راهکارهای عملیاتی برای تحقق شعار "تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین"

در ابتدا به باز خوانی معنای" شعار " به عنوان یکی از کلیدی ترین مباحث سالها می پردازیم که شعار به چه معناست؟

در فرهنگ معین اینگونه معنا شده است: نشانه ای مخصوص که گروهی از مردم به وسیله آن یکدیگر را بشناسند و در فرهنگ عمید نیز از شعار با عنوان روش ، شیوه ، آرمان و هدف یاد شده است.

از معنای ذکر شده در زبان علمی و مدیریتی این گونه مستفاد می شود که شعار به معنای استراتژی می باشد و زمانی که رهبر معظم انقلاب اسلامی سال نو را به شعاری خاص مزین می فرمایند منظور یک استراتژی خاص  برای دستیابی به آرمان های انقلاب اسلامی می باشد.

اکنون  که صحبت از استراتژی به میان آمد در پی آن مفاهیم خاصی سلسله وار رخ می نمایند  و این گونه به لحاظ علمی تکلیف می شود که  باید در گام نخست  برنامه ریزی کرد ، گام دوم اقدام ،گام سوم کنترل و ارزیابی و گام چهارم از سر گیری اقدامات بر اساس ارزیابی و کنترل نتایج و نیاز روز (بیان دیگری از  چرخه دمینگ و به زبانی گویا تر).

حال آنکه مشاهده می شود که پس از اعلام شعار سال توسط معظم له ، تعدادی  از مسوولان در دستگاه های اجرایی متفاوت بلافاصله،  برخی دیگر  دقایقی بعد و تعدادی نیز چند روز بعد در راستای شعار سال بخشی  از برنامه های تکلیف شده سازمان متبوع خود را فقط تغییر نام و تغییر مسیر  داده و برنامه های خود را در راستای شعار سال  اعلام می کنند (که حاکی از عدم رعایت اصول مدیریتی در برنامه ریزی، دید کارشناسانه و بلند مدت در چارچوب های خاص تامین منافع ملی است) . و در برخی دیگر از موارد متاسفانه به سبب متوجه نشدن مفهوم شعار سال شاهد موازی کاری های مخل و اتلاف منابع در سمت و سویی غیر از چارچوب وظایف و اختیارات دستگاه های اجرایی ذیل هر قوه می باشیم. در حالی که معظم له در دیدار با شرکت ها و فعالان تولید دانش بنیان در  8 مرداد ماه 1391 به صراحت اعلام فرمودند  لازم است  "کاری فراتر از کار یک وزارتخانه" انجام شود. از کلام ایشان  در خصوص "کاری فراتر از کار یک وزارت خانه" این گونه مستفاد می شود که لازم است  ذیل هر قوه کارگروهی تشکیل شود تا راهبردهای خاص هر وزارتخانه را بر اساس شرح وظایف مربوط به هر یک از مجموعه های ذیربط را  فارغ از موازی کاری های مرسوم و اتلاف منابع بیت المال تدوین و ابلاغ کند، تا مانع از اتلاف بیت المال ، موازی کاری و تداخل وظایف  دستگاه های اجرایی در تورنمنت دستیابی به شعار سال شود  .

در این بخش فارغ از هر گونه پرگویی ، پس از آنکه متوجه مفهوم شعار سال به معنای یک استراتژی نجات بخش فرا قوه ای شدیم ، به تبیین دقیق  شعار سال جاری بر حسب بضاعت می پردازیم.

و اما مفاهیم اساسی شعار سال  1401 تولید ، دانش بنیان و اشتغال آفرینی

همانطور که ملاحظه می شود مقام عظمای ولایت شعار سال را  در سه  واژه منقطع و اما وزین بیان فرمودند که حاکی از آن است هر بخش باید وظایف خودش را انجام دهد، اما تولید ترجیحا باید بر اساس فرمایشات معظم له با ارتباط به مراکز دانش بنیان ،نقایص خود را برطرف کرده و به رقابت در جهان امروزی با محصولات به روز بپردازد و در نهایت هر دوی این مقوله ها یعتی تولید و دانش بنیان بایستی منتهی به اشتغال پایدار گردد.

