سیر کاهشی جمعیت دانشجو

در طول چهار دهه گذشته اما اتفاقات بسیاری درباره جمعیت دانشجویی افتاده است، از رشد قارچ‌گونه دانشگاه‌ها در ایران که باعث افت کیفیت تحصیلی و افزایش میزان صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها شده گرفته تا آمار تلخ و شگفت فارغ‌التحصیلان بیکار و برهم خوردن تعادل در رشته‌های مورد درخواست آنها،‌ اتفاقاتی که که هر کدامشان جای پژوهش‌های مستقلی را طلب می‌کند.

به مناسبت روز دانشجو چند مورد از این آمارها را استخراج کرده‌ایم تا شاید بتوان شمایلی کلی از وضعیت دانشجویان در ایران را به دست آوریم.

بیکاری پس از دانشجویی

آخرین آمار رصد اشتغال فارغ‌ التحصیلان آموزش‌ عالی ایران مربوط به سال93-92 است که نشان می‌دهد 47درصد این فارغ‌ التحصیلان بیکار هستند.

بیشترین بیکاری هم در آن سال در رشته‌های هنر، کشاورزی و البته فنی و مهندسی ثبت‌شده است اما آمار تازه‌تر را مرکز آمار ایران در پاییز99 منتشر کرده که در آن تعداد بیکاران حدود ۲میلیون و ۴۳۵هزار و ۷۱۷نفر اعلام شده است.‌

قسمت تلخ ماجرا اما اینجاست که به گواه آمارهای این مرکز سهم جمعیت بیکار فارغ التحصیلان آموزش‌عالی از کل بیکاران 40.2 درصد بوده است! با توجه به اینکه حدود ۴۰درصد بیکاران کشور را فارغ التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند این یعنی تعداد بیکاران فارغ التحصیل به روایت رسمی نزدیک به یک‌میلیون نفر بوده است.

دانشجوها را چه شد؟

روند تعداد کل دانشجویان آموزش‌عالی کشور نشان می‌دهد طی یک‌دهه گذشته تعداد دانشجویان ایرانی رو به کاهش است البته با بررسی روند 0‌1سال گذشته در سال‌هایی مانند سال تحصیلی94-93 شاهد افزایش تعداد دانشجویان هستیم. آمارهای موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی وزارت‌علوم نشان می‌دهد در سال‌تحصیلی گذشته 3میلیون و 182هزار و 989دانشجو در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کرده‌اند که از این میان بیش از یک میلیون و 638هزار دانشجو مرد و بیش از یک‌میلیون و 544هزار دانشجوی زن بوده‌اند.

نکته قابل‌توجه اینکه در سال تحصیلی94ـ93 تعداد دانشجویان ایران 4میلیون و 811هزار و 581نفر بوده است. به این معنا که طی پنج سال گذشته بیش از 1.5 میلیون نفر از جمعیت دانشجویی کم شده است.

کارشناسی؛ پر جمعیت‌ترین مقطع

سهم دانشجویان کارشناسی همچنان با فاصله نسبت به مقاطع دیگر بیشتر است. در سال تحصیلی گذشته یک میلیون و 990هزار نفر یعنی 63.53 درصد کل دانشجویان در دوره کارشناسی محصول به تحصیل بوده‌اند، 513هزار نفر معادل 16.13درصد دانشجوی کارشناسی‌ارشد هستند، 436هزار نفر معادل 13.71 درصد در دوره کاردانی، بیش از 147هزار نفر یعنی 4.63 درصد در دوره دکترای تخصصی و بیش از 95هزار نفر معادل 3درصد در دوره دکترای‌حرفه‌ای مشغول به تحصیل هستند.

دانشجویان دکترای تخصصی در حالی بیش از 4درصد کل دانشجویان سال گذشته را تشکیل می‌دهند که سال90 این دانشجویان فقط یک‌درصد کل دانشجویان ایران بودند.

محبوب مثل علوم‌ انسانی

حجم قابل‌توجهی از دانشجویان ایران در رشته علوم‌انسانی در حال تحصیل هستند و این تناقض شگفتی با میزان بیکاران این رشته دارد.

این در حالی است که بیشترین داوطلبان چند سال اخیر در حالی مربوط به رشته علوم‌تجربی بوده که دانشجویان کنونی این رشته جزو کمترین‌ها هستند.

49.4 درصد از کل دانشجویان ایران در رشته علوم‌انسانی تحصیل می‌کنند، 25.5 درصد آنها مشغول تحصیل در رشته‌های فنی و مهندسی هستند، 7.6 درصد در رشته علوم‌پزشکی، 7.3 درصد در رشته‌های هنر، 6.5 درصد در رشته‌های علوم‌پایه و 3.7 درصد در رشته‌های علوم کشاورزی و دامپروری مشغول به تحصیل هستند؛ ظرفیت پذیرش دانشجویان رشته‌های مختلف یک‌دهه است که محل چالش بوده و بسیاری معتقدند کمبود کنونی پزشک‌عمومی در ایران حاصل نبود تعادل این ظرفیت‌هاست.

چه خبر از روان دانشجو؟

ورود به محیط دانشگاه را برابر با ورود به یک دوره تازه‌ای از زندگی می‌دانند، همین ناشناختگی برای بسیاری از دانشجویان همراه با اختلالات روانی بوده است.

آنچه تحقیقات گذشته نشان می‌دهد دانشجویان درحال‌حاضر حداقل 5برابر بیش از دانشجویان 10سال قبل مبتلا به بیماری‌های سلامت روان هستند. 

