تامین انرژی و سوخت، چالش غرب در زمستان سخت

یکی از این تبعات: تحت تأثیر قرار دادن بازارهای جهانی انرژی بوده است. علاوه بر افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی تا ۱۲۰ دلار برای هر بشکه که پیامد مستقیم ابن جنگ به شمار می آید، تغییراتی نیز در حوزه خرید و فروش نفت رخ داده که اگر تداوم پیدا کند، می تواند الگوی معاملاتی بسیاری از کشورها را تغییر دهد.

در حالی که فصل سرما از راه می رسد، احتمال استفاده روسیه از سلاح انرژی افزایش پیدا کرده و کشورهای اروپایی نسبت به کمبود گاز و نفت در پاییز و زمستان بسیار نگران هستند.

وضعیت صدور گاز روسیه به اروپا

وابستگی اروپا به گاز روسیه در طول سال های گذشته همواره این اتحادیه را تحت تاثیر قرار داده است. در حالی که کشورهای اروپایی تلاش بسیار زیادی برای رهایی از وابستگی خود از روسیه انجام دادند، آمارها و ارقام فعلی در صادرات و ورادات انرژی نشان می دهد که اروپایی ها در کاهش وابستگی خود به روسیه نتوانسته اند به نحو موفقیت آمیزی عمل کننده روسیه سالانه نزدیک ۲۰۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر می کند که حدود ۷۰ درصد آن راهی اروپای غربی می شود، این رقم در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۵۹ میلیارد متر مکعب بود. بر اساس آمارها، صادرات گاز روسیه به اروپا را در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۱ نسبت به مدت مشابه در سال پیش حدود ۳۰.۷درصد افزایش داشته است.

این افزایش قابل توجه نسبت به مدت مشابه سال قبل که صادرات روسیه به کشورهای اروپایی را به حدود ۵۳ میلیارد مترمکعب رسانده، به دلیل سرمای زمستان بوده است. به نحوی که مجموع صادرات گاز روسیه به اروپا در ماه مارس به رقم بی سابقه ۱۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید به رغم آنکه در طول سال های گذشته یکی از مهمترین محورهای سیاست های انرژی اتحادیه اروپا کاهش وابستگی به واردات انرژی روسیه و همچنین تنوع بخشیدن به منابع و مسیرهای وارداتی گاز و نفت خود بوده اما بر اساس آمارها، این اتحادیه موفق به کاهش چشمگیر وابستگی خود نشده است.

در واقع رشد صادرات گاز روسیه به اروپا نشان می دهد که برخی از برنامه های بلندمدت اروپایی ها برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه با شکست مواجه شده است. به عنوان مثال، در میان کشورهای اروپایی، آلمان به عنوان بزرگترین واردکننده گاز روسیه، واردات خود از این کشور را در سه برابر کرده است، در حال حاضر آلمان نیشی از گاز واردات خود را از روسیه تامین می کند.

در گذشته خط لوله جریان شمالی با ظرفیت انتقال سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه تا آلمان، افتتاح شده بود که انتظار می رفت با تکمیل خط لوله جریان شمالی نیز حجم واردات گاز آلمان از روسیه افزایش یابد. با راه اندازی این خط لوله، ظرفیت انتقال گاز روسیه به آلمان از طریق دریای بالتیک به ۱۱۰ میلیارد متر مکعب در سال می رسید.

بخشی از این گاز می توانست از طریق آلمان تحویل فرانسه و دیگر کشورهای اروپای غربی شود، این در حالیست که راه اندازی خط لوله ترک استریم نیز نقش مهمی در انتقال بخشی از گاز روسیه از طریق ترکیه به کشورهای اروپای شرقی و مرکزی داشت.

نگاه گازی اروپایی ها به روسیه

در میان کشورهای اروپایی در رابطه با استفاده از منابع انرژی روسیه دیدگاه های متفاوت و متضادی وجود دارد؛ در دسته نخست، برخی از کشورها همچون انگلیس، لهستان و کشورهای حوزه دریای بالتیک معتقدند که اتحادیه اروپا باید تا حد ممکن از وابستگی انرژی خود روسیه بکاهد؛ زیرا روسیه همواره در طول سال های گذشته از انرژی به عنوان یک اهرم و سلاح در برابر کشورهای اروپایی سود بوده است.