اما تولید چیست؟ بر اساس تعاریف علمی تولید به هرگونه تغییر و تبدیل مستقیمی است که مطلوبیت کالا را افزایش دهد.یکی از انواع تولید ، تغییر و تبدیل مواد است، به این معنی که محصول تمام شده فیزیکی شکل متفاوتی با شکل موادی که از آنها ساخته شده است به خود می گیرد.تولید خودرو نمونه ای از انواع تولید است.یا اینکه با یک تغییر و تبدیل ساده مکانی می توان به تولید مبادرت ورزید (نوع عادی آن حمل و نقل است) همچنین با تغییر و تبدیل در زمان ( یعنی ئر انبار نگهداشتن محصول تا زمانی که در بازار بیشتر مورد تقاضا باشد ) نوع دیگری از تولید را تعریف کرد(مهرگان ،محمد رضا )

مثال ساده: در حال حاضر نهضت ساخت مسکن ملی را در پیش رو داریم که باید تولیدات آن با رفع نقایص پیشین و بهره گیری از یافته های مراکز دانش بنیان در ساخت مسکن انبوه به شیوه صنعتی قابل رقابت در جهان باشد و هر دوی این مقولات چنانچه اساسی و درست انجام شود قطعا منجر به اشتغال پایدار می گردد.

و شعار سال 1401 قطعا بدین معنا نیست که وزارت مسکن و شهر سازی فقط برخی از زمین های در اختیار مربوط به مسکن ملی را به افراد شاغل در واحد های دانش بنیان و یا به استقرار شرکت های دانش بنیان با تخفیف ویژه اختصاص دهد و به  نوعی تداخل وظایف با پارک های علمی و فناوری سراسر کشور ایجاد کند . که در نهایت پس از  منجر شدن به  اتلاف منابع  بیت المال ،از وظایف اصلی خود  نیز باز  مانده و درمقاطع  مختلف سال  گزارشی خوش آب و رنگ در خصوص حمایت از شرکت های دانش بنیان ارایه دهد.

توجه دقیق  به سخنان معظم له در بخش ذیل گواه این مدعاست.

بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با شرکت ها و فعالان تولید دانش بنیان در  8 مرداد ماه 1391

"بی پایان بودن سرمایه علم "

"آنچه که ما بر آن اصرار می ورزیم و تاکید می کنیم ،این است که علم برای کشور ،یک سرمایه بی پایان و تمام نشدنی است.اگر چرخه ی تولید علم در یک کشوری به راه افتاد ،اگر استعدادی وجود داشت و به جریان افتاد ،اگر ظرفیت های شروع کرد به بروز و ظهور ،آن وقت آن دیگر منبع تمام نشدنی است. علم یک پدیده درون زاست ،چیزی نیست که انسان برای آن ناچار و ناگزیر باشد وابسته شود.بله اگر شما بخواهید علم حاضر و آماده را بگیرید، همین است وابستگی دارد،احتیاج دارد ،دست دراز کردن دارد، اما بعد از آنکه بنیان علمی در یک کشوری به وجود آمد ،استعداد هم در آن کشور وجود داشت،ان وقت چشمه های جوشان را پیدا می کند."

 از فرمایشات رهبر فرزانه انقلاب اسلامی این گونه استباط می شود که ایشان علم را برای همه ابعاد الزام دانسته و آن را سبب عدم وابستگی می دانند پس بنابراین ارتباط  زیر مجموعه های قوای  3 گانه را با مراکز علمی و استفاده از ظرفیت آنها  لازم می دانند و این بدان معنا نیست که هر مجموعه ای  یک مرکز آموزشی و علمی زیر مجموعه خود تاسیس کند. و  ...

و یا در بخش دیگری در همان دیدار می فرمایند:

"جدی گرفتن علم در بخش های مختلف تا رسیدن به اوج علمی "

اگر ما بپردازیم به دنبال گیری تحقیق و علم و ژرف نگری و دانش پژوهی ، اگر این مساله در کشور همچنان که به حمد االله چند سالی است که جدی گرفته شده و دنبال می شود، با همین شتاب ، بلکه با انگیزه بیشتر و اهتمام بیشتر دنبال شود، بدون تردید کشور به یک اوجی دست خواهد یافت.

