غول‌پیکرهایی که شادی می‌آورند

محسن اکرمی، ‌هنرمند یزدی از معدود هنرمندانی در کشور است که در زمینه ساخت عروسک‌های بلندقامت به صورت تخصصی فعالیت دارد. اکرمی متولد آذر ماه ۱۳۵۸ در یکی از خانه‌های خشتی ابرکوه است و به گفته خودش کوچه‌های کاهگلی باران‌خورده و آفتاب داغ کویر و صفای مردمان این سرزمین باعث شد که عاشق ادبیات و هنر شود. پس از تحصیل در رشته اقتصاد، به جای مشاغل مربوط با این رشته به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفت و در همان کتابخانه‌ای که در کودکی به آنجا می‌رفت، مشغول کار شد و اکنون ۱۵ سال است که مربی کانون پرورش یزد است. در این مدت در کارگاه‌های استادان بنام داخلی و خارجی به‌ خصوص کارگاه تئاتر کودک پروفسور کریستل ‌هافمن و همچنین کارگاه‌های بداهه‌پردازی استاد پرویز برید درباره هنر نمایش آموخته است و در عروسک‌سازی نیز کارگاه فلورماری فئونتس را تجربه کرده‌ است. او در گفت‌ و گو با ما از دغدغه‌هایش در مورد عروسک‌های بلندقامت می‌گوید.

کار ساخت عروسک را چگونه شروع کردید؟
در کانون عروسک‌های نمایشی می‌ساختم ولی به‌ طور مستقیم با استادان این رشته در ارتباط نبودم البته مطالعه کتاب‌ها و مراودات با اساتید در جشنواره‌های مختلف برایم کلاس آموزشی بود و در همین فرصت‌ها می‌دیدم و می‌پرسیدم و اکنون هم همین است. طراحی و ساخت عروسک‌های غول‌پیکر را پس از کارگاه تخصصی یونیما ایران در آبادان در سال ۱۳۹۵، آغاز کردم. این کارگاه آموزشی را خانم فلورماری فئونتس طراح و سازنده این عروسک‌ها در شرکت گرندپرسونز فرانسه هدایت می‌کرد. آقای ژروم آنیشل، سازنده عروسک نیز دستیار خانم فلورماری بود و استاد فرناز بهزادی از اساتید پیشکسوت نمایش عروسکی فرانسوی‌ها را همراهی می‌کردند و البته ترجمه را هم انجام می‌دادند.
البته قبل از تشکیل کارگاه، این عروسک‌ها و اجراهایشان را در جشنواره‌ها و کارناوال‌های خارجی دنبال می‌کردم و علاقه داشتم روزی ساخت این عروسک‌ها را نیز انجام دهم تا این‌که خبر تشکیل این کارگاه را شنیدم و رزومه ارسال کردم و پذیرفته شدم. در مدت  یک ماه برگزاری این کارگاه سعی کردم در ساخت بخش‌های مختلف عروسک شرکت کنم و به این ترتیب وقتی به یزد برگشتم دست به کار ساخت این عروسک‌ها شدم. اولین عروسک‌هایی که ساختم عروسک مردی کشاورز بود با تعدادی کلاغ که در سایز بزرگ مناسب برای اجرای صحنه‌ای اعضای نوجوان بودند منتها تکنیک ساخت آنها همان تکنیک غول‌پیکرها بود.

