هویت دختر ایرانی؛ کلیدی‌ترین مساله قرن

کارشناسان معتقدند بهره‌گیری از سیره ائمه‌اطهار(ع) در زندگی افراد نقش ویژه‌ای در تربیت آنها و فرزندان‌شان دارد و این الگوگیری باید به‌عنوان یک سبک‌زندگی به جامعه معرفی شود تا منش و روش زندگی اهل‌بیت(ع) میان خانواده‌ها جاری و ساری گردد. دختران، مظهر پاکی و نجابت هستند و می‌توانند روح جامعه را تلطیف کرده و بر قداست آن بیفزایند. به همین دلیل حضرت فاطمه‌معصومه(س) از مصادیق کرامت اهل‌بیت(ع) شناخته می‌شود. کرامت به معنی بزرگواری است و در روایات اصل کرامت به‌عنوان ملاک دینداری انسان‌ها شناخته می‌شود و یکی از مهم‌ترین صفات انسان‌هاست. بر کسی پوشیده نیست که دختران بیش از پسران در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند ازاین‌رو باید توجه بیشتری به آنها شود، لطافت روحی که خداوند به زن عطا فرموده برای این است که بستری آرامش‌بخش برای خانواده باشد. بنابراین نیازمند مراقبت و توجه بیشتر است. امام‌صادق(ع) فرمودند: دختران رحمت خدا و پسران نعمت الهی هستند، بنابراین باید توجه بیشتری به آنان صورت گیرد. برای فهم حقایق جایگاه و نقش بی‌بدیل دختران در شکل‌دهی به فردای ایران اسلامی سراغ یکی از فعالان حوزه زنان رفته‌ایم. دکتر مریم اردبیلی، مشاور بانوان شهرداری تهران پزشک و آینده‌پژوه در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: به‌عنوان یک کنشگر حوزه زنان معتقدم که هویت دختر ایرانی، کلیدی‌ترین مساله قرن است. او تاکید می‌کند که اگر توان سرمایه‌گذاری داشت قطعا همه سرمایه‌اش را صرف دختران نوجوان می‌کرد زیرا آنها ذخایر تاریخ‌ساز کشور هستند. برای خواندن این گفت‌وگو با ما همراه باشید.

تعریف ما از دختران جامعه ایرانی چگونه باید باشد؟ مثلا باید تعریفی تاریخی ارائه بدهیم و براساس آن با این قشر مواجه شویم یا باید تعریفی صرفا مدرن داشته باشیم بدون عطف به تاریخ؟
برای فهم حقیقت دختر ایرانی باید از چند جهت به قضیه نگاه کنیم. دختران در فرهنگ ما محترم شمرده شده و جایگاهی ویژه دارند. در فرهنگ دینی ما همچنین به‌عنوان یک عنصر اساسی در شکل‌دهی به جامعه و تمدن تعریف می‌شوند. در تاریخ ایران و اسلام هم چنین وضعیتی را داریم. در کنار این موارد دختر تعریف گسترده‌تری در فرهنگ جهانی دارد به همان اندازه موسع است که تعریف سیر فرآیندهای ملت‌ها. پس نمی‌توان زن و دختر ایرانی را در جهان امروز ساده تعریف کرد. زن، کانون رسالت‌های انسانی و بشری است. دختران ابتدا ایفاکننده نقش دخترانگی خود هستند اما در گذر زمان مسئولیت مهم مدیریت و ساخت بنیان خانواده را بر عهده می‌گیرند. دختر ایرانی عقبه‌ای تاریخی و تمدنی دارد که در طول زمان همواره با عزت و احترام آمیخته بوده است به همین دلیل با توجه به مسائل روز نباید از جایگاه ویژه آن غفلت کنیم.