دانش بنیان به چه معناست؟

بر اساس تعاریف علمی شرکت های دانش بنیان به شرکت هایی گفته می شود که دانش و فناوری، جزئی جدایی‌ناپذیر از دارایی آن‌ها باشد.  بنا بر تعریف مذکور یک باغ یا زمین کشاورزی هم می تواند دانش بنیان محسوب شود اما در عین حال  یک کارخانه تولید محصولات با فناوری بروز الزاما دانش بنیان نیست. دانش بنیان بودن یعنی با در دست داشتن علم و فناوری مختص خود بتوان با سایر شرکتها  در زمینه های مختلف رقابت کرد.

 یک شرکت دانش بنیان الزاما خود به تولید انبوه محصولات یا خدمات فنی و مهندسی نمی پردازد ، بلکه پس از کسب استانداردهای لازم در ارتباط با موسسات و یا شرکت های خاص به فروش ایده خود  در چارچوب حفظ مالکیت شخصی و پیمان مادرید می پردازد.

 حوزه های فعالیت موسسات دانش بنیان

• ارائه پژوهش های کارآمد
• انجام خدمات اختصاصی علمی، پژوهشی و مشاوره ای
• ساخت کالا با تکنولوژی مدرن (گسترش فناوری)
• ارائه سرویس‌های نظارتی بر پژوهشها
• انجام خدمات گسترش کارآفرینی
• تشکیل مراکز پیشرفت و سرویس‌های تشکیل و گسترش کسب و کار
• انجام خدمات ارتقا کالای مدرن
• زمینه سازی قدم نهادن کسب و کار به بازار جهانی

9- برنامه‌ریزی و به اجرا رساندن طرح های گسترش کارآفرینی در رده‌ی کشوری، استانی و محلی

با توجه به صحبت های رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی  و تعاریف علمی  در می یابیم  که  دانش بنیان بودن یک فرهنگ است که باید در تمامی بخش ها تسری پیدا کرده و می تواند ما را از وابستگی برهاند. که تایید این مدعا باز در کلام ایشان به صراحت بیان شده است چرا که ایشان در همان دیدار راه رهایی از وابستگی را" اقتصاد دانش بنیان" دانسته و  می فرمایند:

" تبدیل وجه غالب اقتصاد کشور به اقتصاد دانش بنیان "

"کارهای اقتصادی بر پایه دانش ، هم موجب تقویت روحیه و شخصیت و هویت ملی است،هم قدرت سیاسی. خود استقلال و خود اتکایی در یک کشور قدرت سیاسی می دهد، علاوه بر قدرت اقتصادی که خب طبیعی است وجود دارد."بنابر این ، از فرمایشات ایشان این گونه مستفاد می گردد که ایشان خواهان دانش بنیان بودن در تمامی ابعاد هستند و منظور معظم له تنها بخش صنعت نمی باشد.

و اما در این بخش به معنای علمی واژه " اشتغال" می پردازیم :

اشتغال به چه معناست:

شغل یا پیشه فعالیت منظمی محسوب می شود  که در ازای انجام آن دریافت پول انجام گردد . اشتغال,عبارت است از هر نوع کار با اجر مادی ( دریافت حقوق و دستمزد ), چه اینکه برای یک کارفرما باشد ,یا اینکه شخص برای خودش کار کند. به طور کلی به هرنوع مشارکت افراد در فعالیت اقتصادی,اشتغال گفته می شود.

تفاوت اشتغال زایی و کارآفرینی:

اما تفاوت اشتغال زایی و کارآفرینی را می توان چنین خلاصه کرد: با توجه به معنای این دو واژه در فرهنگ لغت های پارسی زبان و انگلیسی این گونه استنباط می گردد که کارآفرینی، یک شغل جدید ایجاد می کند اما اشتغال زایی، برای پاسخ به تقاضاهای بازار به جذب نیرو و تکمیل ظرفیت برای شغل های ایجاد شده می پردازد. کارآفرینی عمدتاً مربوط به بخش خصوصی است، در حالی که اشتغال زایی وظیفه ای دولتی است، بدین معنی که دولت ها موظفند که فرآیندها و فعالیت هایی را که منجر به اشتغال زایی بیشتر می شوند را تسهیل کرده و از آن ها حمایت کنند.

