ساختمان‌های جوانمرگ

چالش بافت فرسوده در کلانشهرها به یکی از چالش‌های جدی برای حیات ساکنان آن تبدیل شده و با وجود هشدار مسئولان در این خصوص و ارائه تسهیلات نوسازی، توفیق چندانی نداشته است و روند کهنه‌تر شدن این بافت‌ها همچنان ادامه دارد. بنا به آمارهای اعلامی، میزان بافت فرسوده در کشور به ۷۶هزار هکتار رسیده و این رقم به‌صورت تصاعدی در حال افزایش است. فرسایش بافت مسکونی در تهران به‌عنوان یکی از پرتراکم‌‍‌ترین استان‌های کشور و حرکت چندین گسل فعال در پایتخت، نگرانی‌های فراوانی درخصوص تلفات انسانی درصورت وقوع بلایای طبیعی ایجاد کرده است. به گفته سوده نجفی، از اعضای شورای شهر تهران، پایتخت ۴۲۳۰هکتار بافت فرسوده مصوب دارد که حدود ۲۸۰هزار پلاک در این بافت قرار گرفته است و ۹۵درصد از بافت فرسوده تهران در مناطق ۷تا۲۰ قرار دارد. در بین مناطق ۲۲ گانه، مناطق ۱۰ و ۱۲ به ترتیب ۵۲.۳درصد (۴۲۷.۷ هکتار) و ۳۷درصد (۵۹۲.۷ هکتار)‌ بیشترین و منطقه ۲۲ با ۰.۲درصد (۰.۹هکتار) کمترین بافت فرسوده را دارا هستند.
آمارهای اعلامی درخصوص میزان بافت فرسوده حکایت از تجمیع این فرسایش در نقاط جنوبی و مرکزی شهر تهران دارد که عمده ساکنان آنها در دهک‌های میانی و پایینی قرار دارند. یکی از موانع جدی برای نوسازی بافت‌های فرسوده عدم توانایی مالکان برای تامین سرمایه به‌منظور بهسازی و نوسازی این واحدهای مسکونی است.
به همین منظور وزارت راه‌وشهرسازی با بسته‌های تشویقی شامل ارائه تسهیلات بانکی، تخفیف در صدور مجوز و برداشتن برخی محدودیت‌ها مانند تامین پارکینگ به تعداد واحدها به دنبال بهسازی بافت‌های فرسوده است. در همین خصوص محمد آیینی، معاون وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به بسته‌های تشویقی دولت برای مشارکت ذی‌نفعان و مردم در نوسازی بافت‌های فرسوده، می‌گوید: «در دولت سیزدهم تلاش بر این بود تا روند نوسازی و احیای بافت فرسوده با اعطای تسهیلات و بسته‌های تشویقی سرعت بگیرد که خوشبختانه همین‌طور هم شده است. ما معتقد هستیم که مردم حق دارند از تخفیفات ۵۰درصدی و حتی بیشتر از آن در بافت فرسوده مطلع شوند و از آن استفاده کنند. دادن تخفیف در صدور پروانه در بافت فرسوده از سوی شهرداری‌ها از این جیب به آن جیب است چراکه باید اذعان کنم متولی نوسازی شهری و طرح توسعه شهری شهرداری‌ها هستند.»

آمارها می‌گویند عمر متوسط ساختمان باید ۱۰۰سال باشد درحالی‌که بیش از ۷۰درصد ساختمان‌های مسکونی کشور در کمتر از ۵۰سال فرسوده می‌شوند که این به معنای عدم ساخت اصولی مسکن طی چند دهه اخیر بوده است. نکته جالب‌تر اینجاست که سن فرسودگی ساختمان‌ها در کشور مسیر صعودی به خود گرفته و برنامه‌های دولت‌ها برای کاهش این روند، فعلا به جایی نرسیده است.

افزایش تراکم انسانی در بافت فرسوده

حسن محتشم - کارشناس مسکن
طرح نوسازی بافت‌های فرسوده که از سال‌ها قبل در دستور کار قرار گرفت، مطابق برنامه پیش ‌نرفت. متاسفانه جمعیت بیشتری حتی فرای تصور و پیش‌بینی‌ها ساکن این بافت‌ها شدند. دلایل متعددی در رابطه با افزایش جمعیت بافت‌های فرسوده وجود دارد. عدم توانایی مالی مردم در پرداخت مبالغ کلان رهن و اجاره در بافت شهری به موج مهاجرت به بافت‌های فرسوده، خانه‌های بسیار قدیمی و کلنگی و حاشیه شهرها منجر شده است.

از برنامه سوم توسعه قرار بود سالانه ۱۰درصد از بافت‌های فرسوده نوسازی شود اما از ۶۳هزار هکتار بافت فرسوده در کشور به ۷۰هزار هکتار رسیدیم. این موضوع نشان می‌دهد اقدامات ناکافی بوده است. بنابراین دولت باید جذابیت سرمایه‌گذاری در مناطق ناکارآمد را در مقایسه با دیگر مناطق شهری افزایش دهد. به عبارتی در برنامه سوم توسعه، مجلس مصوب کرد بافت‌های فرسوده باید سالانه ۱۰ درصد نوسازی شود. درحال‌حاضر بیش از ۱۵ سال از آن مصوبه می‌گذرد و بیش از آنچه در بافت‌های فرسوده نوسازی شده به فرسودگی اضافه شده است. مشکل بافت‌های فرسوده در عدم‌ورود انبوه‌سازان به این حوزه نیست، مشکل بافت‌های فرسوده عدم تصمیم‌گیری دولت در این بخش طی ۱۰ سال اخیر است. تجربه‌‌ای شکست‌خورده قبلی در زمینه نوسازی یکی از محلات جنوب‌غرب تهران وجود دارد. در این طرح که در سال‌های گذشته اجرا شد تعداد زیادی از ساکنان آن خانه‌ها بی‌خانمان شدند. بنابراین ضرورت اجرای درست طرح در این مناطق بیش از پیش آشکار است. نوسازی بافت فرسوده یک عزم ملی می‌خواهد. وزارت راه‌وشهرسازی هم به‌رغم آن‌که سازمان‌های مختلف را در ستاد ملی بازآفرینی جمع و شرکت بازآفرینی شهری را تجهیز کرد اما در عمل نتوانستند آن‌گونه که باید نسبت به نوسازی بافت فرسوده یک اقدام عملی انجام دهند. دولت و مجلس باید دو اقدام را درباره مناطق ناکارآمد انجام دهند. اول این‌که قوانین را تسهیل کنند. موانع و مقررات دست‌وپاگیر باید از جلوی پای بخش خصوصی برداشته شود. مالکان معمولا حاضر نمی‌شوند برای حدود دو سال بلاتکلیف بمانند. اقدام دوم باید این باشد که دولت یک محله را به‌طور کامل نوسازی کند و از ساکنان بافت بخواهد تا خانه‌های خود را با واحدهای جدید تهاتر کنند. در این خصوص نیاز به قانون هم داریم. مثلا دولت بگوید منطقه فرسوده زمینه‌ساز بلایای طبیعی و آسیب‌های اجتماعی است و مالکان باید نسبت به نوسازی اقدام کنند. تجربه نشان داده بسیاری از سرمایه‌گذاران حوصله این‌که وارد بافت شوند ندارند چرا که در سایر مناطق می‌توانند بدون دردسر سرمایه‌گذاری کنند و خود را وارد دردسر بافت‌ها نمی‌کنند. بنابراین دولت باید کاری کند که سرمایه‌گذاری در بافت از دیگر مناطق جذاب‌تر شود.

روزنامه جام جم