چند روز پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با تعدادی از فرهنگیان سراسر کشور، معلمان را پرورش دهندگان جواهر قیمتی نسل نوجوان، جوان و معماران آینده کشور دانستند و زنده کردن احساس «هویت ایرانی ـــ اسلامی و شخصیت ملی» در نوجوانان و جوانان باهوش کشور را وظیفه‌ای اساسی قلمداد کردند و گفتند: در این روند مسأله زبان فارسی، پرچم کشور و احساس عزت و افتخار به ایرانی بودن مهم است که البته این مسائل با توصیه و حرف حاصل نمی‌شود، بلکه باید مفاخر و سوابق فرهنگی، علمی و تاریخی را به دانش‌آموز تعلیم حقیقی داد.
تاکیدی چند باره
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای تاکنون چند بار بر مسأله احساس هویت ایرانی ـــ اسلامی و ملی دانش‌آموزان تاکید کرده‌اند و باز هم اعلام کردند که باید برای آن برنامه داشت. این تاکید به دلیل اهمیت موضوع است که باید نسبت به آن بی‌تفاوت نبود، چون دانش‌آموزان بیشتر در مدارس به این احساس هویت می‌رسند. در این راستا معلمان و فرهنگیان در به وجود آوردن هویت، اهمیت دادن به زبان فارسی و پرچم کشور نقش به‌سزایی دارند. شاید به این دلیل که مدرسه پس از خانواده مهم‌ترین عامل در پرورش نسل جوان، نوجوان و کودکان است. حتی نقش آن گاهی می‌تواند اساسی‌تر باشد، چون دانش‌آموز خود را ملزم به هماهنگی با دیگران می‌داند. دانش‌آموز در مدرسه است که آموخته‌های خانه را تکمیل می‌کند. بنابراین مدرسه از طریق پرداختن به این موضوع می‌تواند از ایجاد بحران هویت جلوگیری کند.
فیروز رضایی از بازنشستگان آموزش و پرورش که مدیرکل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی نیز است، می‌گوید: «کمتر کسی فرمایشات مقام معظم رهبری را از عمق جان می‌شنود.»
از نگاه وی در واقع تعالی و تقویت احساس هویت ملی یکی از اساسی‌ترین رسالت‌های نظام تعلیم و تربیت کشور اعم از آموزش و پرورش، آموزش عالی و سایر نهاد‌های فرهنگی است، این در حالی است که این موضوع در سطح کلان به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، موضوع در کلان کشور به‌درستی فهمیده نمی‌شود و به همین دلیل است که گاهی در مقاطع خاص و در سطح نازل، کم عمق و به شکل تبلیغی به آن پرداخته می‌شود.
یک نگرانی
رضایی از یک نگرانی بابت ۱۲سال تحصیل بدون احساس تعلق به ایران و افتخار به ایرانی بودن خبر می‌دهد و می‌گوید: «ما همواره این نقص را در آموزش و پرورش احساس می‌کردیم که افراد بعد از ۱۲سال حضور در مدرسه به ایرانی بودن خود کمتر از آنی که باید، افتخار می‌کنند؛ چون برنامه منظم، مستمر و حساب شده‌ای برای این مقصود وجود ندارد. این یک نقص جدی است، حتی به این مهم در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هم به اندازه کافی توجه نشده است، هر چند اگر توجه می‌شد هم فرقی نمی‌کرد، چراکه سند تحول بنیادین به صورت محتوایی اساسا اجرا نمی‌شود و این نقصی است که آثارش در سال‌های آینده، خود را نشان می‌دهد.»
تاکید این عضو کانون تربیت اسلامی بر این است که باید به احساس هویت ملی مانند بنیان‌های یک بنا نگاه کرد. هرچه قوی‌تر باشد، می‌تواند در مقابل تکانه‌های شدید استوار بماند. استحکام یا ضعف بنیان‌های یک بنا در شرایط عادی خیلی فهمیده نمی‌شود، در تکانه‌ها این معنی قابل درک است.