در دسته دوم، کشورهایی همچون ایتالیا ویونان اعتقاد دارند که روسیه می تواند مهمترین و بهترین شریک کشورهای اروپایی در حوزه انرژی به شمار آید، در نتیجه اروپا باید تا حد ممکن به توسعه روابط خود با روسیه اقدام نماید در دسته سوم، کشورهایی همچون فرانسه و آلمان حضور دارند که معتقدند روسیه، می تواند یک شریک مناسب برای تامین انرژی اروپا باشد اما در عین حال نباید کشورهای اروپایی درگیر وابستگی کامل به مسکو شوند، این کشورها که تاثیر بسیار زیادی در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری های اتحادیه اروپا دارند، در طول سال های گذشته این ایده را دنبال کرده اند که اروپا باید هم به منابع وارداتی خود تنوع بخشد و هم مسیرهای مختلفی را برای واردات انرژی به اروپا را طراحی کند و در آنها سرمایه گذاری نماید. در سال های اخیر یک متغیر جدید به مناسبات انرژی در روابط روسیه و اتحادیه اروبا اضافه شده است.

این بازیگر جدید، ایالات متحده آمریکا است که با تغییر سیاست های انرژی خود و در پیش گرفتن استراتژی صادراتی انرژی عملا موجب شده که کشورهای اروپایی برای واردات انرژی از روسیه تحت فشار قرار گیرند.

آمریکایی ها مسئله صادرات گاز خود به اروپا را در یک چشم انداز درازمدت دنبال می کند، سعی دارند وابستگی بیشتر کشورهای اروپایی به روسیه یک تهدید جدی جلوه دهند. براین اساس آمریکا تلاش می کند در رویه های همکاری روسیه و کشورهای اروپایی خلل ایجاد کند.

کما اینکه تحریم هایی علیه پروژه جریان شمالی ۲ اعمال کرد با این حال به رغم تمام فشارهای آمریکا، کشورهای اروپایی حاضر به عقب نشینی از همکاری با روسیه در حوزه انرژی نشدند، علت اصلی این امر فقدان صنایع جایگزین معتبر و قابل دسترس است.

اگر چه در طول سال های گذشته برخی از منابع همچون منابع گازی ایران مورد توجه اروپایی ها قرار داشته، اما به علت مسائل سیاسی، فقدان زیرساخت های لازم و عدم وجود خطوط لوله، این طرح ها به نقطه قابل اتکایی برای اروپایی ها نرسیده است. همچنین مسئله واردات گاز از برخی کشورهای شمال آفریقا نیز به دلیل فقدان ثبات سیاسی و نا امنی در این منطقه به پیشرفت قابل توجهی نرسیده است. در نتیجه در حال حاضر تنها منبعی که برای اروپایی ها قابل اتکا به شمار می آید و آنها می توانند بر واردات این انرژی از آن تکیه کنند، روسیه است.

علاوه بر امنیت و پایداری تامین انرژی، نکته دیگری که روسیه را برای اروبا جذاب می کند، قیمت گاز وارداتی از این کشور است، زیرا در محاسبات اقتصادی، روسیه به دلیل همجواری با اروبا، منبع و مسیر ارزان تری نسبت به سایر کشورها و منابع محسوب می شود. در این بین اگرچه تا چند سال پیش نیمی از گاز روسیه از طریق اوکراین و بقیه از طریق نورداستریم ۱ و بلاروس راهی اروپای غربی باشد و هزینه انتقال آن به خاطر طولانی بودن مسیر و حق ترانزیت کشورهای اروپای شرقی به شدت بالا بود، اما تکمیل پروژه نورداستریم می توانست هزینه ها را بیش از گذشته کاهش دهد، بنابراین سرمایه گذاری کشورهای اروپایی بر این پروژه نشان می داد آنها نگاه بلندمدتی به واردات گاز از روسیه داشتند که البته با وقوع جنگ اوکراین باید در این رویکرد خود تجدید نظر کنند.

 تغییرات آینده؛ از غرب به شرق

از زمان آغاز جنگ اوکراین، صادرات نفت روسیه به مشتریان آسیایی با رشد چشمگیری مواجه شده است. به نحوی که صادرات نفت روسیه به هند از تقریبا صفر در ژانویه به ۳۱۰ هزار بشکه روزانه در ماه مارس رسید و فروش نفت به چین نیز با حدود ۷۰ هزار بشکه افزایش به ۷۹۰ هزار بشکه در این ماه افزایش یافت. همزمان فروش نفت به اروپا ۴۲۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت.

بر این اساس می توان گفت تاکنون اغلب تفت بدون خریدار روسیه به بازارهای آسیایی سر ریز شده است. این امر موجب شده که برخی از عرضه کنندگان سنتی نفت به کشورهای آسیایی با روندی کاهشی در صادرات خود مواجه شوند.

