این تماس، راه بازگشت ندارد

چهره طهمورث در قاب تلویزیون ظاهر می‌شود که می‌گوید: «من هدایتگر تجربه رقابتی «تماس» هستم. من از میان شما که در مصاحبه شرکت کردید، افرادی را انتخاب کردم که ویژگی‌های‌شان، پیچیدگی‌های‌شان، تجربه‌ها و علایق‌شان، ترس‌ها و شکست‌های‌شان، قصه‌های تماس را می‌سازد. رقابت‌های افراد با زمان‌های محدودی که من در اختیارتان قرار می‌دهم و ماموریت‌ها و چالش‌هایی که باید انجام دهند. هیچ راه برگشتی نیست! چون قصه‌ها باید به آخر برسد. من از اینجا حواسم به همه چیز هست، چون آنچه که باید بدانم خودتان در اختیارم گذاشتید. درست موقعی که فکر می‌کنید به نقطه امنی رسیدید، بحران شروع می‌شود. هزار امتیاز اولیه معادل ۵۰میلیون تومان هدیه من به همه شرکت‌کننده‌هاست؛ منتها اگر بتوانند تا آخر نگهش دارند. هر خطا و تصمیم اشتباه، ازدست‌دادن زمان و انجام‌ندادن چالش‌ها از این امتیاز کم می‌کند. این‌که در آخر چقدر برای‌شان باقی می‌ماند، محاسبه می‌شود. همه چیز از یک تماس شروع می‌شود ...» این جملات آغازین مستند - مسابقه تماس است که از زبان هدایتگر آن یعنی سیاوش طهمورث رو به دوربین گفته می‌شود تا زنگ شروع رقابت به صدا دربیاید. رقابت تک‌نفره شرکت‌کنندگان با خود و ترس‌های‌شان. این برنامه به تهیه‌کنندگی حسن آخوندپور و طراحی صابر ا... دادیان مدتی است راهی آنتن شبکه افق سیما شده است. در گفتگو با حسن آخوندپور درباره جزئیات ساخت این مستند - مسابقه پرسیدیم.

در ابتدای هر قسمت از این مستند - مسابقه، هدایتگر عنوان می‌کند که شرکت‌کنندگان برای رویارویی با ترس‌ها و کسب تجربه‌های تازه در این مسابقه آزموده می‌شوند. آخوندپور، تهیه‌کننده تماس درباره هدف این مسابقه برای روبه‌رو کردن شرکت‌کنندگان با چالش‌های مسابقه به جام‌جم می‌گوید: ما در این برنامه به دنبال نمایش مسئولیت اجتماعی شرکت‌کنندگان هستیم. اغلب از میان افراد متقاضی، کسانی به‌عنوان شرکت‌کننده انتخاب می‌شدند که علاوه‌بر دغدغه‌های شخصی به نوعی مسئولیت اجتماعی داشتند یا ادعای آن را داشتند. اشخاصی هم بودند که فراموش کرده بودند در زیست خودشان نگاهی به مسئولیت‌‎های اجتماعی داشته باشند. برای این افراد داستانی را تعیین می‌کردیم تا آن‌ها را نسبت به مسئولیت اجتماعی‌شان آگاه یا آنان را با مسئولیت اجتماعی مواجه کنیم که بار‌ها از آن فرار کردند.

وی در توضیح این مسأله می‌گوید: به‌طورمثال دانشجوی پزشکی که تمام دغدغه‌اش این است که مدرک خود را بگیرد به دلیل این‌که سال‌ها با مشقت درس خوانده و هزینه دانشگاه داده است و می‌خواهد با دریافت مدرک کارش را شروع کند و به درآمد خوبی برسد. ما این موضوع را با مسئولیت اجتماعی که یک پزشک می‌تواند به آن مواجه شود مقایسه می‌کنیم و مثلا در شرایط خاص می‌گوییم آیا حاضری اگر کسی مشکل مالی داشته باشد رایگان درمانش کنی؟ پس همان‌طور که گفتم این مسابقه بر پایه مسئولیت اجتماعی شرکت‌کنندگان است. عده‌ای مسئولیت اجتماعی‌شان را شناختند و با آن درگیر هستند و عده‌ای هم به مسئولیت اجتماعی خودشان آگاه نیستند و ما آن‌ها را آگاه می‌کنیم.

