در این چارچوب، کارکرد و اهمیت رسانه برای آن دسته از کشورهایی که حامل یک گفتمان، ایدئولوژی و جهان‌بینی خاص هستند، چند برابر است. از این منظر، جمهوری اسلامی ایران نیز که به دلیل استقلالش طیفی از دشمنان در برابر آن صف آرایی کرده‌اند و دوستان و متحدان زیادی در منطقه و جهان دارد، از ظرفیت‌های بالایی برای بهره‌گیری از ابزار رسانه برخوردار است. از این رو، یکی از رسانه‌هایی که در سال‌های اخیر نقشی عمده در توسعه و ترویج روایت‌ها و نگاه و جهان‌بینی ایرانی در عرصه بین‌المللی بازی کرده، شبکه«هوسا تی‌وی» است؛ شبکه‌ای که در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ تاسیس شد و جامعه هدف آن نیز کشورهای آفریقایی است. در این زمینه، شاید برخی به طرح این سؤال بپردازند که اساسا چه نیازی وجود دارد که ایران در رابطه با قاره آفریقا که فاصله نزدیکی نیز با آن ندارد، در حوزه رسانه سرمایه‌گذاری کند و در این زمینه فعال باشد؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان شش دلیل عمده را مطرح کرد که همگی حکایت از راهبردی بودن فعالیت‌های شبکه هوسا تی‌وی برای جمهوری اسلامی ایران دارند.
به گزارش جام‌جم، قاره آفریقا با جمعیت حدود یک میلیارد و ۲۵۰میلیون نفر که نیمی از آن مسلمان هستند، ظرفیت و فرصت بزرگی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران دارد. سهم ایران از تجارت تقریبا ۱۲۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا با تلاش مسئولان دولت جدید اخیرا به یک‌هزارم این مبلغ یعنی حدود یک میلیارد دلار رسیده و صادرات ایران به این قاره در سال‌های گذشته در بهترین حال ۸۰۰ میلیون دلار و به طور متوسط ۶۰۰ میلیون دلار بوده‌است. از بین۱۳ قلم کالای اولویت‌داری که واردات قاره آفریقا را شکل می‌دهند، حدود هشت قلم مستقیم و غیرمستقیم مربوط به صنعت نفت است و تعداد زیادی از کشورهای آفریقایی حاضر به تبعیت از تحریم‌های ظالمانه آمریکا نیستند. در همین زمینه، بسیاری از ناظران و تحلیلگران حوزه‌های سیاست و اقتصاد بین‌المللی، اتفاق نظر دارند که قاره آفریقا جزو پیشروترین مناطق جهان در سال‌های آتی خواهدبود و می‌تواند حامل فرصت‌های زیادی برای دیگر کشورها از حیث توسعه روابط با کشورهای مختلف این قاره باشد. کافی است توجه داشته‌باشیم که این قاره میزبان ۵۵ کشور است و البته که سرعت رشد اقتصادی آن نیز بر اساس آمارهای نهادهای مهم اقتصاد بین‌المللی نظیر بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز بالا ارزیابی می‌شود. بنابراین، توسعه روابط با کشورهای آفریقایی برای کشوری نظیر ایران نه تنها می‌تواند حمایت‌های سیاسی زیادی را به سمت کشورمان جلب کند (با توجه به وزن درخور توجه کشورهای آفریقایی در نهادهای بین‌المللی و حق رای آنها در این نهادها)، بلکه تا حد زیادی می‌تواند امتیازات اقتصادی زیادی را نیز نصیب کشورمان سازد و ایران نه تنها می‌تواند اقدام به صادرات کالاها و خدمات خود به کشورهای آفریقایی کند، بلکه از این کشورها می‌تواند واردات نیز داشته‌باشد و از ظرفیت‌های آنها برای توسعه خود بهره ببرد و البته که در چشم‌اندازی کلی، سبد مراودات اقتصادی خود در عرصه بین‌المللی را نیز متنوع‌تر کند. تردیدی نیست که ظرفیت‌های قابل توجه ایران در حوزه‌های صنعتی و انرژی، با توجه به مقرون به صرفه بودن تعرفه‌های ایران، برای کشورهای آفریقایی از جذابیت زیادی برخودار است و می‌تواند آنها را به ایران نزدیک کند. در این فضا، شبکه هوسا تی‌وی به عنوان رسانه برون‌مرزی کشورمان که جامعه هدف آفریقایی را در مد نظر دارد، می‌تواند نقشی مفید در توسعه و تسهیل روابط ایران و کشورهای آفریقایی بازی کند و در واقع به مثابه یک اهرم دستگاه دیپلماسی کشورمان، در زمینه تامین و ارتقای امنیت و منافع ملی کشورمان کنشگری درخور توجهی را از خود نشان دهد. درباره درک اهمیت قاره آفریقا همین بس بدانیم این قاره اکنون یکی از اصلی‌ترین میدان‌های رقابت چین و روسیه با آمریکاست و چینی‌ها ظرف مدت چندسال، به اصلی‌ترین شریک تجاری قاره آفریقا تبدیل شده‌اند و بسیاری از قدرت‌های غربی فعال در این قاره را عقب رانده‌اند. به عنوان مثال در سال گذشته، مقصد ۴۳ درصد کل منابع معدنی آفریقا، چین بوده و این موضوع موجبات نگرانی جدی برای آن دسته از کشورها را فراهم کرده است.
