سواد رسانه‌ای غایب خانواده‌های مجازی

سواد‌رسانه موضوعی حیاتی برای همه خانواده‌هاست. ماجرا این است که والدین نمی‌توانند همیشه همراه فرزندان‌شان باشند. پس لازم است همیشه آنها را در مقابل این تهدید‌ها واکسینه کنیم. مهم‌ترین کاری که می‌توان در این فضا انجام داد، مهارت آموزی است. به این معنا که وقتی می‌خواهیم درباره مسائل خانواده صحبت کنیم، باید اول رویکرد خودمان را بشناسیم، زیرا تا آن چتر را نداشته باشیم، نمی‌‌دانیم باید در خانواده بدبین باشیم یا خوشبین یا واقع‌بین. باید در وهله اول مشکلات زیربنایی را بشناسیم. در مشکلات زیربنایی، باید حواس‌مان به خانواده باشد.

الگوبرداری از والدین

دکتر معصومه شیری، کارشناس فضای مجازی در خصوص مهارت‌هایی برای گفت‌وگو می‌گوید: «اصولا وقتی زن و مرد پس از مشغله روزانه به خانه می‌آیند بیشترین زمان خود را به چک کردن فضای مجازی سپری می‌کنند نه صحبت با یکدیگر، مراقبه و ورزش. در واقع اینها می‌شوند الگوی ظاهری برای بچه‌ها و آنها یاد‌می‌گیرند زمان‌شان را در فضای مجازی سپری کنند.»

او توضیح می‌دهد که پژوهشگران دریافته‌اند دیدن طیف نور خورشید، آبی رنگ است و سبب ترشح هورمون آدرنالین در مغز انسان می‌شود. در واقع خورشید با ترشح هورمون آدرنالین، پویایی و نشاط را زیاد می‌کند. بنا بر پژوهش‌های دیگر، طیف نوری گوشی‌های موبایل، آبی رنگ است یعنی زمانی که افراد با گوشی، لپ‌تاپ و تبلت سرگرم هستند در مغزشان هورمون آدرنالین ترشح می‌شود. بنابراین احساس خوشایند و خوشحالی از آنلاین بودن، به‌دلیل ترشح هورمون آدرنالین است. غافل از این‌که این نور با طیف نوری خورشید متفاوت است و می‌تواند آسیب زا باشد. او تاکید می‌کند نکته‌ای که سبب می‌شود بچه‌ها در فضای مجازی زیاد بگردند و با افراد دیگر همکلام شوند این است که از آنها تعریف می‌شود. وی ادامه می‌دهد: «پژوهشگران با بررسی‌هایی که انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که وقتی در فضای مجازی از کسی تعریف می‌شود، هورمونی به نام دوپامین در مغز ترشح می‌شود و فرد خوشش می‌آید و درصد ترشح دوپامین ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاتر می‌رود، زیرا فرد فکر می‌کند در عرصه جهانی در حضور دیگران است. از همین رو رفتارهای افراد در فضای مجازی، احساسی هیجانی است. از آن سو، اگر او را تکذیب و نقد کنند‌ از نظر احساسی به هم می‌ریزد.»

در فضای مجازی برنامه داشته باشید

این کارشناس فضای مجازی با تاکید بر این‌که باید در فضای مجازی برنامه مشخصی را برای بچه‌ها دنبال کنیم، می‌گوید: «باید برای انجام کارهای‌مان برنامه داشته باشیم و آنها را اولویت‌بندی کنیم. به عنوان مثال، ساعت مشخصی برای استفاده از رسانه داشته باشیم. اگر فرزندمان می‌خواهد شبکه پویا ببیند، اشکالی ندارد اما ابتدا باید وظایف و فعالیت‌هایی را که برایش مشخص کرده‌ایم،‌ انجام دهد. اگر اعتراض کرد که برنامه مورد علاقه‌اش تمام می‌شود، بگوییم برایش ضبط می‌کنیم.»

راهکارهای پیشنهادی

شیری توضیح می‌دهد که وقتی برنامه‌ای را برای بچه‌ها حذف کنید، خودش یاد می‌گیرد که برنامه‌های جایگزین را برای آن انتخاب کند به عنوان مثال، بچه‌ مدام کارتون می‌بیند و اگر ساعت تماشای شبکه پویا را برایش کاهش دهید شاید چند روز اول غر بزند و گریه کند اما کم‌کم یاد می‌گیرد که وقتش را چطور پر کند. تجربه نشان داده این بچه در این شرایط هم نقاشی‌های بهتری می‌کشد و هم یاد می‌گیرد چطور بیشتر بازی کند. اولویت‌بندی، یعنی به‌جای این‌که کودکان و نوجوانان برای ما شرط بگذارند، ما برای آنها ریل‌گذاری ‌کنیم.

مواجهه والدین در مصرف

شیری تاکید می‌کند: «در سواد رسانه، می‌توانیم دسته‌بندی‌هایی برای شیوه مصرف داشته باشیم: ۱. منع ۲. استفاده امانی ۳. استفاده اشتراکی ۴. استفاده مشروط ۵. استفاده برمبنای واگذاری که می‌شود مالکیت، البته این دسته‌بندی تا پنج سال ممنوع است.»

اعتیاد اینترنتی

نشانه‌های اعتیاد اینترنتی سه مورد است:
۱ــ‌ اختلال خواب۲ــ اختلال در تغذیه و ۳ــ اختلال در تحصیل که نمرات بچه‌ها کم می‌شود یا در کار است که دیگر چندان به آن رغبت ندارد و آن را خوب انجام نمی‌دهد. در آسیا و منطقه خاورمیانه، بیشترین و بالاترین نرخ معتادان اینترنتی را در بین پسران ۱۲تا ۱۸سال دارد.

او تاکید دارد که اعتیاد به موبایل در بچه‌ها ژنتیکی است، چون پدر و مادر از این وسایل استفاده کرده‌اند به فرزندان هم منتقل شده است به گونه‌ای که بچه دو ساله یاد گرفته صفحه را با انگشتش جابه‌جا ‌کند. مورد دوم چت کردن است که اعتیاد می‌آورد. شبکه‌های اجتماعی هم اعتیادآور است. مورد سوم خرید است که سبب اعتیاد می‌شود به‌ویژه برای خانم‌ها.‌مورد چهارم موارد مستهجن است که سبب اعتیاد می‌شود و در فضای مجازی هم بسیار زیاد است. عضویت در سایت‌ها و کانال‌های قمار و شرط‌بندی و بازی هم سبب اعتیاد فرد به فضای مجازی و اینترنت می‌شود. شیری بر این موضوع تاکید می‌کند که بنابراین باید اولا به روز باشیم، فناوری‌های روز را بشناسیم و کار با آنها را بلد باشیم. واقع‌بین باشیم و از یاد نبریم که فناوری به جایی خواهد رفت که دیگر کنترل‌پذیر نیست یا باید تصمیم بگیریم نداشته باشیم و مدرن نباشیم که در این صورت زبان فرزندمان را نمی‌فهمیم.

روزنامه جام جم