ترافیک، پایش ترددها، مدیریت ناوگان حمل‌ونقل مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.»

به گفته مسؤول بخش هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، به‌طور کلی استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه حمل‌ونقل به افزایش بهره‌وری، افزایش کیفیت و سرعت ارائه خدمات منجر می‌شود.

خدامرادی در این رابطه تصریح می‌کند: «از مصداق‌های عینی مزیت هوشمندسازی حمل‌ونقل می‌توان به فراگیرشدن استفاده فناوری‌های روز در این حوزه با هدف افزایش ایمنی، کاهش ترافیک و تصادفات، کاهش تلفات تصادفات جاده‌ای و حتی کاهش آلودگی‌هوا و مصرف سوخت اشاره کرد.»

شناسایی ظرفیت‌های زیست‌بوم فناورانه حوزه حمل‌ونقل

خدامرادی با اشاره به مأموریت اصلی ستادهای زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تصریح می‌کند: «شناسایی و جهت‌دهی به زیست‌بوم فناوری در حوزه‌های مختلف، برقراری ارتباط میان اجزای زیست‌بوم و همچنین تعریف طرح‌های عملیاتی برای به‌کارگیری و بهره‌برداری از ظرفیت‌های اجزای زیست‌بوم فناوری در حوزه‌های مختلف از اصلی‌ترین اهداف شکل‌گیری ستادهای زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. در راستای محقق‌سازی این اصل، اولین مأموریت ما در حوزه هوشمندسازی حمل‌ونقل، شناسایی اجزای زیست‌بوم فناورانه این حوزه و ایجاد شبکه ارتباطی میان این اجزا بود.»

وی می‌افزاید: «تعریف طرح‌های اجرایی متناسب با ظرفیت هر یک از این اجزا، مشارکت در فعالیت‌های ترویجی و فرهنگ‌سازی مانند شرکت در نمایشگاه‌ها، برگزاری همایش‌ها و انتشار فصلنامه، از دیگر اقداماتی است که طی حدود دو سالی که از شکل‌گیری بخش هوشمندسازی در ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته می‌گذرد، همواره مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر با شناسایی سازمان‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با این حوزه و شرکت‌های مختلفی که به نوعی می‌توانند با فعالیت‌های بخش هوشمندسازی ستاد مرتبط باشند، آنها را به‌صورت کامل بررسی کردیم. براساس نتایج این بررسی بیش از 40 سازمان دولتی و نیمه‌دولتی و 180 شرکت خصوصی که به‌نوعی با حوزه حمل‌ونقل هوشمند در کشور مرتبط بودند، مانند وزارت راه و شهرسازی، شرکت‌های خودروسازی، اپراتورهای همراه، شرکت‌های حمل‌ونقلی یا شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات فناورانه حوزه حمل‌ونقل شناسایی شدند. براساس ظرفیت‌ها و نیازهای این مجموعه‌ها، طرح‌های اجرایی ستاد تعریف شدند.»

پایش اتوبوس‌ های بین‌شهری

خدامرادی درخصوص دیگر برنامه‌های مهمی که در جهت گسترش حمل‌ونقل هوشمند در کشور پیگیری شده‌ است، توضیح می‌دهد: «یکی از مواردی که در جهت توسعه حمل‌ونقل هوشمند در کشور در حال پیگیری است، بحث ایجاد زیرساخت‌های تحلیل کلان‌داده‌های حمل‌ونقلی است. استفاده یا بهتر بگوییم تحلیل داده‌های تولیدشده در حوزه حمل‌ونقل که از سامانه‌های هوشمند پایشی مختلف سطح کشور به دست‌ می‌آیند؛ مانند دوربین‌های بررسی تخلف، تردد شمارها، سامانه‌های توزین در حال حرکت و ادوات مدیریت ناوگان، مانند مکان‌یاب که روی وسایل‌نقلیه نصب می‌شود. تحلیل این کلان‌داده‌ها می‌تواند اثربخشی بالایی بر بهبود مدیریت و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی ایفا کند.»