برای ساخت این عروسک‌ها از چه شیوه و تکنیک‌هایی استفاده می‌کنید و مهم‌ترین مشخصه این عروسک‌ها چیست؟
تاکنون ۱۰ عروسک غول‌پیکر ساخته‌ام؛ دو عروسک دختر و پسر بوشهری به سفارش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بوشهر. چهار عروسک به سفارش سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری یزد که خانواده یزدی شامل پدربزرگ، مادربزرگ، مرد و زن هستند و دختر و پسر نوجوان یزدی هم در حال ساخت هستند. این عروسک‌ها سه نسل از یک خانواده را نشان می‌هند و به منظور معرفی آداب و رسوم مردم یزد و اهمیت خانواده طراحی و ساخته شده‌اند.
برای اجرای صحنه نیز عروسک غول‌پیکر ضحاک را ساختم در اجرای صحنه روی تخت شاهی نشسته است و سر مارهای روی دوشش تا چند متر حرکت دارند. عروسک ماهی قرمز غول‌پیکر را هم ساختم. این عروسک به وسیله دو عروسک‌گردان حرکت می‌کرد و به اندازه یک‌ون مسافری و البته بسیار سبک بود. دو عروسک نوازنده سرنا و دهل بختیاری نیز به منظور معرفی موسیقی محلی و لباس و فرهنگ قوم بختیاری ساخته‌ام. این عروسک‌ها با تکنیک شرکت گرند پرسونز ساخته شده‌اند. به‌رغم سایز بزرگ‌شان سبک هستند. در ساخت و ساز آنها اصلا از پلاستوفوم یا همان یونولیت استفاده نمی‌شود و از بطری‌های آب و نوشابه برای ساخت قالب‌ها استفاده می‌شود و با کاغذ باطله پاپیه ماشه می‌شوند. خانم فلورماری بر این عقیده بود که ما حق نداریم با ساخت عروسک و تولید زباله به محیط‌زیست آسیب وارد کنیم. برای همین از چیزهایی که به‌عنوان زباله وارد طبیعت می‌شوند استفاده می‌کنیم. یکی از بخش‌های جذاب کار برای من همین طراحی و ساخت چهره عروسک است. در صفحه‌ای که مربوط به ساخت و ساز این عروسک‌ها دارم فراخوان می‌دهم و افراد تصویری از خودشان ارسال می‌کنند در نهایت یک چهره که بیشتر از بقیه مناسب شخصیت مورد نظرمان باشد را انتخاب و کار ساخت و ساز عروسک آغاز می‌شود. گرچه قدری کار را سخت می‌کند اما این چالش برایم بسیار دوست‌داشتنی است. همیشه عکس‌العمل افرادی که برای اولین بار خودشان را در ابعاد ۴‌متر می‌بینند برایم جالب و جذاب بوده‌است. به نظرم توجه به شخصیت‌های واقعی باعث می‌شود هرکدام از عروسک‌ها علاوه بر ظاهری متفاوت، شخصیتی خاص و جذاب و منحصر به‌فرد داشته باشند. همان‌طور که جز دوقلوهای همسان هر آدمی ‌چهره و استایل خاص خودش و متفاوت با دیگران دارد. در ساخت عروسک‌ها باید به این موضوع مهم توجه کرد، درست است که عروسک‌ها چهار متری هستند اما این بدان معنی نیست که مثلا بدن همه اینها مثل هم باشد و فقط سرها فرق بکنند. عروسک هم مثل مدل واقعی‌اش می‌تواند چاق یا لاغر باشد و به‌طور کلی مشخصات ظاهری خاص خودش را داشته باشد. این باعث می‌شود وقتی عروسک‌ها کنار هم قرار می‌گیرند زیبا باشند. این نیست که ما تعدادی بدن بسازیم و سرهای مختلفی روی آن بگذاریم و لباس تن‌شان کنیم. این عروسک‌ها شخصیت‌های غول‌پیکری هستند که هرکدام مشخصات خاص خودش را دارد.

آیا ساخت این مدل عروسک‌ها مقرون‌به‌صرفه هست یا نه؟
عروسک‌ها را فعلا در فضای شخصی کوچکی که دارم می‌سازم. ساخت این نوع عروسک‌ها هزینه‌بر است و دستمزد افراد و سایر هزینه‌های کارگاه زیاد است. این عروسک‌ها معمولا به‌صورت تیمی‌ ساخته می‌شوند ولی من عروسک‌ها را به تنهایی می‌سازم که این باعث می‌شود فرآیند ساخت قدری زمانبر باشد. این هنر هم مانند دیگر هنرها به حمایت نیاز دارد. نظیر اختصاص محلی برای کارگاه ساخت عروسک‌ها که تیم سازنده متحمل پرداخت اجاره محل نشود چراکه ماحصل کار فارغ از این‌که متعلق به چه سازمانی باشد، در معرض دید مردم قرار می‌گیرد. اتفاقا در یزد فضاهای بسیاری برای اختصاص به این منظور وجود دارد. همچنین نگاه و رویکرد هنری مسؤولان به هنر عروسکی بسیار مهم است. در کانون پرورش فکری، فضایی به‌عنوان کارگاه عروسک‌سازی ساخته شد که نیاز به تجهیز دارد و به سازوکار مناسبی نرسید. البته همه‌گیری کرونا در این مورد بی‌تاثیر نبود.