دنبال سوژه‌های اجتماعی هستیم

نکته مهم درباره تماس، معرفی‌هایی است که شرکت‌کنندگان از خودشان ارائه می‌کنند. برخی معتقدند این صحبت‌ها می‌توانست کامل‌تر باشد تا مخاطب راحت‌تر با دنیای آن‌ها ارتباط برقرار کند. آخوندپور در این رابطه می‌گوید: وقتی ما با افراد در ابتدای برنامه مصاحبه می‌کنیم، ممکن است بیشتر از یک ساعت صحبت کنند، اما از این میان، نکاتی استخراج می‌شود که می‌توان به آن پرداخت و قابلیت تبدیل به یک سوژه دراماتیک را دارد. یعنی بخشی از صحبت‌ها ممکن است قابلیت قصه‌پردازی را داشته باشد و برخی موضوعات قابلیت تبدیل‌شدن به مسائل دراماتیک را ندارد. البته این نکته را هم باید در نظر داشت که پرداختن به کل صحبت‌های افراد، زمان زیادی از برنامه را به خود اختصاص می‌دهد. فرمت برنامه به گونه‌ای است که امکان پخش بیشتر از چند دقیقه از مصاحبه اولیه وجود ندارد. به همین دلیل ممکن است برخی احساس کنند توضیحات کافی است، اما برخی هم معتقدند نیاز به اطلاعات بیشتری است. به‌هرحال هر قسمت برنامه ۴۵دقیقه است که سه دقیقه در ابتدای برنامه به مصاحبه اولیه شرکت‌کنندگان اختصاص دارد.

وی درباره چگونگی طراحی آیتم‌های برنامه می‌گوید: برخی موضوعات کلی داریم که زیرمجموعه همان مسئولیت اجتماعی است. به‌عنوان‌مثال پرداختن به کودکان کار، فقر، بیکاری یا اعتیاد که معضلات اجتماعی است. در مصاحبه با علاقه‌مندان شرکت در مسابقه، این مسائل را بررسی می‌کنیم که کدام‌شان دغدغه‌هایی متناسب با موضوعات کلی برنامه ما دارند. وقتی این بخش مشخص شد، براساس آن، شروع به طراحی سناریو می‌کنیم و با همفکری نویسندگان، به یک ایده نمایشی مسابقه‌ای می‌رسیم.

چالش‌های یک برنامه غیرقابل‌پیش‌بینی

آخوندپور به چالش‌های این برنامه اشاره کرده و می‌گوید: درصد قابل توجهی از برنامه قابل پیش‌بینی نیست و تنها براساس یک خط کلی داستانی شکل می‌گیرد. برنامه در یک فضای عمومی است و شرکت‌کننده به صورت بداهه با آن‌ها روبه‌رو می‌شود. به همین دلیل شاید همه چیز آن‌طور که برنامه‌ریزی کردیم جلو نرود. ممکن است با برخورد یا طرز رفتار کوچه بازار روبه‌رو شویم که خارج از برنامه‌ریزی ما بوده است. گاهی خودمان غافلگیر می‌شویم و خط داستان ممکن است بر این اساس تغییر کند. در چنین شرایطی اگر نتوانیم کاری کنیم، آن بخش را کنار می‌گذاریم و با فرد جدیدی تکرارش می‌کنیم. گزینه دیگر این است اتفاقی که می‌افتد جذاب‌تر از انتظار ماست و به همین دلیل مسیر را به کلی تغییر می‌دهیم. موارد زیادی این چنین بوده است.
تهیه‌کننده این برنامه درباره احتمال آسیب به مستند بودن برنامه عنوان می‌کند: اگر برنامه را متوقف کنیم، به مستند بودن برنامه تاحدودی آسیب می‌رسد، ولی در مواقعی این غافلگیری باعث می‌شود مستند بودن برنامه بیشتر شود و گاهی کارگردان هم نتواند درک کند قرار است چه اتفاقی بیفتد. قسمت‌های برنامه چیزی بین این دو مورد است. یعنی نمی‌توان گفت همه بخش‌ها از پیش تعیین‌شده یا تصادفی بوده است. گاهی کف خیابان هم به‌صورت صرف کافی نبود و ناچار شدیم با دست بردن در برنامه، قدری به مخاطب آگاهی دهیم. در برخی قسمت‌ها کاراکتری به نام پیشکار داریم که از طرف آقای طهمورث ماموریت دارد اگر صحنه برنامه در مسیر خود قرار نداشته باشد، آن را هدایت کند و در مسیر بیندازد.

چرا طهمورث؟

آخوندپور درباره پیام ابتدای برنامه و نبود امکان انصراف برای شرکت‌کنندگان می‌گوید: مواردی بوده که شرکت‌کننده از ادامه برنامه انصراف داده و جایزه را نگرفته‌اند. در مواردی این انصراف را می‌پذیریم که بتوانیم آن را هم به شکل یک سوژه دراماتیک درآوریم. در برخی مواقع این انصراف خودش می‌تواند پیام مسئولیت اجتماعی را منعکس کند. مثلا در یک قسمت، معلمی بود که باید دختربچه اتباع بیگانه را در مدرسه ثبت‌نام می‌کرد و اصلا هدف ما هم روبه‌رو شدن او با این چالش بود. در ادامه برنامه، بهزیستی این دختر را از خیابان برداشت و به همین علت مسیر فیلمنامه به کلی تغییر کرد. یعنی شرکت‌کننده از جایزه انصراف داد و فقط می‌خواست بداند دختربچه کجا رفته است. این اتفاق، پیام مسئولیت اجتماعی را به مخاطب نشان می‌داد. به همین دلیل از برنامه حذف نشد. در این مواقع، انصراف پذیرفته می‌شود.

