شرح سفری تاریخ‌ساز از «مدینه» تا «ری»

تاریخچه آرامگاه او که امروز به حرمی برای زیارت بدل شده است، به زمان ایلخانیان بازمی‌گردد که در زمان صفویه و قاجار بازسازی شد و با حضور زائران بیشتر رونق گرفت. بسیاری با نام او و مسیر حرمش آشنا هستند و ممکن است از کنیه‌اش هم تا حدی اطلاع داشته باشند، اما جزئیات زندگی او و داستان سفرش آن‌طور که باید میان عموم مردم بیان و شناخته‌شده نبود. سال پایانی دهه ۷۰ شمسی داوود میرباقری، کارگردان صاحب‌سبک ایرانی بخشی از زندگی او را به فیلمنامه بدل کرد و در هیات فیلم و مینی‌سریال روی پرده سینما و سپس آنتن تلویزیون فرستاد. امروز زادروز این حضرت است و به این مناسبت نگاهی به یکی از معدود آثار تصویری درباره او و چرایی جذابیت تماشایش انداخته‌ایم.

داوود میرباقری که ید طولایی در ساخت سریال‌های تاریخی‌-مذهبی دارد، سال۱۳۷۹ و پس از موفقیتش در تصویرکردن سریال پرمخاطب و محبوب امام‌علی (ع)، قصه‌ای را درباره حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) و سفر او به ایران به نگارش درآورد و در قالب یک فیلم سینمایی روی پرده برد. این فیلم سینمایی با نام «مسافر ری» مدتی پس از اکران به‌صورت مینی‌سریال راهی آنتن تلویزیون شد.

سفری پرماجرا

دقت کرده باشید آثار منظوم، منثور و حتی نمایش‌هایی که قصه یک سفر را روایت می‌کنند همیشه جزو محبوب‌ترین‌ها هستند. فارغ از کیفیت اثر، ذات سفر خود سرشار از جذابیت است که برای جذب مخاطب حکم دوپینگ دارد. داوود میرباقری هم برای بیان بخشی از زندگی شخصیت عبدالعظیم‌حسنی (ع) سراغ یکی از مهم‌ترین و احتمالا جذاب‌ترین قسمت‌های آن، یعنی سفرش به ایران رفت و از نام سریال تا بیشترین بخش روایت خود را به هجرت دائمی او و ماجرا‌هایی که او در این سفر پرپیچ‌وخم از سر گذراند اختصاص داد. راه این حضرت از مدینه آغاز شد. درست در قرن سوم هجری و زمانی که متوکل، دهمین خلیفه عباسی بر مسند قدرت نشسته بود، او به پیشنهاد دهمین پیشوای شیعیان حضرت علی‌النقی (ع) برای گریز از دشمنی ماموران متوکل به سفری دراز رهسپار شد و به ایران آمد. در مسیر با اقوام مختلف ایرانی برخورد کرد. بر بسیاری تاثیر گذاشت و زندگی‌شان را دگرگون ساخت و برخی هم او را متاثر کردند. یکی از افرادی که در این سریال به تصویر کشیده شد، ابوعون با بازی جمشید هاشم‌پور است که شخصیت ویژه‌ای دارد و تقابلش با روشنک با نقش‌آفرینی ویشکا آسایش لحظات جالبی را در سریال به وجود آورده است. مجالی که میرباقری در سریال برای پرداختن به جزئیات داشته این مجموعه را به اثری تماشایی‌تر از نسخه سینمایی‌شان بدل کرده است و یادآور می‌شود اساسا تلویزیون بستر کارآمدتری برای روایت چنین قصه‌هایی است و مخاطبان بیشتری را هم پای خود می‌نشاند.

من مالک‌اشتر نیستم

داریوش ارجمند که پیش از این در سریال امام علی (ع) رخت مالک اشتر را بر تن کرده بود در این سریال به هیات عبدالعظیم حسنی (ع) درآمد و برخلاف انتظار بسیاری، شخصیتی متفاوت از مالک را با ارائه جنس دیگری از بازی خلق کرد. او با بهره‌بردن از امکانی که گریم و متن پرجزئیات میرباقری در اختیارش گذاشته بود، سعی کرد لحظه‌ای هم با حضورش یادآور مالک نباشد. هرچند بازیگران مقابلش هم با اثر پیشین میرباقری اشتراکاتی داشتند. چهره‌هایی، چون پروانه معصومی، ویشکا آسایش، محمدرضا شریفی‌نیا و... ازجمله این بازیگران مشترک بودند.