اهمیت نوع نگاه افکار عمومی بین‌المللی به ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشورهای غربی و متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی آنها، کارزاری گسترده علیه ایران به راه انداخته و سعی داشته‌اند تا با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای و تبلیغاتی خود، تصویر یک کشور عقب‌مانده و افراطی را از ایران به جهانیان عرضه کنند و به نوعی هرگونه ارتباط کشورهای قاره آفریقا با ایران را به خط قرمز برای آنها بدل سازند. خط قرمزی که اگر بنا باشد نقض شود با اعتراضات جدی در این کشورها همراه می‌شود و البته که فشارهای زیادی را نیز از ناحیه دولت‌های مخالف با ایران، بر آنها تحمیل خواهدکرد. در این فضا، می‌توان بیش از هر زمان دیگری اهمیت فعالیت‌های شبکه هوسا تی‌وی را درک کرد؛ شبکه‌ای که به نمایش واقعیت‌های ایران، ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و پیشرفت‌های درخور توجه کشورمان در حوزه‌های مختلف علمی، صنعتی، درمانی، سیاسی، فناوری، اقتصادی و فرهنگی می‌پردازد و تا حد زیادی تصویر تحمیلی و غیرواقعی و متوهمانه‌ای را که کنشگران غربی به دنبال ترویج آن علیه کشورمان در عرصه بین‌المللی هستند، بی اعتبار می‌کند. البته شبکه‌های دیگر برون‌مرزی کشورمان نظیر پرس تی‌وی یا هیسپان تی‌وی نیز از کارکردی مشابه برخوردارند و درست به همین دلیل هم هست که سیل زیادی از مخالفت‌ها و دشمنی‌ها از سوی کنشگران غربی و متحدان آنها را معطوف به این قبیل رسانه‌های کشورمان می‌کند. از این رو، شبکه هوسا تی‌وی می‌تواند بسیاری از موانع ذهنی و البته تحمیلی را که جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای غربی سال‌ها با بی‌انصافی علیه کشورمان ایجاد کرده‌اند، بی‌اثر سازد و زمینه را برای توسعه روابط دولت و ملت ایران با دولت و ملت‌های آفریقایی هموار کند؛ روابطی که عملا به نفع هر دو طرف است.
فعال‌سازی ظرفیت‌های حضور تاریخی ایران در قاره آفریقا
یکی از نکات مهم در باره روابط ایران و کشورهای قاره آفریقا این است که باید توجه داشت این قاره و به طور خاص مناطق شرقی و شمالی آن، در طول تاریخ شاهد حضور فرهنگی و تمدنی ایرانی‌ها بوده‌است. در این رابطه به طور خاص می‌توان به مهاجرت اقوام شیرازی یا بلوچ کشورمان به کشور تانزانیا یا دیگر نمودهای حضور تمدنی و مذهبی ایران در دیگر کشورهای آفریقایی اشاره کرد. در این فضا، این‌که ظرفیت‌های حضور تاریخی ایرانیان در کشورهای مختلف آفریقایی صرفا به مثابه یک موضوع تاریخی و منفعلانه نگریسته‌شود، به هیچ عنوان به نفع کشورمان نیست و باید تا جای ممکن این ظرفیت‌های خفته را بیدار و از آنها برای شرایط کنونی فرصت‌سازی کرد. در این فضا، شبکه هوسا تی‌وی می‌تواند با تهیه و تولید برنامه‌های مختلف، این دستورکار را به پیش ببرد و بسیاری از جلوه‌ها و نمادهای حضور تاریخی و فرهنگی ایرانیان در کشورهای آفریقایی را که البته مورد احترام ملت‌های آفریقایی نیز هست، به افکار عمومی‌کشورهای این منطقه یادآوری و به نوعی زمینه‌های تاریخی نزدیک ایران و آفریقا را به بنیانی برای توسعه روابط آنها در اوضاع کنونی تبدیل کند.
