طرح جابر در نظام آموزشی چه نقشی را ایفا می کند ؟

اما مسئله اینجاست که اغلب روش های یاددهی مثل طرح جابر با چالش هایی در نظام آموزش و پرورش روبروست.

 

 

 

بسیاری از کشورهای جهان در چند دهه گذشته نگرانی های فزاینده ای در این زمینه داشته اند که نظام آموزش و پرورش، آمادگی کافی برای پرورش مهارت ها و دانش لازم برای کار و زندگی توأم با موفقیت را در جامعه پیچیده امروزی به شهروندان خود نمی دهد. در طرح جابردر واکنش به این دغدغه ها، تلاش برای بهبود سیستم آموزشی، روشها و برنامه ریزی های آموزشی مورد توجه قرار گرفته است.

 

در توصیف برنامه درسی بایستی گفت که برنامه درسی پژوهش محوری مثل طرح جابر به مجموعه فرصت های تربیتی نظام مند و طرح‌ریزی شده و نتایج مترتب بر آنها اطلاق می‌شود که متربیان برای کسب شایستگی های لازم در معرض آنها قرار می گیرند. در این میان، طبقه بندی آموزشی به سه دسته کلی با نام های (حوزه شناختی، حوزه عاطفی و حوزه روانی- حرکتی) تقسیم شده‌اند و هر یک از این حوزه یا حیطه ها هم شامل تعدادی طبقه می باشند.

 

حوزه شناختی دانش معلومات، توانایی‌ها و مهارت‌های ذهنی را در بر می گیرد. مثلا در طرح جابر کلاس دوم به سخن دیگر هدف‌های حوزه شناختی به جریان هایی که با فعالیت های ذهنی و فکری سرکار دارند مربوط می‌شود. بنابراین به وضوح پیداست که بخش اعظم فعالیت‌های آموزشی معلمان و کوشش های یادگیری دانش آموزان در رابطه با وظایف آنها در دوران مختلف تحصیل به حوزه شناختی ارتباط دارد. حوزه عاطفی با علاقه انگیزش، نگرش، قدردانی و ارزش گذاری سر و کار دارد.

برای مثال وقتی معلم از این بابت نگران است که یکی از دانش آموزان علاقه به طرح جابر نشان می‌دهد نگرانی او در این رابطه با مشکل دانش‌آموز به حوزه عاطفی مربوط می‌شود و کاربرد حوزه عاطفی در سطح آموزشگاه ها هرچند با اهمیت است به اندازه حوزه شناختی شدت نیافته است.

حوزه روانی حرکتی بخصوص در طرح جابر به زمینه مهارت های حرکتی یا فعالیت های بدنی ارتباط دارد به عبارت دیگر هر فعالیتی که علاوه بر جنبه روانی دارای جنبه جسمانی هم باشد در این حوزه جای دارد. تفاوت عمده هدف‌های این حوزه با هدف های حوزه شناختی و حوزه عاطفی در این است که هدف های حوزه شناختی صرفاً به فعالیت های شناختی و هدفهای حوزه عاطفی عمدتاً به فعالیت‌های عاطفی مربوط می‌شوند اما هدف های حوزه روانی حرکتی هم به فعالیت های شناختی و عاطفی و هم به فعالیت‌های جسمی نیاز دارند .

 

مفهوم برنامه درسی تا حدود زیادی در استاندارد کردن و استاندارد سازی برنامه درسی و آموزش ها می توان درک کرد. در سند برنامه درسی ملی پرورش تفکر نقاد و خلاق نقش کلیدی دارد تا آنجا که این سند هرگونه عمل دینی را بدون تفکر و تعقل بدون معنا و مفهوم قلمداد می‌کند.

 

برای رسیدن به آموزش تفکر محور بخصوص در طرح جابر مسلماً نیاز به تغییر در نگاه به یادگیری، یاددهنده و یادگیرنده،روش های یاددهی- یادگیری و ارزشیابی است. بخش هدف و الگوی هدف گذاری در سند برنامه ملی، ویژگی ها و مختصات مطلوب و مورد انتظار نظام آموزش و پرورش را تعریف می کند. مفهوم عنصر در این الگوی هدف گذاری ناظر به اجزای یک بعد از ابعاد اهداف کلی و تفصیلی است. در کنار این بعد از اهداف کلی، مفهوم دیگری وجود دارد که به آن عرصه می گویند این مفهوم ناظر به نوع ارتباطی است که متربی با خدا، خود، خلق و خلقت برقرار می‌کند.

