«ضد آفتاب طبیعی» کره زمین چیست؟

به گزارش جام جم آنلاین، مولکول‌های ازن که خود تشکیل یافته از سه اتم اکسیژن و در ارتفاع ۱۸ تا ۵۰ کیلومتری از سطح زمین در لایه استراتوسفر پراکنده هستند می‌توانند اشعه فرابنفش خورشید را جذب کنند و مانع از رسیدن بیش از حد آن به سطح زمین، اقیانوس‌ها، جنگل‌ها شوند.

پس از اینکه نقش مهم و حیاتی لایه ازن توسط دانشمندان مشخص و به همگان اعلام شد، انسان‌ها توانستند با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای این لایه را مورد بررسی قرار دهند و متوجه کاهش ضخامت لایه ازن در لایه استراتوسفری (دومین لایه بزرگ اتمسفر) شدند.

پس از آن کشورهای توسعه یافته با تاکید بر ضرورت حفاظت از لایه ازن به‌دلیل نقش حیاتی و مهم آن بر اکوسیستم‌های سیاره زمین، «پروتکل کنوانسیون وین برای محافظت از لایهٔ ازن» در سال ۱۹۸۵ میلادی و «پروتکل مونرآل» را در سال ۱۹۸۷ میلادی را به‌ منظور کاهش استفاده از گازهای مخرب لایه ازن تدوین کردند و به امضا رساندند و اکنون معاهده مونترآل در تمامی کشورهای روی کره زمین یعنی تمام ۱۹۷ کشور عضو سازمان ملل متحد به تصویب رسیده است.

پرتوهای فرابنفش خورشید آسیب‌های جدی به بدن، پوست و حیات انسان می‌رساند بنابراین اگر لایه ازن وجود نداشت، نظام حیات روی سیاره زمین نیز شکل نمی‌گرفت.

با وجود اینکه لایه ازن از اهمیت بالایی برخوردار است انسان‌ها با تولیدات مواد مصنوعی در مکانیسم‌های طبیعی لایه‌های بالایی جو اختلالاتی ایجاد کرده‌اند که منجربه اتخاذ تصمیم‌های جهانی و بین‌المللی برای حفاظت از لایه ازن شده است این در حالیست که برخی عوامل طبیعی مانند فعالیت‌ آتشفشان‌ها نیز در تخریب و کاهش ضخامت لایه ازن نیز می‌توانند تاثیرگذار باشند.

یکی از مهم‌ترین آثار مخرب تخریب و ایجاد حفره در لایه ازن، افزایش سرطان پوست در میان انسان‌ها است.

در یک دوره‌ای تعداد مبتلایان به سرطان پوست به‌ویژه در کشورهایی مانند استرالیا که در مجاورت حفره ایجاد شده در لایه ازن قرار داشتند به‌شدت افزایش پیدا کرد همچنین تخریب لایه ازن و تابش پرتو فرابنفش خورشید می‌تواند باعث ابتلا به آب‌ مروارید چشمی، سرکوب «دی ان ای» (DNA)، از بین رفتن مواد غذایی دریایی از جمله «فیتوپلانکتون‌ها» ‌ و جنگل‌ها و کاهش کیفیت محصولات تولیدی انسان‌ها شود.

روند کاهش استفاده از گازهای مخرب لایه ازن شامل گازهای «کلروفلوئوروکربن‌ها» (CFC)، «هالون‌ها»، «تترا کلورید کربن» و «متیل بروماید» در دنیا تا حدودی موفقیت آمیز بوده و تقریبا قریب به اتفاق این گازهای مخرب لایه ازن در ۹۹ درصد کشورهای دنیا حذف شده است.

سیاستگذاری‌های بین‌المللی در جهت حفاظت از لایه ازن، کشورها را به دو دسته در حال توسعه و توسعه یافته تقسیم کرده است و روند اقدامات کشورها بسته به اینکه در کدام یک از این طبقات قرار بگیرند، متفاوت است.

ایران جزو کشورهای در حال توسعه است و موفق شده‌ استفاده از برخی گازهای مخرب لایه ازن مانند «کلروفلوئوروکربن‌ها» ‌ (CFC) را تا اول ژانویه ۲۰۱۰ میلادی در کشور حذف کند.

پس از حذف استفاده از گازهای مخرب لایه ازن در ایران برخی از صنایع کشور به سراغ استفاده از گازهای جایگزینی رفتند که مخرب لایه ازن نباشد یا کمتر از گازهای پیشین مخرب لایه ازن باشد اما با مطرح شدن مساله گرمایش جهانی مشخص شده است که برخی از این گازهای جایگزین با وجود اینکه مخرب لایه ازن نیستند یا به میزان کمتری باعث تخریب آن می‌شوند اما دارای اثرات گلخانه‌ای شدیدی هستند که باعث گرم شدن سطح کره زمین می‌شوند.

دانشمندان دریافته‌اند که گرم شدن کره زمین باعث افزایش دما در لایه تروپوسفر(پایین‌ترین لایه اتمسفر زمین) یعنی لایه‌ای که انسان‌ها در آن زندگی می‌کنند، می‌شود اما باعث سرد شدن لایه استراتوسفر (در ارتفاع ۱۸ تا ۵۰ کیلومتری از سطح زمین) می‌شود و سرد شدن این لایه زمینه را برای شکل‌گیری ابرهای استراتوسفری قطبی و در نتیجه تخریب لایه ازن فراهم می‌کند.

در این شرایط کاهش فعالیت‌هایی که منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود و جایگزین کردن گازهای طبیعی در صنایع به‌جای استفاده از گازهایی که اثرات گلخانه‌ای شدیدی دارند می‌تواند علاوه بر کنترل اقلیم و کاهش روند گرم شدن سطح زمین به‌صورت غیر مستقیم به حفاظت از لایه ازن کمک کند.

گازهای گلخانه‌ ای به‌ علت عمر بالایی که در جو دارند، ممکن است دهه‌ها به فرایند تخریب لایه ازن ادامه دهند یعنی گازهایی که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی منتشر شده‌اند هنوز به فعالیت تخریب خود ادامه می دهند بنابراین پیش‌بینی می‌شود در صورتی که انتشار گازهای گلخانه‌ ای و مخرب لایه ازن متوقف و استفاده از این گازها در سطح کشورهای دنیا حذف شود احتمالا تا سال ۲۰۶۰ میلادی ضخامت لایه ازن به اندازه‌ای برسد که در دهه ۱۹۸۰ میلادی بوده است.

کاهش عواملی که اثر مستقیمی بر تخریب لایه ازن دارند مانند کاهش میزان انتشار گازهای مخرب و گلخانه‌ ای نمی‌تواند در کوتاه مدت باعث از بین رفتن آسیب وارد شده به لایه ازن شود چراکه این گازها طی دهه‌ها مصرف و منتشر شده‌اند و هنوز در جو زمین به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

اگر کاهش فعالیت‌های صنعتی و انتشار گازهای مخرب و گلخانه‌ ای برای مدت طولانی‌تری تداوم پیدا کند ممکن است اثرات مثبتی مانند کاهش صدمات وارد شده بر لایه ازن را به‌همراه داشته باشد اما در کوتاه نمی‌تواند تاثیر چندانی بر بهبود وضعیت لایه ازن بگذارد.

منبع: ایسنا