بار دیگر به شعار سال رجوع می کنیم ، " تولید ، دانش بنیان و اشتغال آفرین" تولید در سمت راست ،اشتغال آفرین در سمت چپ و محور این دو فعالیت سترگ در کلیه بخش ها دانش بنیان تعریف شده است. و اما هر دو فعالیت اعم از تولید و دانش بنیان بودن باید به اشتغال آفرینی منتهی شود. که خود حاکی از تحولی خاص و نگاهی ویژه در زمینه تولید به شمار می رود.

 حال باید بدانیم که این چنین تولیدی با همچون منشا اثری که قرار است تحولات خاصی را  در کلیه بخش ها رقم بزند ، باید چه ویژگی هایی داشته و حاصل کدام تفکر می باشد؟

بی تردید تنها راه دستیابی به عملیاتی شدن شعار سال " تولید ناب " که بر پایه " تفکر ناب نهاده شده است می باشد. در این بخش جا دارد توضیحی کوتاه در خصوص تفکر ناب و تولید ناب ارایه کرده تا به  مفهوم تجلی شعار سال را در این نوع تفکر و تولید بیش از پیش پی ببریم.

تفکر ناب  چست؟

تفکر ناب یک چارچوب تحول آفرین با هدف ارائه راهکارهای جدید برای فکر کردن محسوب می شود.. در تفکر ناب  چگونگی سازمان‌دهی فعالیت‌های انسانی جهت ارائه مزایای بیشتر و ایجاد ارزش برای افراد به همراه به حداقل رساندن و حذف اتلاف‌ها و زوائد از اصول و مبنای این تفکر به شمار می رود.ستون‌های اصلی این طرز تفکر عبارتند از: بهبود مستمر و احترام به مشتریان

هنگامی که افراد شیوه تفکر خود را بر اساس پیشرفت و احترام مستمر تنظیم می‌کنند، می‌توانند تصمیمات و استراتژی‌های بهتر و موثرتری را تدوین و اجرا کنند تا در نهایت سیستم‌های سازنده‌تری برای سازمان ایجاد شود.

و اما  تولید ناب  چیست؟

تولید ناب یک فرآیند تولید است که مبنای آن به حد اکثر رساندن بهره وری و در عین حال به حداقل رساندن ضایعات و اتلاف منابع در یک عملیات تولیدی به شمار می رود.

لازم به ذکر است که ضایعات در تئوری ناب، به مواردی گفته می شود که ارزشی را به محصول یا خدمت نهایی که مشتریان مایل به پرداخت پول بابت آن هستند، اضافه نمی کند. مزایای تولید ناب شامل صرفه جویی در زمان و همچنین کاهش هزینه های عملیاتی و در نهایت بهبود کیفیت محصول یا خدمت است.

در اینجا لازم است تاکید شود که تولید ناب روشی مبتنی بر اصول خاصی  است که سیستم های تولیدی صنایع مختلف در سراسر جهان را متحول کرده است.

بنابراین اصل، اساسی  در اجرای تولید ناب، که حاصل آن افزایش بهره وری و کیفیت محسوب می شود ، حذف ضایعات در جهت بهبود مستمر یک فرایند است. با کاهش ضایعات، تولید ناب به طور مستمر و پایدار ارزش ویژه ای را به مشتری ارائه می دهد. انواع ضایعات در یک سیستم تولیدی عبارتند از فرایندها، فعالیت ها، محصولات یا خدماتی است که به زمان، پول یا مهارت نیاز دارند اما برای مشتری ارزش ایجاد نمی کنند.

اما باید بدانیم برای اجرایی شدن این فرمان مقام معظم رهبری در وهله نخست به خرمندی نیاز داریم ، بر اساس تعاریف خردمندی واژه ای فراتر از تخصص ،خوب بودن و با تجربه بودن معنا شده است. "ماریانا پوگوسیان" متخصص روان‌شناسی بین‌فرهنگی، خردمندی را چیزی بیش از «دانش و تجربه» می‌داند.

در واژه نامه های پارسی زبان واژه  "خرمند" مترادف ، فاضل، هوشیار و صاحب نظر قرار داده شده است.

سخن آخر اینکه به یاد داشته باشیم درست عمل کردن به دستورات بزرگان تنها از مجرای درست فهمیدن فرمایشات امکان پذیر می باشد.

بهناز خلیلی/ کارشناس ارشد مهندسی صنایع و دانشجوی دکترای استراتژی صنعتی