برویم سراغ مقوله مهم ماهیت و هویت دختر ایرانی. امروز نسبت به گذشته مساله هویت به چه میزان مهم است؟
یکی از مسائلی که باید بیشتر به آن نگاه کنیم مساله هویت دختران است. امروز با توجه به حضور فضای مجازی در اغلب شئون جامعه، دختران ما یکی از گروه‌هایی هستند که بیشتر از بقیه در معرض پدیده‌های هویتی و روندهای اثرگذار قرار می‌گیرند. با توجه به این مقوله باید زیست دختر ایرانی را آسیب‌شناسی کرد و پرسید در چنین شرایطی تعریف زن و دختر ایرانی در فرآیند زندگی چیست؟ و آیا می‌تواند برای خودش یک نقش موثر تعریف کند؟ باید از مساله پنداشته شدن پرونده‌های مرتبط با زنان حذر کنیم. امروز قطعا کلیدی‌ترین پروژه‌های قرن ما به هویت دختران ما برمی‌گردد. مقوله‌های مرتبط با زنان و دختران را نباید با نگاهی مساله‌محور تحلیل کنیم و به دنبال پاسخ آنها با سیاست‌گذاری و مسائلی از این دست باشیم. دختران ما مساله نیستند بلکه باید با ایجاد فرآیندهای منطقی و صحیح براساس نگاه امامین انقلاب، تبدیل به کانون و حل‌وفصل مسائل اجتماعی باشند. نقش اساسی زنان و دختران در حفظ ثبات خانواده‌ها به‌عنوان اجتماع کوچک و جامعه به‌عنوان یک کلیت بزرگ، بسیار موثر خواهد بود. این مساله در قدم اول مستلزم فهم جمعی نسبت به ابعاد هویت دخترانه است. اگر این موضوع جدی گرفته شود، شاهد باز شدن راه پیشرفت در جامعه خواهیم بود.

نقش رسانه‌ها به‌عنوان پدیده سخت مهار این روزهای جهان در فرآیند رشد دختران جامعه ایران امروز چه میزان است؟
در جهان امروز شاهدیم که نظام سرمایه‌داری و امپراتوری رسانه و اخیرا هم هوش مصنوعی هویت دختران را در معرض ابهام قرار داده است و شاهد به‌هم‌ریختگی در تعریف انسان هستیم و این به‌هم‌ریختگی به صورت برنامه‌ریزی شده به سمت زنان هدایت شده، زیرا ماهیت بشر با کلیدواژه مادر و زن کلید خورده است. غول‌های رسانه‌ای متوجه شده‌اند که نقطه هدف کجاست و در حال فشار آوردن به همان نقطه هستند. آنها می‌کوشند که مدل جنسیتی حقیقی را بردارند و تعاریف جدید جنسیتی خود را جایگزین و القا کنند. آنها اصل وجود زن را هم انکار می‌کنند. رشد اقدامات تربیتی، رشد اطلاع رسانی و ممانعت از رسیدن محتوای کج به شهروندان لازمه تربیت نسلی است که می‌خواهد نقش مدیر خانواده ایرانی را به‌عهده داشته باشد.

نقش دختران و زنان در جهان امروز چگونه است؟ کجای پازل اثرگذاری جهان تعریف می‌شوند؟
اهتمام ویژه به امور دختران نیاز آینده کشور است. در دوران مدرن به‌خصوص بسیاری از خصلت‌ها به مونث بودن زنان الصاق شد و در این فرآیند هم شاهد انکار مسائل هویتی آنها بوده‌ایم. ما باید بر اساس کرامت بشری، سنت‌های درست تاریخی و نیازهای حقیقی سراغ رشد وجوه زنان برویم. در گذشته حتی در جامعه ما مساله روابط بین بانوان، نشست و برخاست‌ها و گفت‌وگوها در خلال مجالس شاید بدون ارزش مادی قلمداد می‌شد اما امروز در جهانی زندگی می‌کنیم که بخش قابل‌توجهی از ارتباطات متاثر از نقش افرینی مؤثر بانوان است و به نوعی مدیون آنهاست. در دنیای امروز کنشگران، نخبگان مدیران زیادی از طبقه اجتماعی بانوان هستند و این نخبه بودن با ذات آنها گره خورده است. زنان و دختران امروز تعدد علاقه‌مندی دارند. این علاقه‌مندی از آشپزی و کارهای منزل شروع می‌شود تا تخصص‌های دانشگاهی و فنی. بخشی از این علاقه‌مندی حتی در بحث‌های میان رشته‌ای، خود را به نمایش گذاشته است.

در جهان امروز برای حفظ ظرفیت‌های دختران ایرانی باید چه معیارهایی را در نظر بگیریم؟
نکته‌ای که درباره تعریف زن در جهان آینده و امروز به آن باید توجه کرد، موضوع حل شدن هویت زن در فرآیندهایی است که او را از حقیقت‌های زنانگی دور می‌کند. این فرآیندها رنگ‌و بوی زنانه ندارد و مخصوصا دختران برای این‌که چیزی کم نداشته باشند، حقایق خودشان را کنار می‌گذارند و مثلا بخشی از زیست آنها که باید زنانه باشد، رنگ و لعاب مردانه می‌گیرد. جهان آینده نیازمند زنان اصیل با توانمندی‌های بالا و هویت کامل زنانه است. بازیابی اصالت‌های زنانه با توجه به آینده باید با اهتمام و نگاه ارزشمندانه باشد. دختران ما با حفظ هویت حقیقی خود باید زندگی و کنشگری را احساس کنند و منشأ اثر باشند. بخشی از این تجربه با ارتباطات، آمد و شد و همچنین حضور در جمع‌های همسو و فعالیت به‌دست می‌آید. تاثیرگذاری و تاثیرپذیری، دوگانه کاذبی است که نباید به آن دامن زد بلکه باید دختران و زنان جامعه ما منشأ اثر بودن و عاملیت را تجربه کنند.