یکی از مهمترین کشورهایی که در این خصوص متضرر شده، عربستان سعودی است. مطابق با اخبار اعلام شده، عربستان حجم عرضه محموله های نفت خام به حداقل پنج پالایشگاه نفت خام در شمال آسیا را که بیشتر آنها چیتی هستند برای ماه ژوئیه کاهش داده است.

این کاهش ارتباط مستقیمی با عرضه نفت خام ارزان تر روسیه به کشورهای آسیایی دارد البته کاهش صدور نفت عربستان به چین به معنای نی مشتری ماندن انرژی این کشور نیست، زیرا اروپایی ها که به کاهش واردات انرژی از روسیه تمایل دارند و حتی این کشور را تحت تحریم قرار داده اند، اینکه بیش از گذشته به عربستان به مثابه یکی از مهمترین تأمین کنندگان نفت خود می نگرند.

با این حال سعودی ها تمایل چندانی به افزایش تولید ندارند و کمابیش از کمبود عرضه در بازارهای جهانی استقبال می کنند. زیرا این امر می تواند موجب افزایش قیمت هاشود که به خودی خود یک موهبت برای اقتصاد عربستان به شمار می آید. کما اینکه شرکت آرامکوی عربستان در هفته های اخیر اقدام به افزایش قیمت رسمی فروش نقت سیک خود کرد. عربستان قیمت نفت خود برای فروش به آسیا را ۲ دلار و سقت نسبت به ماه ژوئن افزایش داد که بسیار بالاتر از حد انتظار بود، این اقدام عربستان قیمت جهانی نفت را به بیش از ۱۲۰ دلار در هر بشکه رساند و ترس از کمبود عرضه را در بحبوحه اوج تقاضا در نیمکره شمالی به برداشته شدن قرنطینه های کرونابی در چین و ادامه بی ثباتی در مورد عرضه نفت روسیه افزایش داد عربستان سعودی در دهه های گذشته به مثابه یک منبع مطمئن برای تامین انرژی غرب به ایفای نقش پرداخته اما اینکه شرایط جهانی نسبت به سال های قبل، تفاوت کرده است.

اگر جنگ روسیه و اوکراین تداوم یابد با کشورهای اروپایی به سمت کاهش واردات انرژی از روسیه حرکت کنند، آنگاه نا گزیرند به منابع دیگر برای تامین نفت خود بیندیشند، با این حال عربستان همانند کشته تمایلی ندارد که در بزنگاه های تاریخی همچون بک پمپ بنزین برای آمریکا و کشورهای اروپایی عمل کند.

در واقع ریاض قصد دارد از فرصت به وجود آمده در سطح بین المللی بیشترین استفاده را ببرد، سعودی ها از تنگناهای غرب در حوزه انرژی به خوبی آگاهند و می خواهند هم بهای نفت را افزایش دهند تا منفعت اقتصادی قابل توجهی کسب کنند و هم در مسائل سیاسی و حقوق بشری، چشم آمریکا و اروپا را به روی مسائل کشور خود بسته نگه دارند، از این رو به جنگ اوکراین به مثابه یک فرصت عالی می نگرند و از اهرم انرژی در برابر غرب استفاده می کنند در سوی دیگر، روسیه به چین و شرق آسیا به مثابه یک فرصت اقتصادی قابل توجه در حوزه انرژی نگاه می کند روس ها به خوبی می دانند که آینده اقتصاد جهان در شرق آسیا رقم خواهد خورد. از این رو دیگر بازار اروپا همچون گذشته برای روس ها اهمیت چشمگیری ندارد.

مسکو در صادرات انرژی به شرق آسیا تنها به منفعت اقتصادی فکر نمی کند، بلکه به این می اندیشد که وابستگی کشورهایی همچون چین، ژاپن، کره جنوبی و هند به انرژی روسیه می تواند در آینده همچون یک اهرم موثر سیاسی نیز عمل کند.

بنابراین بعید است که حتی در صورت پایان جنگ اوکراین، روس ها استراتژی توسعه صادرات انرژی به شرق آسیا را تغییر دهند. در میان مصرف کنندگان نیز کشورهایی همچون چین، ژاپن، کره جنوبی و هند از معادله فعلی در بازارها راضی هستند، زیرا در شرایطی که بهای انرژی در بازارهای جهانی روبه افزایش است. آنها می توانند نفت روسیه را با قیمت کمتری بخرند.

