توپ در زمین خانواده‌هاست

اثرات مثبت فناوری‌های نوین در کیفیت زندگی ما بر کسی پوشیده نیست، اما در صورت مدیریت نادرست ممکن است تأثیرات منفی زیادی بر زندگی کودکان و نوجوانان بگذارد که این موارد در دراز مدت هم قابل جبران نخواهدبود. به باور بسیاری از کارشناسان در کنار این‌که وقتی بچه برای مدت طولانی از روز پای رایانه می‌نشیند در سایر فعالیت‌های تحصیلی ارتباطی و اجتماعی دچار عقب‌ماندگی می‌شود، بیماری‌های جسمی نیز می‌تواند کودک را تهدید کند.

اضطراب و استرس؛ زاییده فضای مجازی

دکتر خان‌بابایی، روان‌شناس کودک و مسئول بخش روان‌شناسی بیمارستان مفید بر این باور است که در جامعه کنونی خانواده بسیار اهمیت دارد و خانواده در واقع باید محل امن و مامن کودکان به شمار برود. وی می‌گوید: «توصیه همیشگی ما به خانواده‌ها این است آنچه را باعث اضطراب در کودکان می‌شود، به آن‌ها منتقل نکنیم.»

او بر این باور است که فضای مجازی تا حدود زیادی می‌تواند به بچه‌ها استرس وارد کند، اما هر آنچه به بچه‌ها می‌گذرد، نباید به گردن فضای مجازی بیندازیم. خان‌بابایی تاکید می‌کند: «تلاش ما به عنوان متخصص روان کودک، این است که کودکانی شاد داشته‌باشیم. حتی بر این باوریم که داستان‌های کودک باید پایان شاد داشته‌باشد و این چیزی است که در فضای مجازی می‌تواند برای کودکان استرس‌زا باشد؛ زیرا برخی برنامه‌ها و انیمیشن‌ها پایانی ناخوشایند دارند.»

او با تاکید بر این‌که فضای مجازی یکی از محیط‌هایی است که می‌تواند به بچه‌ها استرس بدهد و افسردگی را در آن‌ها تشدید کند، ادامه می‌دهد: «گاهی اضطراب و افسردگی می‌تواند خودش را به صورت مشکلات جسمی در کودکان نشان دهد. به عبارتی این‌ها علائم روانی است که خودش را به صورت بیماری‌های جسمی نشان می‌دهد، مثل دل درد و تهوع و استفراغ. این بیماری‌ها می‌توانند واقعی باشد، اما ریشه روانی دارد و وقتی با خانواده مصاحبه می‌کنیم، می‌بینیم کودک در فضای مجازی بدون نظارت والدین به گشت و گذار پرداخته‌است.»

بچه‌های شاد، روانی سالم‌تر دارند

به اعتقاد این روان‌شناس، یک کودک وقتی شاد خواهدبود که فکر سالمی داشته‌باشد. در واقع فکر، احساس و رفتار کودک با محیط اطرافش شکل می‌گیرد. وقتی کودک رفتارش را به صورت دل درد نشان می‌دهد باید بررسی کرد الان چه حسی دارد و پشت آن چه فکری هست. خان‌بابایی توضیح می‌دهد در چنین مواقعی اول فکر را تغییر می‌دهیم. وقتی فکر تغییر کند، احساس تغییر و رفتار کودک نیز به دنبال آن تغییر می‌کند.
وی با تاکید بر این‌که فضای مجازی نکات مثبت زیادی دارد که خانواده‌ها باید تمرکز خود را روی آن بگذارند، ادامه می‌دهد: «همه چیز در فضای مجازی منفی نیست. ما در حال حاضر در دوران پسا کووید قرار داریم. در واقع در دوران کرونا خانواده‌ها مجبور بودند برای استفاده از آموزش‌های مدرسه گوشی هوشمند یا تبلت در اختیار کودکان قرار دهند.»

کرونا و همه‌گیر شدن تلفن‌همراه در بین بچه‌ها

موضوعی که این متخصص روان کودک به آن اشاره می‌کند، این است که در دوران کرونا نقش مادر کمی تغییر کرد و والد به آموزشگر نیز تبدیل شد که این ماجرا سبب شد نقش مادری کمی کدر شود. در واقع فضای مجازی که باید در این میان تسهیلگر می‌بود و روابط مادر و کودک را تا حدودی بهتر می‌کرد، نقش منفی بازی کرد و مشکلاتی را با خود به همراه آورد. او بر این اعتقاد است که بچه‌ها در دوران کرونا ناخواسته به دام فضای مجازی افتادند و هیچ گریزی از آن وجود نداشت و حالا هم پس از طی این دوران، نمی‌توان از بچه‌ها خواست فضای مجازی را به یکباره ترک کنند و دسترسی را برایشان محدود کنیم. خان‌بابایی توضیح می‌دهد: «همه چیز نسبی است و نباید همه رفتار منفی کودک را به فضای مجازی نسبت دهیم. فضای مجازی نکات مثبت زیادی هم دارد که باید آن‌ها را تشخیص و تقویت کنیم.»

رفتار پدر و مادر گاهی محرک رفتار بد فرزندان است

خان‌بابایی می‌گوید: «اگر کودک دچار مشکل رفتاری می‌شود باید به جنبه‌های مختلف توجه کنیم؛ گاهی رفتار پدر و مادر تقویت کننده رفتار بد در کودک است. در حالت کلی ما نمی‌توانیم مدرسه و رفتار گروه همسالان را از کودک بگیریم. نمی‌توانیم منکر این شویم که گاهی این رفتار ما است که رفتار بد کودک را تقویت می‌کند و ما برای آن‌که خودمان را از این مسائل مبرا کنیم همه گناه‌ها را بر گردن کودک می‌اندازیم.» خان‌بابایی با اشاره به این‌که این خانواده است که باید نقاط مثبت و منفی فضای مجازی را بشناسد و به کودک آموزش دهد، تاکید می‌کند: «نکات منفی را نمی‌توان به کلی حذف و به کودک تحکم کرد از برخی شبکه‌ها استفاده نکند، بلکه این کار باید در سایه آموزش و با آرامش صورت بگیرد. اگر والدین بتوانند نکات منفی رفتاری خود را کم یا حذف کنند قطعا بچه‌ها نیز راحت‌تر با آن‌ها ارتباط گرفته و از فضای مجازی دورتر می‌شوند.»

روزنامه جام جم