شیوه نقش آفرینی دختران چگونه باشد، بهتر است؟
دختران در دوران نوجوانی باید بیاموزند که در راستای اراده خداوند هستند و نمی‌توانند منفعل زندگی کنند. دختر ایرانی باید نقش آفرینی خلاق داشته باشد، البته نباید این حرکت جو زده یا مد زده باشد بلکه باید براساس عقلانیت و تأمل زنانه در مسیر اثرگذاری قدم بردارد. تبدیل شدن دختر به یک عامل موثر، اتفاقی است که باید از بدو تولد برای او بیفتد. باید این فرمول در روش و نوع تربیت استفاده شود تا در ادوار کودکی، نوجوانی، جوانی و بزرگسالی شاهد ظهور آن باشیم. تربیت هدفمند، پیشرانه آینده کشور ما و جهان است. دخترانگی پراهمیت‌ترین مقوله این مقطع از تاریخ زنان سرزمین ماست که باید به‌درستی فهم شود و نسبت به آن کار آموزشی فرهنگی و بنیادین انجام بدهیم.

چرا عده‌ای می‌خواهند دختران ایرانی را وارد بازی‌های سیاسی کنند؟
کسانی که به‌دنبال استفاده سیاسی از حضور زنان در جامعه هستند می‌شود گفت تا حدودی اهمیت موقعیت و جایگاه این بخش از جامعه را درک کرده‌اند. اگر به من بگویند برای اثرگزاری روی ده سال آینده کشور کدام گروه را انتخاب کنیم و روی آن سرمایه‌گذاری کنیم، چیزی بالاتر از ظرفیت دختران نوجوان سراغ ندارم، زیرا بسیار اثرگذار هستند. ما در ارتباط با قشر دختران نوجوان سیاست‌گذاری روشنی نداریم. رویکرد ما گاهی شعار‌زده و ابزاری و دستاوردها هم به همین ترتیب سطحی است. اجماعی روی بهره‌ور‌سازی جمعیت دختران و بانوان وجود ندارد. حتی در آموزش و پرورش و وزارتخانه‌ها به جمع‌بندی نرسیده‌اند که این گروه با آن ظرفیت بالا کجای پازل جامعه و طرح و برنامه کشور قرار می‌گیرد. نگاه دینی ما روی فعال بودن دختران حساب کرده اما سوء‌مدیریت‌ها بازی را انفعالی کرده است. ما باید روی تصویر‌سازی ذهنی این گروه و قشر سنی سرمایه‌گذاری ویژه کنیم. عدم مدیریت منابع انسانی موجب سوء‌استفاده جریان‌های انحرافی و سیاسی از زنان جامعه می‌شود. ما درون حکمرانی خود باید ظرفیت‌های مشارکت اجتماعی را برای دختران بالا ببریم. اگر این را فهم نکنیم و مثل الان بقیه راه را بدون هدف برویم، قطعا آسیب‌پذیر خواهیم بود.

چکار کنیم که رفتارهای نیکو و برخی ارزش‌ها مانند حجاب در ذهن دختران ما نهادینه شود؟
برای حل کردن مسأله حجاب باید آن را در منظومه مسائل تعریف کنیم تا به‌درستی فهم شود. در درون دختران نوری وجود دارد که روایتگر شأن انسانی و عزت و کرامت اوست. ما برای رساندن پیام به دختران باید منظومه‌ای از اقدامات تکریمی را تعریف کنیم که حجاب بخشی از آن باشد تا اثر‌گذار باشد. تمرکز ویژه روی حجاب دختران بدون تصور میزان هزینه و انرژی برای این مدل کار، عملکرد ما را سطحی می‌کند. حجاب ظرفیت و ابزار حضور خرمندانه، با‌کرامت و ارزشمند دختران در جامعه است اما تمرکز صرف روی ارائه حجاب فارغ از کل‌حقایق این یک قسمت را با الزام و اجبار به مخاطب می‌رسانیم و قطعا با سوء‌فهم مواجه می‌شویم. دشمن ما با تزویر روی همین حفره‌ها دست می‌گذارد و اقدام به تولید پیام‌های معکوس با هدف منحرف‌سازی ذهن دختران می‌کند.