با توجه به اینکه دو عنصر قیمت و هزینه انتقال همواره در معاملات انرژی تعیین کننده بوده اند بنابراین مشتریان همواره در پی خرید نفت با بهترین قیمت و انتقال از امن ترین مسیر هستند، قطعا برای مشتریان آسیایی، نفت روسیه واجد همه این ویژگی ها است. زیرا تحریم های غرب علیه مسکو، روسیه را ناگزیر خواهد کرد که نفت خود را با قیمت کمتر بفروشد و در عین حال رسیدن آن به مقصد را نیز تضمین کند. بر این اساس به نظر می رسد جنگ اوکراین آغازگر معادلات جدیدی در حوزه انرژی بوده که پیامدهای آن در آینده نمودار خواهد شد.

یکی از مهمترین پیامدها می تواند جابجایی فروشندگان و خریداران سنتی نفت باشد. به نحوی که در آینده، روسیه بیشتر به بازارهای آسیایی نفت عرضه کند و عربستان توجه خود را معطوف به رفع نیازهای غرب نماید.

البته به شرطی که آمریکا و کشورهای اروپایی، خواسته های محمد بن سلمان در مورد مسائل سیاسی و نقض حقوق بشر در عربستان سعودی را بپذیرند؛ امری که با توجه به شرایط موجود، دور از انتظار نیست.

انرژی؛ سلاح روسی

قیمت های پایه گاز اروپایی از ماه ژانویه ۲۰۲۱ تا کنون بیش از ۲۵ درصد صعود کرده است. از جمله عوامل موثر در این روند، ذخایر اندک، قیمت های بالای کوین در اتحادیه ارنیا، افزایش تقاضا در آسیا، عرضه اندک روسیه، تولید اندک تجدیدپذیرها و اختلالات مربوط به تعمیرات تاسیسات هسته ای بوده اند.

در این بین اگر چه اروپایی ها امیدوارند خط لوله نورد استریم ۲ بتواند از فشار بر بازارهای گاز اروپایی که با کمبود عرضه در آستانه فرا رسیدن فصل سرما و افزایش شدید قیمت ها روبرو هستند، کم کنند اما این خط لوله باید گواهی فنی و بیمه دریافت نماید که به دلیل تحریم های وضع شده از سوی آمریکا در سال میلادی گذشته، ممکن است چالش برانگیز باشد.

نباید از باد برد که نورد استریم ۲ قرار بود در سال ۲۰۱۹ راه اندازی شود اما در پی تهدیدهای آمریکا برای مجازات شرکت هابی که در ساخت آن مشارکت دارند، با تاخیرهای مکرر روبرو شده این چالش در حالی وجود دارد که عملا اقدام روسیه برای حداقل نگه داشتن جریان صدور گاز به اروپا بیشترین تاثیر را بر افزایش بهای گاز در این اتحادیه داشته است، اقدام روسیه علیه کشورهای اروپایی چند معنای توامان دارد نخست آنکه، اروپایی ها باید افزایش قیمت گاز را به عنوان یک واقعیت بپذیرند، افزایش ۱۰ درصدی قیمت در ماه اکتبر به این معناست که امکان دارد در ماه های سرد زمستان، قیمت بیش از این هم افزایش پیدا کند.

از این رو مصرف کنندگان اروپایی با چشم انداز افزایش صورتحساب گرمایش زمستان به دلیل مجموعه ای از عوامل جهانی و آسیب پذیر ماندن اروپا در برابر نوسان قیمت های جهانی انرژی روبرو هستند دوم آنکه، کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا به این معناست که کشورهای این قاره نمی توانند در آستانه زمستان، گاز کافی ذخیره کنند.

در حال حاضر ذخیره گاز اروپا ۷۲ درصد ظرفیت آن است که پایین ترین میزان در بیش از یک دهه گذشته به شمار می رود. براوردهای فعلی که ناشی از میزان رزرو ظرفیت انتقال گاز روسیه به اروپا است، نشان می دهد که گازپروم قصد دارد عرضه خود را در زمستان امسال نسبت به سال گذشته کاهش دهد. در حال حاضر گازپروم تقریبا یک سوم از ظرفیت ترانزیت گاز خط لوله یامال - اروپا را رزرو کرده است.

همزمان این شرکت هیچ ظرفیت ترانزیت اضافی از طریق اوکراین رزرو نکرده است. در دو نقطه شبکه گاز طبیعی گازپروم که در مرز روسیه . اوکراین قرار دارند، این شرکت از ظرفیت ۸ میلیون متر مکعب در روز که عرضه شده را رزرو نکرده است.

سوم آنکه، اگر روسیه در سال های اخیر به دلیل ساخت و بهره برداری خط لوله نورداستریم ۲ تا حدی در برابر برخی از سیاست های کشورهای اروپایی مماشات به خرج می داد، اینک با پایان یافتن روند احداث آن می تواند از سلاح انرژی در روابط خود با اروپا بهره برداری کند.

روزنامه جام جم