قصه‌ای مغفول از دل تاریخ

یکی از روایت‌های کمترپرداخته‌شده در قصص و آثار نمایشی که در بخشی از این سریال جا خوش کرده است به ماجرای تخریب مقبره حضرت امام‌حسین (ع) در آن زمان اختصاص دارد. نقل‌های بسیاری درباره این تجاوز و تخریب وجود دارد که یکی از آن‌ها به زبان ابوالفرج اصفهانی چنین است: متوکل، کنیزی داشت و یک بار که او را به قصرش فراخواند، گفتند وی به زیارت مزار امام‌حسین (ع) رفته است. این روایت متوکل را برآشفت و او را برآن داشت که بقعه را خراب کند.

شیخ طوسی روایت دیگری دارد. او دلیل تخریب را اجتماع طرفداران اهل‌بیت (ع) به برکت این بقعه و هراس متوکل از این گردهمایی عنوان کرده است و می‌گوید پس از ویران‌کردن قبر زمین آن را شخم زده و آب بر آن جاری کردند. برخی بر این باورند که متوکل دو بار اقدام به تخریب بقعه کرد که ویرانی دوم اساسی‌تر بود. نقش متوکل را در مسافر ری محمدرضا شریفی‌نیا برعهده دارد که در سریال امام علی (ع) به‌جای ولید بازی می‌کرد.

ما ایرانی هستیم

برای ما ایرانیان که معمولا در روایت‌های نمایشی دینی کمتر شاهد تاثیر خودمان و شخصیت‌های ایرانی بودیم، تماشای آثاری که در آن‌ها نام‌های ایرانی بشنویم و پوشش ایرانی ببینیم، خوشایند است. به همین دلیل شخصیتی، چون کیان در سریال «مختارنامه» محبوب می‌شود یا بسیاری منتظر پایان تولید و روی‌آنتن‌رفتن سریال «سلمان فارسی»، آخرین ساخته میرباقری هستند. مسافر ری هم این خصیصه را دارد. در این سریال که بخشی از قصه آن در ایران می‌گذرد، شخصیت‌های ایرانی با نام‌های روشنک، سهراب، رکسانا، ستاره، شیرخان، محمود نیشابوری و ... حضور دارند.

چالش‌های همیشگی روایت تاریخ

همیشه آثاری که تلاش دارند واقعیت را به تصویر بکشند یا اقتباسی از یک رخداد معاصر یا تاریخ کهن باشند، محل اختلاف هستند، چراکه معمولا درباره بیشتر رخداد‌های مذهبی، تاریخی و مشاهیر اقوال بسیار و منابع گوناگون است. مسافر ری هم از این قاعده مستثنا نیست. میرباقری هم در این فیلمنامه برای جذاب‌تر کردن درام، قصه‌هایی را افزوده است که شاید سند تاریخی نداشته باشند. با وجود این می‌توان گفت فارغ از آن‌که این سریال چقدر به تاریخ وفادار است یا نه، تماشایش می‌تواند برای کسانی که علاقه‌مند به شناخت ابعاد مختلف شخصیت این حضرت هستند جالب باشد. همچنین ظاهر شدن عبدالعظیم حسنی در ابعاد یک قهرمان در قصه، پتانسیل جذب مخاطبانی را که همیشه تشنه تماشای کردار‌های قهرمانانه در قاب تصویر هستند، دارد. این شخصیت جنگاور و درعین‌حال پارسا و پایبند به قید‌های اخلاقی به نمایش درآمده است. همچنین حضور چهره‌های بازیگری و موسیقی گوش‌نواز با آهنگسازی فرهاد فخرالدینی که خوش بر تصویر نشسته است، از دیگر دلایلی است که می‌توان برای توصیه تماشای مسافر ری برشمرد.

روزنامه جام جم