شما به آینده دختران ایرانی امیدوار هستید؟
من به آینده امیدوارم. لازمه یک آینده امیدوار‌کننده و بهتر، اراده جمعی برای درک موقعیت حساس دختران جامعه ایرانی و نقش آینده در تمدن‌پردازی آینده است. باید اشتباهات‌مان را بپذیریم. باید به تواضع در پذیرش تصمیم درست برسیم. نباید به دختران از بالا به پایین نگاه کنیم. باید با آنها گفت‌و‌گو کنیم. دغدغه‌های دختران ما ارزشمند است. این‌که معنی خانواده، حجاب و مواردی از این دست در ذهن نسل جدید به چه شکل است بدون گفت‌و‌گوی عمیق با دختران امکان‌پذیر نیست. با ادبیات سه دهه پیش نمی‌شود نسل فضای مجازی را قانع کرد. مکانیسم‌ها تغییر کرده است. رهبر انقلاب اعتقاد دارند که نسل جدید گام دوم را محقق خواهد کرد. برای راه انداختن گفت‌و‌گوی درست با دختران امروز جامعه ایران و اگر موفق بشویم ارتباط قوی با آنها برقرار کنیم‌، آن‌وقت می‌توانیم با دختران جوامع دیگر هم صحبت کرده و آنها را دعوت به تعامل کنیم.

تاثیر انقلاب اسلامی بر رشد و تعالی دختر ایرانی به چه میزان بوده است زیرا برخی می‌خواهند با قلب واقعیت، اوضاع را آن‌گونه که خودشان می‌خواهند روایت کنند؟
انقلاب جهش بزرگی در زندگی زنان ایرانی بود. قبل از انقلاب اسلامی ۵۰درصد زنان بی‌سواد بودند و امروز برای نسل جوان قابل تصور نیست که یک زمانی زنان در چنین وضعی بودند. در طول این سال‌ها جهش بزرگی اتفاق افتاده است. در زمینه پزشکی طبیب زنان کم بود و امروز بانوان نخبه پزشکی افتخار همیشگی کشور هستند. امروز تقریبا نصف جامعه پزشکی کشور زنان هستند و در حوزه سلامت و تعلیم و تربیت، زنان بسیار موثر هستند. انقلاب شیفت پارادایم کامل در زمینه نگاه به زن بود. انقلاب به زنان جرأت و جسارت داد. قدرت انقلاب در زنان به‌صورت ویژه پدیدار شد. باید همه فرصت‌ها برای دیده شدن تاثیر انقلاب در فرآیند زندگی زنان ایرانی فراهم شود. ما هنوز به‌جایی که خواست انقلاب اسلامی بوده است، نرسیده‌ایم که با تحقق گام دوم، قطعا اتفاقات بزرگ‌تری را هم شاهد خواهیم بود. زنان و دختران ما یا در مسیر تحقق گام دوم هستند یا خودشان عامل تحقق آن می‌باشند. امروز هرچیزی که هستیم و چیزی که می‌توانیم باشیم ثمره خلق تصویر امام خمینی از آینده بود. بهره‌وری و تحقق همه ظرفیت‌های بانوان نیازمند یک اراده قوی در طول یک دوره زمانی است. موفقیت‌های ما ثمره انقلاب اسلامی۱۳۵۷ است که منبع اثر بود.

پیشرفت‌های مهم زنان بعد از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۷حوزه جایگاه زنان در عرصه‌های مختلف ارتقا یافت و زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت اجتماعی کشور در بسیاری از عرصه‌ها پیشتاز بوده‌اند.

افزایش سهم زنان در عضویت هیات علمی دانشگاه‌ها معادل ۳.۳۳ درصد و دانشگاه‌های علوم پزشکی معادل ۳۴درصد
سهم ۵۶درصدی تعداد دانشجویان دختر در دانشگاه‌های کشور و انجام ۹۵ درصد امور پزشکی زنان توسط اطبا زن و ماما
ریشه کن شدن بی‌سوادی زنان و دختران با نسبت ۳.۹۹ ّ فعالیت بیش از ۹۵۰۰ مؤلف زن و ۸۴۰ ناشر زن در کشور تا سال۱۴۰۰
کاهش نرخ بیکاری زنان به ۷.۱۳درصد و کارفرمایان زن ۲.۱درصد زنان شاغل و رشد نرخ مشارکتشان در عرصه فناوری اطلاعات به ۵.۳۱ درصد
توسعه کسب و کار پایدار، افزایش دسترسی زنان به منابع طبیعی و اجرای طرح ملی توان افزایی اشتغال
۹۰۳ زن فیلمساز در عرصه سینما و ۲۰۰۰ زن متخصص در پشت صحنه سینما فعال هستند