در کل حوزه‌های فرهنگی از جمله این مقوله، نظر افراد دور اندیش و ژرف‌نگر را به خود جلب می‌کند. این مباحث، عمقی است و به چشم کسانی که در دام روزمرگی گرفتار هستند، برجسته نمی‌شود به همین دلیل مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با معلمان با سوز و تأسف وصف ناپذیر این معنی را که خیلی‌ها آموزش و پرورش را نمی‌فهمند بر زبان آوردند.
رضایی تاکید می‌کند: «تقویت احساس تعلق ملی و هویت ملی، برنامه می‌خواهد و با تکرار توخالی واژگان به جایی نمی‌توان رسید.»
این کارشناس تعلیم و تربیت از این موضوع نگران است که با این فرمایش بسیار عمیق حضرت آقا، مثل بسیاری از رهنمود‌های زیربنایی ایشان برخورد سطحی صورت گیرد و به صورت سطحی و شعاری آن قدر تکرار شود که اعتبار و ثقالت خود را از دست بدهد.
یک راهکار
برای این‌که توصیه‌های تعلیم و تربیتی رهبر انقلاب گرفتار سطحی‌نگری مسئولان نشود، یک راهکار وجود دارد؛ آن هم تشکیل تیمی از کارشناسان فهیم برای ارائه یک برنامه عملیاتی و مهم‌تر رسوخ دادن هنرمندانه آن در فرآیندهای موجود آموزشی و تربیتی و باز مهم‌تر در فرهنگ سازمانی غیر‌رسمی و متصلب حاکم بر رویکردی‌های موجود است.
رضایی، کارشناس حوزه تعلیم و تربیت همچنین در تبیین اهمیت رویکردهای حاکم بر فرآیند تعلیم و تعلم می‌گوید: «ما با محتوای بعضا خیلی خوب کتاب‌های درسی، به‌ویژه در بخش‌های هویت‌ساز هم خیلی سطحی و بعضا واژگونه برخورد می‌کنیم، به عنوان مثال در مدارس اغلب از کنار درس تاریخ می‌گذریم. با رویکردهای غیر اثر بخش در نحوه مواجهه با این ماده درسی عملا آن را از حیز انتفاع می‌اندازیم، به‌گونه‌ای که جز حفظ کردن یک دسته گزاره‌های مجزا و بریده از هم و بدون معنی چیز زیادی عاید دانش‌آموز نمی‌شود. یا مفاهیم عمیق، درس آموز، هویت ساز آن را در زیر ارابه‌های بی‌رحم و بی احساس و عاطفه و خرد و با سوالات چهار گزینه‌ای کنکور به بد‌ترین شکل ممکن آن را مثله می‌کنیم. دانش آموختگان آموزش عمومی و متوسطه از جنگ چالدران چه می‌دانند؟ از آموزش و پرورش بگذریم، صداوسیما در این باب چه کرده، چه می‌کند و چه خواهد کرد؟» از نگاه این کارشناس یکی از دروازه‌های ورود به تقویت احساس ملی توجه به شاهنامه است، شاهنامه در حقیقت ایران‌نامه است نه شاهنامه! مثنوی هم در کنار شاهنامه معنی پیدا می‌کند، برخی به جهت بد کرداری عده‌ای در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی که با تمسک دروغین به مفاهیم ملی در صدد تهی کردن روح ملی از کالبد ملت ایران بودند، زیر پوستی از این گونه مباحث دوری می‌کنند و ناخواسته در دامی می‌افتند که دیگران در باب تقابل ملت و امت ساخته بودند، در حالی‌که روح جاری در رگ‌ها و جوارح ملت ایران مملو از تعالیم انسان ساز اسلام و تشیع است، هویت ملی ایرانی چنان با فرهنگ و آموزه‌های اسلامی گره خورده که حتی طرح موضوع را ابلهانه می‌کند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