به نظر شما مهم‌ترین کارکرد این نوع عروسک‌ها در جامعه چیست؟
از چند منظر می‌توان به این موضوع پرداخت. مردم به شادمانی نیاز دارند. این عروسک‌ها شادی را برای مردم به ارمغان می‌آورند. مردم با دیدن این آدم‌بزرگ‌های چند متری که راه می‌روند و برایشان دست تکان می‌دهند شاد شده و برای دقایقی از مشکلات روزانه‌شان جدا می‌شوند و این نشاط اجتماعی باعث می‌شود تنش‌ها و پرخاشگری‌ها کم شود و مردم با روحیه بهتری روز را به شب برسانند. بلندای قامت این عروسک‌ها باعث می‌شود از دوردست دیده شوند. در نمایش‌های معمول خیابانی می‌بینیم که مردم دور گروهی که اجرا دارند، جمع می‌شوند و افراد دیگر که از آنجا عبور می‌کنند نمی‌دانند که اجرا چیست چون چیزی نمی‌بینند. یا کودکی را تصور کنید که مثلا در راهپیمایی همراه پدر یا مادر در حرکت است. او تنها چیزی که می‌بیند پاهای آدم‌های اطرافش است یا حتی اگر در آغوش والدینش هم باشد فقط سر و صورت آدم‌های اطراف را می‌بیند. تصور کنید عروسک غول‌پیکری در بین جمعیت در حرکت باشد. کودک آن را می‌بیند و به بالا نگاه می‌کند. این به بالا نگاه کردن بسیار مهم است مخصوصا وقتی می‌بیند یک آدم معمولی آن را حرکت می‌دهد. این در ناخودآگاه کودک آفرینش را تداعی می‌کند. در بسیاری از کشورها می‌بینیم که عروسک‌های غول‌پیکر پیام‌آور موضوع مهم بشری هستند. به‌عنوان‌مثال عروسک غول‌پیکر آمال که این روزها اخبارش را می‌بینیم و می‌شنویم ماجرای دختربچه سوری است که مسیر ۸۰۰۰ کیلومتری را از سوریه تا انگلستان در جست‌وجوی مادرش طی می‌کند و به نوعی نماینده میلیون‌ها کودک پناهجوست یا عروسک غول‌پیکر موکو در ژاپن برای حمایت از مناطق زلزله‌زده ناشی از سونامی‌ بزرگ ۱۰ سال پیش یا عروسک غول‌پیکر استورم در انگلستان با پیام حفاظت از اقیانوس‌ها و دریاها و ساحل‌ها و همچنین عروسک‌های بسیار زیبای شبانه مربوط به زمین که توسط فرانسوی‌ها در تهران ساخته شد. عروسک‌های غول‌پیکر همچنین می‌توانند جاذبه مهمی‌ در جذب گردشگر باشند.

با توجه به این‌که شهر یزد یک شهر جهانی است پیشنهاد شما برای استفاده از ظرفیت تئاتر عروسکی در دوران پساکرونا چیست؟
شهر یزد با معماری خاص یکی از مراکز و نقاط هدف گردشگری کشور است. ثبت‌جهانی یزد باعث معرفی بیشتر این شهر به جهانیان شده است. در بسیاری از کشورها می‌بینیم که از فعالیت‌های فرهنگی و هنری به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استفاده می‌کنند. جشنواره شارلویل مزیر فرانسه بزرگ‌ترین جشنواره نمایش عروسکی در جهان است. این شهر کوچک در شمال فرانسه یک‌ششم یزد مساحت دارد. نمایش عروسکی شاخصه فرهنگی این شهر است و بیش از ۱۷۰هزار گردشگر در مدت زمان برگزاری جشنواره به این شهر سفر می‌کنند. در یزد امکان ساخت انواع عروسک‌های غول‌پیکر را در فرم‌های انسانی و غیرانسانی داریم. غول‌پیکر‌ها، جادوی بزرگ در گردهمایی‌های فضای باز هستند. یزد با معماری خاص و منحصربه‌فرد و وجود خانه‌های زیبا و بی‌نظیر قدیمی و گذرهای بسیار زیبا می‌تواند از هنر نمایش عروسکی برای جذب گردشگر و انتقال مفاهیم غنی فرهنگی، ملی و سنتی به مردمان دیگر کشور‌ها استفاده کند. جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی یزد می‌تواند سرآغازی برای این رویداد ارزشمند باشد که امیدوارم با آرام شدن اوضاع همه‌گیری و پساکرونا، برگزاری جشنواره با جدیت توسط مسؤولان فرهنگی شهر دنبال شود.