وی در ادامه می‌افزاید: «بر این اساس سامانه‌ای با عنوان «سامانه پایش هوشمند ترابری ناوگان» یا به اختصار «سپهتن» توسعه پیدا کرده است. استفاده از این سامانه در حال‌حاضر از سوی راهور ناجا برای اتوبوس‌های بین‌شهری الزام شده است. این سامانه علاوه‌بر نظارت بر راننده با استفاده از دوربین‌های نظارتی، در پایش هوشمند میزان پیمایش وسیله ‌نقلیه و مسیر تردد به کمک راهور آمده است. با نظارت هوشمند تا حد زیادی از تخلفات احتمالی در میزان مسافت پیموده‌شده توسط اتوبوس جلوگیری می‌شود. همچنین به توزیع عادلانه سوخت میان وسایل ‌نقلیه ناوگان براساس میزان پیمایش کمک می‌کند. این سامانه علاوه‌بر دوربین‌های نظارتی برای بررسی عملکرد راننده، دارای فرآیندی برای بررسی گواهینامه راننده در طی مسیر است. در سپهتن، راننده در حال رانندگی ملزم به ثبت گواهینامه خود در سامانه است. به این ترتیب، الزام سازمان راهداری به‌تعویض راننده پس از هشت ساعت رانندگی به‌صورت هوشمند بررسی خواهد شد و اگر راننده بعدی گواهینامه خود را در سامانه ثبت نکند، تخلف گزارش می‌شود.»

خدامرادی با اشاره به اهمیت استفاده از داده‌های تولیدشده در این سامانه تصریح می‌کند: «ذخیره‌سازی و تحلیل داده‌های به‌دست‌ آمده در این سامانه، موضوع مهم دیگری بود که در ستاد مورد پیگیری قرار گرفت. در حال حاضر از تحلیل این داده‌ها برای ارائه خدماتی مانند تحلیل رفتار رانندگی راننده‎‌ها استفاده می‌شود. در این خدمت با تحلیل داده‌های به دست آمده از نحوه رانندگی راننده، رانندگان پرخطر که رانندگی خطرناکی را در طول مسیر یا در نقاط حساس مسیر مانند پیچ جاده‌ها داشته‌‌اند، مشخص می‌شوند. تشخیص انحراف از مسیر نیز یکی دیگر از مواردی است که با استفاده از تحلیل داده‌های سپهتن به‌راحتی قابل شناسایی شده است. به این ترتیب با پایش هوشمند رانندگان اتوبوس‌های بین‌شهری می‌توان از بروز تخلفات و حوادث احتمالی تا حد زیادی پیشگیری کرد.»

به گفته خدامرادی با توجه به مزایای توسعه این سامانه در مسیرهای بین‌شهری، سامانه مشابهی نیز برای استفاده در ناوگان اتوبوس درون شهری سامانه «سیپاد» توسعه یافته است. وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «این سامانه به‌صورت پایلوت در برخی اتوبوس‌های ناوگان عمومی حمل‌ونقل شهری در حال بهره‌برداری است، زیرا استفاده از این سامانه بر خلاف سپهتن به الزام قانونی تبدیل نشده است و فقط مشوق‌هایی برای استفاده از آن در نظر گرفته شده است. امیدواریم با مذاکرات و پیگیری‌هایی که با سازمان شهرداری‌ها و دهداری‌های کشور داریم، بتوانیم استفاده از این سامانه را در اتوبوس‌های شهری به الزام تبدیل کنیم تا در ادامه شاهد استفاده گسترده از این سامانه هوشمند و مزایای حاصل از آن در ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهری کشور باشیم.»

سامانه تماس اضطراری

با توجه به آمار بالای تلفات جاده‌ای در کشور، یکی از اصلی‌ترین اولویت‌ها در بحث استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه حمل‌ونقل، افزایش ایمنی و امنیت سفرهای زمینی به‌شمار می‌رود. خدامرادی درخصوص اقدامات صورت‌گرفته در این زمینه در کارگروه هوشمندسازی ستاد فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، به جام‌جم می‌گوید: «در راستای پاسخ به این نیاز، با تکیه بر ظرفیت و توان علمی موجود در
سه شرکت دانش‌بنیان، سامانه‌ تماس اضطراری در کشور بومی‌سازی شده است. محصول تولید شده در هر سه شرکت با حمایت‌های ستاد حمل‌ونقل پیشرفته موفق به اخذ مجوزهای مورد نیاز برای بهره‌برداری شده‌اند. به درخواست سازمان راهداری استان البرز، یکی از شرکت‌های خودروسازی خصوصی و یکی از شرکت‌های بیمه‌ای کشور، سامانه تماس اضطراری تولید‌شده در این سه شرکت به‌صورت پایلوت در برخی خودروهای‌های این مجموعه‌ها در حال بهره‌برداری است.»