 

بحث تفکر و تعقل که مهمترین هدف نظام آموزشی جدید می باشد شامل موارد زیر می باشند :

خود: کسب مهارت های تفکر مفهوم سازی پدیده های خلقت، درک روابط، طبقه بندی، حدس زدن، پیش بینی، مشاهده، گردآوری اطلاعات، استدلال و حل مسئله، کسب مهارت‌های تفکرخلاق و انتقادی، تشخیص کار درست از نادرست.

 خدا: تفکر در خلقت جهان و قدرت و صفات خداوند.

خلق: نتیجه گیری از حوادث روزمره خوب یا بد، توجه به پند و اندرز والدین و بزرگترها.

خلقت: کنجکاوی و اندیشیدن در خلقت خداوند، درک زیبایی های جهان آفرینش، تفکر در پدیده های خلقت و اسرار جهان آفرینش، تفکر جریان قاعده‌مند، منظم، جهت دار و منتج و مولد دستگاه عقل و اندیشه انسانی برای دستیابی به حقیقت(Beheshti,2002) .

 

در خصوص کتاب های درسی ابتدایی از جمله درس علوم، ساختارها متنوع ، یادگیری را برا فراگیران در طرح هایی مثل طرح جابر کلاس سوم جذاب می کند. با توجه به آنچه گفته شد مهمترین هدف از انجام این پژوهش، ارائه درس به شیوه ی طرح جابر، در جهت تغییر و اصلاح در برنامه های آموزشی و درسی است. به نظر می توان از تعامل میان معلمان با یکدیگر و دانش آموزان، روشی جدید در شیوه ی انتقال مفاهیم ایجاد نمود تا به وسیله ی آن مهارت یادگیری دانش آموزان ارتقاء یابد. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال ارائه درس علوم به شیوه ی طرح جابر می باشد.  

 

فرضیه یادگیری اجتماعی بندورا این است که افراد اطلاعات و رفتار جدید را با مشاهده دیگران یاد می گیرند. نظریه ویگوتسکی درباره آموزش و پرورش به دو نکته مهم اشاره دارد. اول اینکه استفاده از روش یادگیری مشارکتی در بین گروه های دانش آموزی با سطح توانایی های متفاوت، بسیار مفید است و دیگر اینکه دانش آموزان برای یادگیری خود مسئولیت بیشتری می پذیرند در خصوص نظریه یادگیری مشارکتی از نظر ویگوتسکی می توان گفت که کودکان ابتدا توابع روانشناختی پایینتر از جمله، ادراک، یادگیری وابســته و توجه غیرمستقیم را تجربه می کنند. اما، از طریق تعاملات اجتماعی و با کسب آگاهی بیشتر از دیگران، مانند همسلان و بزرگسالان ، کودکان می توانند مهارت هایی همچون شمارش، مهارت حل مسئله، توجه داوطلبانه و الگوهای حافظه را توســعه دهند. ویگوتسکی تأکید میکند که در روند درونی سازی، کودکان رفتار یا طرز نگرش در یک محیط اجتماعی را برای اولین بار تجربه می کنند و سپس این تجربه را درونی می سازند تا تجربه به بخشی از عملکرد ذهنی تبدیل شود. مهمترین مؤلفه های نظریة یادگیری مشارکتی ویگوتسکی عبارتند از: ســاختن دانش؛ تنوع در مواد و منابع یادگیری؛ تســهیل یادگیری؛ نقش فعال یادگیرنده؛ تعامل محوری

 