توسعه دیپلماسی عمومی ایران
وقتی به دوران معاصر در تاریخ جهان می‌نگریم، مشاهده می‌کنیم که هم ایران و هم ملل آفریقایی آسیب‌هایی جدی از روش‌های استعماری و امپریالیستی قدرت‌های غربی دیده و البته که هزینه‌های فراوانی را نیز در این زمینه پرداخته‌اند؛ مسأله‌ای که به شدت بر ذهن و جهان‌بینی ملت‌های آفریقایی و ایران اثرگذار بوده و می‌تواند در عصر فعلی، نقشی عمده در توسعه روابط دو کشور بازی کند. موضوعی که به طور خاص در رابطه با نوع نگاه ایران و ملل آمریکای لاتین به مسائل جهانی نیز به وضوح قابل مشاهده بوده و در سال‌های اخیر توسعه روابط دو طرف را سبب شده‌است. در این فضا، سوای نوع نگاه برخی دولت‌های آفریقایی که به دلایل خاص نمی‌توانند جهتگیری‌های مستقلی در عرصه روابط بین‌الملل داشته باشند و تا حد زیادی وابسته به قدرت‌های غربی هستند، هوسا تی‌وی به عنوان رسانه برون‌مرزی کشورمان با تمرکز بر جامعه هدف آفریقایی، نقش زیادی در توسعه دیپلماسی عمومی ایران و نزدیکی فکری و فرهنگی ملل آفریقایی و ایران بازی می‌کند؛ نزدیکی‌ای که البته همان‌طور که پیشتر نیز گفته شد، از زمینه‌های قابل ملاحظه تاریخی و تمدنی نیز برخوردار است و به نظر می‌رسد تاکنون به دلیل ضعف ابزارهای رسانه‌ای و ارتباطی میان ملل آفریقایی و ایران، امکان بروز و ظهور را آن‌طور که باید و شاید پیدا نکرده‌است. در کنار همه اینها باید توجه داشته‌باشیم که جمعیت مسلمان زیادی نیز در کشورهای آفریقایی نظیر نیجریه زندگی می‌کنند که همین مسأله نیز زمینه مناسبی را برای توسعه روابط ایران و کشورهای آفریقایی فراهم می‌کند؛ روابطی که می‌تواند در قالب اتحاد ملت‌های مسلمان علیه امپریالیسم غربی و جهان کفر، معنا و مفهوم راهبردی خود را بیابد.
مقابله با خصومت‌های سیاسی و رسانه‌ای غربی
در نهایت باید گفت اهمیت فعالیت‌های هوسا تی‌وی در سال‌های اخیر سبب شده تا این شبکه نیز با کارشکنی‌های گسترده‌ای از سوی جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای غربی و متحدان منطقه‌ای و محلی آنها روبه‌رو شود. در این زمینه، عمده اتهامی‌که به شبکه هوسا تی‌وی وارد می‌شود این است که این شبکه آنچه را آنها طرز تفکر(ایدئولوژی) خطرناک ایران ادعا می‌کنند در قاره آفریقا توسعه می‌دهد. حال در این نقطه باید این سؤال را از این جریان‌ها پرسید که سال‌ها حضور کنشگران غربی و رسانه‌های آنها در قاره آفریقا، چه دستاوردهایی برای کشورهای آفریقایی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی و به بیان ساده‌تر، ایجاد صلح و ثبات در قاره آفریقا به همراه داشته‌است؟ آیا فعالیت‌های گروه‌های تروریستی یا جنگ و درگیری‌ها در قاره آفریقا کاهش یافته‌است؟ آیا در نگاه نژادپرستانه و از بالا به پایین رهبران غربی به ملت‌های آفریقایی تغییری ایجاد شده‌است؟ آیا همین جریان‌ها به یاد دارند زمانی را که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در موضعگیری‌های رسمی خود در خصوص کشورهایی آفریقایی از زشت‌ترین و رکیک‌ترین الفاظ استفاده می‌کرد؟ با این همه، صرف این‌که شاهدیم شبکه هوسا تی‌وی چه در بعد سیاسی و رسانه‌ای و چه فنی، به واسطه مسدود‌سازی برخی حساب‌های کاربری این شبکه در فضای مجازی با برخوردهای تقابلی جهان غرب روبه‌رو می‌شود، نمود و پیامی عینی و آشکار از این مسأله است که هوسا تی‌وی یک رسانه موثر و مفید است که جهان غرب از فعالیت‌های آن احساس خطر جدی و مفرط کرده‌است؛ رسانه‌ای که می‌تواند اهداف و منافع و البته ظرفیت‌های بالقوه بی‌شماری را برای کشورمان در عرصه بین‌المللی فعال کند.
بیداری آفریقا با افشای فعالیت‌های فریبنده استعماری
توطئه کشورهای استعماری در عصر حاضر با اشکال و ظواهر جدید تحقق می‌یابد. افشای مستند و مستدل برنامه‌ها و اهداف استعمارگران، از مهم‌ترین موانع ادامه روند استعمارگری در آفریقاست. در موارد متعددی تحلیل‌های دقیق هوسا تی‌وی به منزله زنگ خطر موجب آگاهی دولت‌ها و ملت‌های آفریقایی شده و موجبات عکس‌العمل‌های مسئولان بلندپایه کشورهای آفریقایی علیه کشورهای استعماری را فراهم کرده‌است. روایت‌های مستقل هوسا تی‌وی و تحلیل‌های دقیق موجب جلب اعتماد عمومی مخاطبان آفریقایی شده و این سرمایه عظیم برای توسعه فعالیت‌های این رسانه در زمینه توسعه و تعمیق روابط ایران وآفریقا بسیار مفید است.به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری منطقی برای توسعه فعالیت‌های شبکه آفریقایی هوسا تی‌وی و آغاز پخش ماهواره‌ای آن، موجبات تامین منافع و امنیت ملی را برای کشورمان از طریق توسعه روابط بین ایران و آفریقا فراهم خواهد کرد.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بین‌الملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