وی درباره دلیل انتخاب سیاوش طهمورث برای این برنامه عنوان می‌کند: گزینه‌های مختلفی برای این برنامه داشتیم، اما احساس کردیم هدایتگر برنامه، باید سن بالاتری داشته باشد تا امکان هدایت همه نوع شرکت‌کننده را در سنین مختلف به‌عهده بگیرد. در برخی موارد هدایتگر باید با تحکم صحبت کند تا اتفاق موردنظر رقم بخورد. در عین حال می‌خواستیم هدایتگر برنامه چهره‌شناخته شده و محبوب باشد. در مجموع همه این موارد ما را به آقای طهمورث رساند.

نحوه انتخاب شرکت‌کنندگان

تهیه‌کننده برنامه درباره فرآیند انتخاب شرکت‌کنندگان می‌گوید: ابتدا تلاش می‌کردیم از علاقه‌مندانی استفاده کنیم که در جریان ضبط برنامه قرار می‌گرفتند. الان که مسابقه در حال پخش است، از طریق راه‌های ارتباطی برنامه مثل شبکه‌های مجازی، با علاقه‌مندان ارتباط می‌گیریم. از بین متقاضیان، رزومه‌ها را بررسی می‌کنیم، مصاحبه اولیه انجام می‌شود و در نهایت شرکت‌کنندگان انتخاب می‌شوند. فعلا در تهران و مشهد برنامه را جلو برده‌ایم. صحبت‌هایی انجام شده که در صورت تصمیم به ادامه برنامه، آن را در شهرستان‌های دیگر هم ضبط کنیم.
آخوندپور ایده اصلی برنامه را از مجموعه‌ای خارجی به نام دِفون (تلفن) می‌داند که برای حدود ۴۰ تا۵۰ سال در جهان اجرا می‌شود. به گفته او، این برنامه ابتدا در اروپا پخش می‌شد و حالا کشور‌هایی مثل کره، روسیه و آمریکا هم سراغ آن رفته‌اند. تاکنون حدود ۴۷ قسمت از مستندمسابقه تماس پخش شده و ۲۰قسمت هم در حال تولید و پخش است. تهیه‌کننده برنامه می‌گوید ادامه برنامه به نظر مدیران و فضای کار بستگی دارد. از دیگر عوامل این مستند مسابقه می‌توان به صابرا... دادیان، مرتضی ملتجی و اشکان ضیایی اشاره کرد که قسمت‌های مختلف این مستند ــ مسابقه را کارگردانی می‌کنند. همچنین ابراهیم اللهیا‌ری و فاطمه افروز مدیریت تولید این مجموعه را در مشهد و تهران به‌عهده دارند. مستند ــ مسابقه تماس، روز‌های شنبه و یکشنبه ساعت۲۱ از شبکه افق سیما پخش می‌شود.

خشم و مهر در یک نگاه
یکی دو سال قبل بود که عکسی از سیاوش طهمورث در یکی از کارهایش منتشر شد. اگر دست روی نیمه سمت راست این تصویر می‌گذاشتیم، یک چهره از او می‌دیدیم و اگر دست را روی سمت دیگر تصویر می‌گذاشتیم، یک چهره متفاوت خودش را نشان می‌داد. همین یک عکس می‌تواند به‌سادگی نشان از توانمندی‌هایی باشد که آقای بازیگر در نقش‌های متفاوت دارد. بازیگر اجاره‌نشین‌ها و مسافر ری، حالا هدایتگر یک مستند مسابقه تلویزیونی است که توانسته چهره‌ای مقتدر و تصمیم‌گیر از خود به نمایش بگذارد. شاید بیشتر مخاطبان سیاوش طهمورث را با نقش‌های منفی بشناسند، اما طهمورث با این مستندمسابقه به‌خوبی نشان داد می‌تواند در ۷۵ سالگی بازهم مخاطب را غافلگیر کند و چهره‌ای جدید از خود به نمایش بگذارد. کما این‌که یک سال قبل خودش گفته بود هنوز نقش‌های بسیاری وجود دارد که بازی نکرده است. در تماس، بیشتر شکل مرموز و شبیه پدرخوانده دارد که از چهره شناخته‌شده او در نقش‌های منفی وام گرفته است. کما این‌که تهیه‌کننده تماس هم معتقد است قاطع بودن طهمورث در کنار پیشکسوتی، باعث شده تا به گزینه اصلی و نهایی هدایتگری مستند ــ مسابقه تماس تبدیل شود.

روزنامه جام جم