طرح جابر رویکردی نوین در جهت توانمندسازی معلمان می باشد به عبارت دیگر معلمان در ايجاد موقعيت و شرايط يادگيري براي دانش آموزان نقش بسیار مهم و حیاتی دارند، که براي ايفاي اين نقش، نيازمند كسب توانمندي هاي لازم در شناخت شرايط يادگيري هستند تا بتوانند فرآيندهاي ياددهی- يادگيري را با استفاده از تحقیقات علمی در محيط واقعي كلاس بهبود بخشند. نتایج نشان داد که معلمان در اجرای وظايف خود نيازمند اتخاذ تصميماتي هستند كه بسياري از آنها مبتني بر شرايط كلاس درس مي باشد. لذا معلمان در عمل به عنوان پژوهشگري فكور در توليد دانش و بازنگری شيوه هاي آموزش تلاش می نمايند که نظريه و عمل، را با یکدیگر تلفیق نمایند. همانطور که اشاره گردید طرح جابر یک رویکرد توسعه حرفه ای با پژوهش تیمی در کلاس درس است که طی آن معلمان با کمک و مشورت یکدیگر، طرح درس را تدوین و اجرا می نمایند. اجرا و پیاده سازی به این سبک، در جهت بهبود یادگیری دانش آموزان می باشد. نتایج نشان داد که در فرآیند تدریس می توان لذت تجربه کردن را به دانش آموزان هدیه داد. استفاده از روش تدریس مطرح شده در این تحقیق که درس علوم انتخاب گردیده بود اگر چه کمی مشکل و زمان بر بوده است اما در پایان، طعم شیرین یادگیری توسط خود دانش آموزان را به ارمغان داشت. نتایج نشان داده است که بازی و هیجان و سرکار داشتن با نمونه های واقعی، حس کنجکاوی و هیجان دانش آموزان را تحریک و آنها را نسبت به فرا گرفتن مطالب ترغیب می نماید.

 

پیشنهاد می گردد در فناوری و تولید محتوا از خود دانش آموزان، به عنوان بازیگر فیلم آموزشی، استفاده گردد که بسیار مفید و کار آمد خواهد بود. همراهی دانش آموزان به باغ گیاه شناسی و یا کاشتن باغچه کوچک در حیاط مدرسه جهت آموزش بهتر این درس برای پایه ی اول جهت ارتقاء یادگیری دانش آموزان مفید می باشد. پیشنهاد می گردد از تجربیات برتر طرح جابر در جلسات کارگاهی استفاده گردد. همچنین گردآوری نمونه های برتر در کتابچه ی موفقیت در هر مدرسه و در اختیار قرار دادن آن ها به همکاران نیز پیشنهاد می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد با توجه به موضوع درس پژوهي، جشنواره های مربوطه در آموزش و پرورش با محوریت ارتقاء مهارت های معلمان در جهت نهادينه كردن فرهنگ درس پژوهي صورت پذیرد. طراحی یک پایگاه تخصصی اطلاعات با موضوعیت طرح جابر به صورت یکپارچه می تواند به جمع آوری تجارب و تحقیقات معلمان کمک بزرگی نماید تا سایر پژوهشگران بتوانند از مطالب آن نهایت استفاده را داشته باشند. همچنین پیشنهاد می گردد در هر منطقه دروس کتابها بین معلمان علاقمند تقسیم بندی گردد و هر مدرسه یک کتاب با روش طرح جابر را بعنوان پروژه انجام دهند و خروجی آن در پایگاه تخصصی درج گردد. همچنین پیشنهاد میشود معلمان در مورد اهمیت و تأثیر طرح جابر بر روی وضعیت تحصیلی دانش آموزان اطلاعات کافی داشته باشند تا جهت استفاده از آن رغبت نشان دهند. همچنین از آنجایی که امکانات و تجهیزات نقش بسیار مهمی در پیاده سازی طرح جابر دارد پیشنهاد می شود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مدرسه در خدمت اجرای طرح جابر قرار گیرد. در نهایت از آنجایی که اجرای طرح جابر نیازمند داشتن معلمان با انگیزه می باشد پیشنهاد می گردد از سوی مدیر مدرسه و اداره آموزش و پرورش تشویق های مادی و معنوی برای معلمان پرتلاش در نظر گرفته شود.

 

منبع : سایت طرح جابر