وی درخصوص اهمیت توسعه این سامانه توضیح می‌دهد: «سامانه تماس اضطراری در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها از جمله تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا به الزامات تولید خودرو اضافه شده است و خودروسازها موظف به استفاده از این سامانه در محصولات‌شان هستند. کشورهای دیگر مانند ایالات متحده، چین و هند نیز در سال‌های اخیر به شکل گسترده‌ای از این سامانه استفاده می‌کنند.»

براساس گفته‌های خدامرادی، زمانی که سامانه تماس اضطراری روی خودرو نصب می‌شود، با استفاده از حسگرهای هوشمندی که دارد، قادر خواهد بود تصادف را تشخیص دهد و موقعیت وسیله نقلیه را بلافاصله به واحد امداد و نجات یا اورژانس گزارش کند. به‌این‌ترتیب در سریع‌ترین زمان ممکن واحد امدادی به محل حادثه فراخوانده می‌شود که این موضوع با توجه به آمار بالای مرگ‌ومیر، به دلیل دیر اعزام شدن واحدهای امدادی به محل حادثه، می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در کاهش تلفات تصادفات جاده‌ای داشته باشد.

وی در ادامه تصریح می‌کند: «علاوه‌بر سامانه خودکار، این سامانه مجهز به سیستم دستی نیز هست؛ در این حالت دکمه‌ای در داخل خودرو تعبیه می‌شود که با فشردن آن، راننده و سرنشینان خودرو می‌توانند بلافاصله با مراکز امدادی تماس برقرار کنند و وضعیت خود را برای دریافت خدمات امدادی گزارش دهند.»

خدامرادی در پاسخ به پرسش جام‌جم درخصوص زمان استفاده گسترده از این فناوری در خودروهای شخصی، می‌گوید: «استفاده عمومی و گسترده از این سامانه نیاز به ایجاد الزامی در شرکت‌های خودروسازی برای استفاده از این سامانه در تولیدات‌شان دارد. امیدواریم با پیگیری‌هایی که از سوی ستاد برای تحقق این الزام در حال انجام است، به‌زودی شاهد استفاده وسیع و گسترده از این سامانه هوشمند در خودروهای تولیدی باشیم.» گفتنی است وی در مورد زمان اجرایی‌شدن این طرح به تاریخ دقیقی اشاره نکرد.

برنامه‌های پیش‌ روی هوشمندسازی حمل‌ونقل

خدامرادی درخصوص برنامه‌های در دست اقدام این کارگروه، در جهت توسعه هرچه بیشتر حمل‌ونقل هوشمند بیان می‌کند: «تدوین سند جامع حمل‌ونقل هوشمند شهری از اقدامات مهمی است که در حال حاضر از سوی ستاد توسعه فناوری فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته در حال پیگیری است. تدوین سند جامع حمل‌ونقل هوشمند شهری می‌تواند حدود فعالیت، الزامات توسعه و استفاده از سامانه‌های حوزه حمل‌ونقل هوشمند را تبیین کند.»

وی می‌افزاید: «علاوه‌بر این موضوع، در حال پیگیری ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه فناوری خودروهای متصل هستیم.» خدامرادی درخصوص کاربرد این فناوری تصریح می‌کند: «در فناوری خودروهای متصل، خودروها می‌توانند با استفاده از زیرساخت‌های مخابراتی و اینترنت اشیاء‌ به صورت هوشمند با هم ارتباط برقرار کنند. به این ترتیب در موقعیت‌های خطرساز مانند نزدیک‌ شدن غیرمترقبه خودرویی دیگر که می‌تواند منجر به بروز حادثه شود، خودرو وضعیت را به راننده هشدار خواهد داد.»

خدامرادی همچنین از در دست اقدام بودن طرح‌هایی مانند پایش یکپارچه ناوگان سطح جزیره و پایش تخلفات، با استفاده از خودروی پلیس هوشمند در جزیره کیش خبر داده و می‌گوید: «در این طرح قرار است علاوه‌بر دوربین‌های نصب‌شده روی خودروهای پلیس، پهپادهایی به پرواز در‌آیند و تخلفات را رصد و گزارش کنند. فعلا این طرح‌ها در مرحله تحقیق و توسعه است که امیدواریم با همکاری دو خودروساز بزرگ کشور به شکل جدی‌تری دنبال شود.»

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه جام جم