شهر‌های بی‌مشتری

بنا بر آمار‌های اعلام‌شده، با گذشت ۳۳سال از احداث این شهر‌های اقماری به‌دلیل دوری مسافت نبود وسایل نقلیه عمومی مناسب و کمبود امکانات و زیرساخت‌ها در شهر‌های اطراف کمتر از یک‌میلیون و ۲۰۰هزار نفر در این شهر‌ها زندگی می‌کنند که ۱.۴درصد از کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. برنامه‌ریزی‌ای که برای سکونت شش‌میلیون نفر تا سال ۹۵ صورت گرفت نیز محقق نشد و این شهر‌ها به شهرک‌هایی با کارکرد خوابگاهی یا محلی برای حذف ارزش سرمایه‌های سرگردان مردم تبدیل‌شده است.

یکی از سیاست‌هایی که می‌تواند جایگزین ساخت شهرک‌های اقماری شود، نوسازی بافت‌های فرسوده است. درحال‌حاضر بسیاری از محله‌های قدیمی و خوشنام کلانشهر‌ها به مکان‌هایی بعضا نامناسب برای زندگی تبدیل شده است. به‌عنوان‌مثال در منطقه دروازه‌غار که یکی از محله‌های قدیمی تهران است به‌دلیل همین فرسودگی خانواده‌های قدیمی از این منطقه خارج و گروه‌های دیگری جایگزین آن‌ها می‌شوند.

نحوه خرید مسکن در پایتخت نشان می‌دهد بسیاری از خریداران، خانه‌های کوچک و قدیمی را به واحد‌های نوساز در حومه ترجیح می‌دهند. در طول پروژه مسکن مهر که از سال ۱۳۸۶ آغاز شد و البته هنوز به‌طور کامل به سرانجام نرسیده است در بعضی مناطق بخش‌عمده‌ای از واحد‌ها بدون متقاضی بود. طبق آمار سال گذشته ۱۴۰هزار واحد مسکن مهر فاقد مشتری است؛ تا جایی که دولت طرح‌هایی ازجمله واگذاری واحد‌های مسکن مهر به پیمانکاران، برداشتن شرط فرم (ج) و اتصال این پروژه به طرح نهضت ملی مسکن را در دستورکار قرار داد.

احداث ۷۰۰هزار واحد از طرح چهارمیلیون واحدی نهضت ملی مسکن برعهده شهر‌های جدید قرار دارد، اما به نظر می‌رسد طرف تقاضا استقبال چندانی از این محدوده نکرده و تاکنون فقط ۱۰۰هزار واحد این طرح در شهر‌های جدید کلنگ خورده است. اواخر شهریورماه امسال، علیرضا جعفری، مدیرعامل شرکت عمران شهر‌های جدید درباره بسته صدهزار‌واحد مرحله دوم اظهار کرد: ۱۰۰هزار واحد دوم را براساس تناسب ثبت‌نام متقاضیان واقعی در شهر‌های مختلف در دستورکار گذاشته‌ایم، اما فقط حدود ۵۰درصد متقاضیان افتتاح‌حساب کرده‌اند.

آلونک‌نشینی اقماری‌ها

براساس تحقیقات متعددی که درخصوص آسیب‌شناسی مسکن مهر صورت گرفت، کمبود سرانه‌ها و زیرساخت‌های شهری، کم‌توجهی به مباحث ارتباطی، درمانی، فرهنگی و آموزشی از چالش‌های این طرح عنوان شد. براساس تحقیقاتی که در سال ۹۲ صورت گرفت تاخیر در زیرساخت‌های ضروری پروژه مسکن مهر این بافت را مستعد آلونک‌نشینی کرده است. یکی از مشکلات این شهر‌ها سیستم ضعیف حمل‌ونقل عمومی است به‌طوری‌که ساکنان شهر جدید پرند سال‌هاست در انتظار مترو هستند و با وجود وعده‌ها، گفته می‌شود امسال هم مترو به این شهر نمی‌رسد. متروی پردیس هنوز از حد مطالعات فراتر نرفته و متروی هشتگرد با ظرفیت محدودی فعال است.

مردم، ناراضی از فاصله

عبدالجلال ایری، سخنگوی کمیسیون عمران مجلس به‌تازگی گفته است: عموم متقاضیان خانه‌های طرح نهضت ملی در تهران از این‌که خانه‌های‌شان در شهر‌های جدید و با فاصله بسیار زیاد از مرکز استان تهران تحویل می‌شود، ناراضی هستند؛ لذا باید ابتدا به دنبال ساخت خانه‌ها در داخل پایتخت باشیم. ایری، نسخه جایگزین را احیای بافت‌های فرسوده کلانشهر‌ها دانسته و معتقد است: درحال‌حاضر تهران بیش از ۵۰۰۰ هکتار بافت فرسوده دارد که به‌دلیل وجود زیرساخت‌های اساسی در این مناطق مانند برق، آب و گاز، امکانات فرهنگی و ورزشی، خدماتی، نیروی‌انتظامی و مراکز خدمات‌درمانی و زیرساخت مناسب حمل‌ونقلی، ظرفیت بسیار خوبی برای ساخت مسکن طرح نهضت ملی به‌شمار می‌رود.

افزایش بافت فرسوده

مطابق آمار‌های اعلام‌شده ۲۲میلیون و ۵۰۰هزار نفر در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. وسعت این بافت به ۶۶هزار هکتار نیز رسیده است و زندگی مردم در این مناطق باعث ایجاد یک طبقه محروم از خدمات زیربنایی و روبنایی شهری شده است. محمد آیینی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران می‌گوید: «مصمم هستیم سالانه ۱۵۰هزار واحد مناطق هدف بازآفرینی شهری را حمایت کنیم و مانعی برای این کار نداریم. درواقع می‌خواهیم کار ۱۰برابری نسبت به قبل انجام دهیم.»

آیینی بیان می‌کند: فقط باید فضا را فراهم کنیم تا مردم پای کار بیایند. اگر ۲۲.۵هزارمیلیارد تومان تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت از محل اعتبارات اشتغال‌زایی اختصاص داده شود این وعده قابل تحقق است.
خدا را شکر تا حالا توانسته‌ایم با حمایت وزیر راه‌وشهرسازی ۵۰۰۰میلیارد تومان با عاملیت بانک مسکن تامین کنیم. برای استفاده از تسهیلات بانکی نهضت ملی مسکن در بافت‌های فرسوده بدون رعایت شرایط چهارگانه مانعی نداریم، چراکه منابع آن وجود دارد و بانک‌ها موظف به پرداخت هستند، اما باید بخش خصوصی را برای این هدف بزرگ ترغیب کنیم. از ابتدای دولت سیزدهم از ۱۵۰هزار واحد هدف‌گذاری‌شده تاکنون حدود ۶۴هزار واحد به مرحله ساخت‌وساز رسیده است.