آمارهای مربوط به مراجعه دانشجویان به مراکز مشاوره نشان می‌دهد افسردگی، اضطراب، اختلال‌خواب و اختلال کم‌توجهی از رایج‌ترین موارد مراجعه دانشجویان به مراکز مشاوره دانشگاه‌های تهران بوده است؛ البته که این آمارها مربوط به پیش از دوران فراگیری کروناست و قطعا پس از فراگیری این اختلالات بیشتر شده است، در یک فقره نمونه آماری باید بدانیم دانشجویان ایران در حالی سال‌تحصیلی تازه را آغاز کرده‌اند که بیش از یک‌سوم آنها یکی از افراد خانواده خود را به‌واسطه کرونا از دست داده‌اند!

ایران رکورددار دانشگاه‌داری

در ایران ۲‌هزار و ۶۴۰دانشگاه وجود دارد که از این میان سهم وزارت علوم از جمعیت دانشجویی ۶۸درصد و سهم دانشگاه‌آزاد ۳۲‌درصد است. این درحالی است که چین فقط ۲‌هزارو۴۸۱ و هند فقط هزار و ۶۲۰دانشگاه دایر کرده است.

این تعداد دانشگاه، حدود ۵هزارمیلیارد تومان از بودجه کل کشور را می‌بلعد و نزدیک به ۵۰‌درصد از جمعیت بیکار کشور را تولید می‌کند نکته دیگر اینجاست که درنهایت بدنه اداری ایران نخبگان را به حاشیه می‌راند و متوسط‌ها و فارغ‌التحصیلان رشته‌های غیرمرتبط را به خود جذب می‌کند.

تعداد دانشگاه‌ها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ۵۰۰دانشگاه است به‌طوری که آلمان۴۱۲، انگلیس۲۹۱، کانادا۳۲۹، ایتالیا۲۳۶ و هلند۴۲۳دانشگاه دارند. این درحالی است که برخی کشورهای اروپایی نظیر نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و... زیر ۱۰۰ دانشگاه تاسیس کرده‌اند.

در چه دانشگاهایی درس می‌خوانند؟

آمارهای موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نشان می‌دهد 20.2 درصد معادل ۶۸۲هزار و ۱۹۰دانشجو در دانشگاه‌های وابسته به وزارت‌علوم، 13.4 درصد معادل ۴۵۰هزار و ۵۷۰نفر در دانشگاه پیام‌نور، 9.4درصد معادل ۳۱۵هزار و ۸۹۸نفر در دانشگاه جامع علمی‌-کاربردی، 4.6درصد معادل ۱۵۴هزار و ۸۵۰نفر در دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای، 1.3 درصد معادل ۴۲هزار و ۸۱۴نفر در دانشگاه فرهنگیان، 6.1 درصد معادل ۲۰۶هزار و ۷۷۱نفر در دانشگاه‌های وزارت بهداشت،‌ درمان و آموزش پزشکی، 0.7درصد معادل ۲۴هزار و ۶۲۷نفر در دانشگاه‌های دستگاه‌های اجرایی، 35.6درصد معادل یک میلیون و ۱۹۹هزار و ۷۴۱نفر در دانشگاه آزاد اسلامی، همچنین 8.8 درصد معادل ۲۹۵هزار و ۹۲۷ نفر در موسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی مشغول به تحصیل هستند.

بیشترین دانشجویان مهاجر

دانشجویان دانشگاه‌های شریف، صنعتی اصفهان، تهران، صنعتی امیرکبیر، علم‌وصنعت و فردوسی‌مشهد بیشترین مراجعه را به وزارت‌علوم برای تحصیل در خارج از کشور دارند.

ناصر مطیعی، مدیرکل وقت امور دانشجویان در سال گذشته گفته بود که سالانه حدود ۴۰تا۴۵هزار نفر از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی به دنبال تایید مدرک برای ترجمه و ادامه تحصیل در خارج از کشور هستند که بیشتر این دانشجویان در مقاطع تحصیلی دکتری و فوق‌لیسانس هستند.

این آمارها نشان می‌دهد برعکس آن چیزی که طرفداران آموزش‌عالی رایگان ادعا می‌کنند، این دانشگاه‌های دولتی هستند که بالاترین آمار فرار مغزها را به خود اختصاص می‌دهند و دلیل آن هم کیفیت بالاتر این دانشگاه‌ها و بالابودن شانس پذیرش دانشجویان آنها از سوی دانشگاه‌های کشورهای توسعه یافته است.

مقصد دانشجویان مهاجر کجاست؟

تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور با افزایش کل جمعیت دانشجویان کشور و نیز افزایش جمعیت دانشجویان بین‌المللی در جهان، روند صعودی داشته و از تراز ۱۹هزار دانشجو در سال۲۰۰۳ میلادی به تراز ۵۶هزار دانشجو در سال۲۰۱۸ رسیده است.

در میان گروه‌های مورد بررسی به ترتیب المپیادی‌ها با 37.2 درصد، مشمولان بنیاد ملی نخبگان با 25.5 درصد و رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری با 15.4 درصد بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص داده‌اند.

از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ تعداد دانشجویان ایرانی در ۱۰دانشگاه برتر آمریکا با اندکی افزایش همراه بوده و از ۲۰۱نفر در سال ۲۰۱۳ به ۲۴۰نفر در سال۲۰۱۵ رسیده است.

از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ تعداد دانشجویان ایرانی در ۱۰دانشگاه برتر آمریکا نیز کاهش اندکی یافته و از ۲۴۰دانشجو به ۲۲۹دانشجو در سال۲۰۱۸ رسیده است. 

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم