داستان اقتصادکتاب با الفبای‌ارقام

داشتن تصویری روشن و دقیق از وضعیت صنعت نشر و چاپ کتاب باعث خواهد شد قضاوت درست و علمی از آنچه در این فضا می‌گذرد، در برابر دیدگان‌مان قرار گیرد. به‌همین‌منظور سراغ داده‌های آماری منتشرشده از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران رفتیم تا ببینیم صنعت نشر ایران درحال‌حاضر در چه موقعیتی قرار دارد و آیا بحران بزرگ ناشی از کرونا که فعالان حوزه کتاب اعم از مؤلفان، ناشران و کتابفروشان را در یکی از سخت‌ترین شرایط دهه‌های اخیر قرار داد فروکش کرده‌است یا نه.

هفته کتاب در آبان‌ماه هرسال برگزار می‌شود. امسال هم این هفته از ۲۱ تا ۲۷ آبان برگزار می‌شود و ما نیز برای داشتن معیار زمانی مشخص که بتواند مقایسه درستی به دست دهد، بازه زمانی اول فروردین تا اول مهر را در سه سال پشت‌سرهم یعنی ۱۳۹۹،۱۴۰۰و۱۴۰۱ انتخاب کردیم. دلیل این‌که در این مقایسه، سال۱۳۹۹ را هم محسوب کردیم این بود که در این سال، نخستین چالش‌های صنعت نشر در اثر کرونا خود را نشان داد، نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشد و بسیاری از کتابفروشی‌ها مجبور به تعلیق فعالیت‌های خود شدند، اما صنعت نشر به دلیل این‌که هنوز در‌حال عرضه تولیدات خود در سال۱۳۹۸ بود، آسیب شدیدی نخورده‌بود. به همین منظور سال۱۴۰۰ تصویر روشن‌تری از وضعیت صنعت نشر در دوران اوجگیری بحران کرونا را به ما نشان می‌دهد.

در شش‌ماهه نخست سال‌جاری درمجموع ۵۰ هزار و ۳۶۶ عنوان کتاب با شمارگان ۵۰میلیون و۲۳۵هزار و ۶۷۰ کتاب در کشور منتشر شد که از این میان ۳۵هزار و ۵۹۱ کتاب در استان تهران انتشار یافت و میانگین قیمت کتاب در این سال بیش از ۷۲هزار تومان است. همچنین میانگین قیمت تمام‌شده هر صفحه کتاب در سال‌جاری حدود ۳۶۵ تومان محاسبه شده‌است.

کتاب‌های ترجمه، گران‌ترند

از میان کتاب‌های چاپ‌شده درمجموع ۲۷هزار و ۶۷‌کتاب برای گروه سنی بزرگسال تالیفی بوده‌است که شمارگان ۲۲میلیون و ۲۰۴هزار و ۹۶۶ کتاب و ۲۰هزار و ۸۴۹ کتاب چاپ اول را شامل می‌شده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی بزرگسالان در این سال، ۶۸هزار و ۳۸۶ تومان و قیمت هر صفحه ۳۳۴ تومان بوده‌است.
بیشترین کتاب‌های تالیفی بزرگسال را بخش ادبیات به خود اختصاص داده که ۶۹۷۷ عنوان را شامل می‌شده‌است.

شمارگان کتاب‌های تالیفی ادبیات چهارمیلیون و ۷۳۵هزار و ۹۳۵ کتاب بوده که از این میان حجم زیادی از کتاب‌ها یعنی ۵۳۰۴ کتاب چاپ اول بوده‌است و خریداران کتاب در این بخش با میانگین قیمت ۶۲هزار و ۳۸۲ تومانی روبه‌رو شده‌اند.

پس از بخش ادبیات، تالیف در حوزه علوم‌اجتماعی با ۵۱۵۵ عنوان کتاب و شمارگان سه‌میلیون و ۹۷۵هزار و ۷۴۳ عدد، رونق بیشتری داشته‌است. از این میان ۴۰۸۵ عنوان چاپ اول بوده‌است و جالب اینجاست که کتاب‌های تالیفی این حوزه، گران‌تر از دیگر حوزه‌ها هم بوده چراکه میانگین قیمت آن‌ها ۸۶هزار و ۹۰۰ تومان بوده‌است. حوزه علوم عملی با ۴۴۶۱ عنوان، شمارگان سه‌میلیون و ۸۱۴هزار و ۲۳۷ و چاپ اول ۳۹۱۶ کتاب و قیمت میانگین ۶۷هزار و ۷۸۶ تومان در رده سوم بیشترین کتاب‌های تالیفی سال‌جاری قرار‌داشته‌است.
چهارمین حوزه مورد اقبال نویسندگان برای تولید کتاب، دین بوده‌است که در این حوزه ۳۷۳۴ عنوان با شمارگان سه‌میلیون و ۹۰۷هزار و ۱۷۳ کتاب منتشر شده که ۲۵۸۴ کتاب، چاپ اول بوده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی دینی کمی بیش از ۵۴هزار تومان ارزیابی شده‌است.

اگر مقایسه‌ای میان حوزه ترجمه و تالیف در بخش بزرگسال انجام دهیم، مشخص می‌شود که ۱۱هزار و ۴۴ عنوان کتاب ترجمه با شمارگان ۹میلیون و ۲۷۳هزار و ۵۶۱‌کتاب در این شش‌ماه منتشر شده که میانگین قیمت آن‌ها نزدیک به ۹۰هزار تومان بوده‌است. به عبارت دیگر کتاب‌های ترجمه از نظر عنوان و شمارگان از کتاب‌های تالیفی بسیار کمتر تولید شده‌است، ولی از آن‌ها گران‌تر هم بوده‌است.

سقوط شاخص‌ها در سال ۱۴۰۰

شش‌ماه اول سال ۱۴۰۰ با شوک ناشی از برگزار نشدن نمایشگاه کتاب و تعطیلی موقت و گاه دائم بسیاری از ناشران و کتابفروشی‌ها همراه بود. در این شش‌ماه شاهد افت ۴۰۰۰ عنوان و سه‌میلیون عدد کتاب نسبت به سال‌جاری هستیم. در مجموع ۴۶هزار و ۲۴۸ کتاب در شمارگان ۴۷میلیون و ۹۰۲هزار و ۳۰۶ عددی هستیم که از این میان همچنان استان تهران با انتشار ۳۵هزار و ۴۲۴ عنوان کتاب پیشتاز است. ۲۹هزار و ۳۶۰ کتاب چاپ اول بوده‌است و میانگین قیمت کتاب کمی بیش از ۵۰هزار تومان و قیمت تمام‌شده هرصفحه کتاب حدود ۲۴۶ تومان بوده‌است که اگر این مقدار را با امسال مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که کتاب در این یک‌سال، به‌شدت گران‌تر شده‌است. در حوزه تالیف بزرگسال، در شش‌ماه نخست سال گذشته درمجموع ۲۳هزار و ۲۹ عنوان کتاب با شمارگان بیش از ۱۹میلیونی را شاهد بوده‌ایم که ۱۸هزار و ۲۳ عنوان چاپ نخست بوده و قیمت میانگین کتاب تالیفی بزرگسال حدود ۴۵هزار تومان و قیمت تمام‌شده هر صفحه ۲۲۱ تومان محاسبه شده‌است.

ادبیات همچنان پیشتاز

در این حوزه، بخش ادبیات با ۵۸۱۸ عنوان کتاب با شمارگان چهارمیلیون و ۴۸۸ هزار و ۴۱۰عدد شامل ۴۷۵۹ کتاب چاپ اول پیشتاز بوده که میانگین قیمت کتاب در این حوزه حدود ۴۳هزار تومان بوده‌است. کتاب‌های تالیفی علوم اجتماعی نیز همچنان با ۴۳۷۷عنوان و شمارگان سه میلیون و ۵۶۲ هزارو ۲۵۹ عددی در رتبه دوم قرار داشته‌است. از این میان ۳۵۸۴کتاب چاپ اول بوده و میانگین قیمت دراین بخش ۴۷ هزارتومان بوده، اما عنوان گران‌ترین حوزه چاپ کتاب در این سال به بخش علوم اختصاص یافته که میانگین قیمت دراین حوزه بیش از ۵۰ هزارتومان بوده‌است. در حوزه علوم عملی در شش ماه نخست سال قبل ۳۹۲۱عنوان کتاب با شمارگان دو میلیون و ۸۳۴ هزار و ۴۱۷ عدد و ۳۴۲۸ کتاب چاپ اول منتشر شده‌است. حوزه دین همچنان در رتبه چهارم قرار دارد و ۳۰۶۲عنوان کتاب با شمارگان سه میلیون و ۱۵۷ هزار و ۵۱۹ عددی، ۲۱۶۹ کتاب چاپ اول و میانگین قیمت۳۴ هزار و ۷۸۳ تومان در این حوزه منتشر شده‌است. اما در حوزه ترجمه در این بازه زمانی ۹۷۷۴ عنوان کتاب با شمارگان هشت میلیون و ۸۸۹ هزار و ۱۶۸ عدد و میانگین قیمت حدود ۶۲ هزارتومان برای بزرگسالان ترجمه شده‌است که بازهم کتاب‌های ترجمه شمارگان بسیار کمتری نسبت به تالیف دارند و هم به‌شدت گران‌هستند.

هنوز به شمارگان دو سال قبل نرسیده‌ایم

از اول فروردین تا اول مهر ۱۳۹۹ در مجموع ۴۱ هزار و ۶۰۸ عنوان کتاب در کشور به چاپ رسیده که سهم استان تهران از این میان بیش از ۳۰ هزار و ۶۰۰ عنوان بوده‌است. شمارگان کتاب در این سال ۵۱ میلیون و ۹۲۶‌هزار عدد بوده که از میان این تعداد کتاب، ۲۵ هزار و ۸۸۷ عنوان، چاپ اول بوده‌است. میانگین قیمت در این بازه زمانی ۳۱ هزار و ۲۱۴ تومان بوده و قیمت هر صفحه تقریبا ۱۶۴ تومان تمام می‌شده‌است.

کتاب‌های تالیفی بزرگسالان در مجموع ۲۱ هزار و ۲۸۶‌عنوان شامل ۱۶ هزار و ۲۳۴ کتاب چاپ اول بوده که شمارگان آن به ۲۲ میلیون و ۹۲۶ هزارو نسخه ۱۹۰ رسیده‌است. میانگین قیمت کتاب در شش ماه اول سال ۹۹، حدود ۳۰ هزارتومان و قیمت هر صفحه ۱۴۲‌تومان بوده‌است.

عناوین کتاب‌های ادبی شامل ۷۹۵۸ کتاب بوده که ۶۶۰۲عنوان، تالیفی و ۲۳۵۶ عنوان کتاب ترجمه بوده‌است، با شمارگان چهار میلیون و ۸۴۵ هزار و ۳۳۳‌نسخه؛ ۱۳۷۸ کتاب چاپ اول، میانگین قیمت۲۸‌هزارو ۷۸۴ تومان. حوزه علوم اجتماعی در این سال با انتشار ۳۵۹۱ عنوان کتاب که ۲۸۶۹ عنوان آن چاپ اول بوده‌است، رتبه دوم کتاب‌های تالیفی را در اختیار داشته. این کتاب‌ها در شمارگان سه میلیون و ۴۲۷ هزار و ۲۹۶ نسخه و با میانگین قیمت ۳۴ هزار و ۶۶۰‌تومان منتشر شده و این حوزه، مانند امسال گران‌ترین کتاب‌های تالیفی را به بازار عرضه کرده‌است.

علوم عملی با ۳۴۳۵عنوان کتاب، در شمارگان سه میلیون و ۱۵۷ هزار و ۵۷۲ نسخه و ۹۵۱‌۲کتاب چاپ اول رتبه سوم کتاب‌های تالیفی را در اختیار داشته است. میانگین قیمت کتاب‌های این حوزه ۳۲هزار تومان بوده‌است.
همچنین در این بازه زمانی ۲۹۸۱ عنوان در حوزه دین با شمارگان چهار میلیون و ۳۶۸ هزار و ۷۴۲ عدد منتشر شده که ۲۰۸۹ عنوان چاپ اول بوده و میانگین قیمت‌های دینی ۲۰ هزار و ۷۵۳ تومان برآورد شده‌است.
در بین ۸۷۴۲ عنوان کتاب ترجمه برای بزرگسال، بیشترین حوزه کتاب‌های ادبی بوده که شامل ۲۳۵۶ عنوان بوده‌است.

شمارگان این کتاب‌ها هشت میلیون و ۴۸ هزار و ۹۷۳ و میانگین قیمت آن حدود ۴۱ هزار تومان و قیمت هر صفحه ۱۳۹ تومان بوده که بازهم به وضوح بیشتر از کتاب‌های تالیفی در همین بازه زمانی است.
گرچه عناوین کتاب در شش ماهه نخست سال جاری رشد زیادی را نشان می‌دهد، اما شمارگان کتاب در این مدت، حتی از شمارگان کتاب در همین بازه زمانی در سال ۱۳۹۹ هم کمتر است.

این امر نشان دهنده افت تیراژ کتاب در دو سال اخیر است که بخشی از آن به بحران کرونا و بخشی دیگر به مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌های چاپ کتاب مربوط می‌شود به گونه‌ای که قیمت تمام شده هر‌صفحه کتاب از ۱۶۴ تومان در سال ۹۹ به ۳۶۵ تومان در سال‌جاری رسیده‌است.

یک آمار امیدوارکننده

بحث بر سر این‌که در کشور ما چقدر کتاب برای گروه سنی کودک و نوجوان تالیف می‌شود و این بازار در انحصار کتاب‌های ترجمه است، همیشه وجود داشته و خود ما هم در این صفحه به آن پرداخته‌ایم، اما واقعیت نشان می‌دهد در سال جاری شاهد یک رشد قابل توجه و امیدوار کننده در حوزه تالیف کتاب برای این گروه سنی هستیم. آمار کتاب‌های ترجمه هرسال رشدی طبیعی را نشان می‌دهد، اما تفاوت میان آمار کتاب تالیفی و ترجمه در سال‌جاری با توجه به افت شدید در سال گذشته، کاملا معنادار است.

در شش ماهه نخست سال‌جاری ۳ هزار و ۹۸۱ کتاب با شمارگان ۶‌میلیون و ۹۱۹‌هزار و ۲۰۳ عددی برای گروه سنی کودک و نوجوان تالیف شده که ۲‌هزار کتاب آن برای نخستین بار به چاپ رسیده و میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی برای کودک و نوجوان ۲۰هزار تومان بوده‌است. در همین بازه زمانی ۳۲۰۹ کتاب ترجمه برای این گروه سنی با شمارگان چهار میلیون و ۵۰۷ هزار و ۴۴۵ عددی و میانگین قیمت کمی‌بیش از ۵۰ هزار تومان به چاپ رسیده‌است. مقایسه میان تالیف و ترجمه در این گروه سنی هم نشان می‌دهد، با وجود فاصله زیاد میان تالیف و ترجمه، بازهم کتاب‌های ترجمه در این گروه بسیار گران بوده‌است. همچنین در بازه زمانی شش‌ماه نخست سال ۱۴۰۰، تعداد ۳۱۲۰ عنوان کتاب تالیفی برای گروه سنی کودک و نوجوان با شمارگان پنج میلیون و ۹۰۴ هزار و ۶۹۴ منتشر شده که ۱۶۳۷ کتاب چاپ اول بوده و میانگین قیمت کمی‌بیش از ۲۰ هزارتومان و ۳۳۸۴ عنوان با شمارگان چهار میلیون و ۷۴۶ هزار و ۱۷ عدد و میانگین قیمت حدود ۳۴ هزارتومان برای گروه سنی کودک و نوجوان ترجمه شده‌است. در شش ماه نخست سال ۱۳۹۹، نویسندگان کودک و نوجوان ۳۶۱۲ عنوان کتاب، تالیف کرده‌اند که ۱۷۱۹ کتاب چاپ اول بوده و شمارگان آن‌ها هشت میلیون و ۳۸۷ هزار و ۶۷۰ نسخه بوده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی این گروه سنی ۱۳هزار و ۲۵۶ تومان بوده در حالی که میانگین قیمت کتاب‌های ترجمه برای گروه کودک و نوجوان۲۱ هزار و۶۴۰ تومان بوده‌است که باز هم اختلاف فاحشی را میان قیمت کتاب‌های ترجمه و تالیفی در این حوزه شاهدیم. در این دوره ۳۱۵۹ عنوان کتاب با شمارگان چهار میلیون و ۹۸۷ هزار و۹۹۰ عددی برای گروه سنی کودک و نوجوان ترجمه شده‌است.

روزنامه جام جم