رشد مغزی نوزاد با پشتوانه میکروبیوم مادر

براساس نتایج پژوهش‌های مختلفی که در سال‌های اخیر انجام شده است، برخی از محققان معتقدند نوزادانی که از مسیر سزارین متولد می‌شوند به‌دلیل مواجه‌نشدن با میکروبیوم‌ها یا همان باکتری‌های مفید ساکن مسیر طبیعی تولد نوزاد دچار نقصان‌هایی در رشد سیستم ایمنی و حتی مغزی می‌شوند. به‌همین‌دلیل در پژوهشی جدید محققان برای بررسی راهکاری برای حل این نقصان، نوزادان متولدشده به روش سزارین را با میکروبیوم مادر مواجه کرده‌اند و نتایج آن را مورد بررسی قرار داده‌اند تا ببینند تا چه حد می‌توان در مواقع ضروری که امکان تولد طبیعی برای نوزاد فراهم نیست، شرایط مشابه زایمان طبیعی را برایش فراهم کرد.

در مطالعه جدیدی که به‌صورت کارآزمایی تصادفی و بدون انتخاب قبلی روی ۷۶ نوزاد به‌دنیاآمده به روش سزارین و مادر انجام شده نشان داده شد گروهی از نوزادان که پس از تولد در معرض مایعاتی که از واژن مادر گرفته شده بود قرار داده شدند، نسبت به نوزادان سزارینی که این درمان را دریافت نکرده بودند، در سه و شش‌ماهگی نقاط‌عطف رشد عصبی بهتری را نشان دادند. البته به گفته محققان، هنوز مشخص نیست که آیا این تفاوت‌ها معنادار یا پایدار خواهند بود یا صرفا به‌صورت تصادفی تفاوت‌هایی مشاهده شده است. خوزه کلمنته، میکروبیولوژیست در دانشکده پزشکی ایکان در نیویورک و یکی از محققان این مطالعه که در بیمارستانی در چین سال ۲۰۱۸/ ۱۳۹۷ انجام شده است، می‌گوید: «این موضوع قرار نیست آینده نوزاد را از این‌که فردی معمولی شود یا تبدیل به دانشمندی در دانشگاه هاروارد گردد تغییر دهد اما باید در‌مطالعات آینده اطلاعات بیشتری به دست بیاید که با شناسایی سازوکار دقیق تأثیرگذاری کانال تولد بر رشد مغزی نوزاد، بیشترین استفاده و مزیت را از آن ببریم.»

شکل‌گیری میکروبیوم
مادرانی که نوزادان خود را به روش طبیعی دنیا می‌آورند، اولین شکل‌گیری میکروبیوم را برای نوزادان‌شان فراهم می‌کنند. یعنی درواقع نوزاد در مسیر طبیعی تولد پس از خروج از محیط استریل و عاری از میکروب رحم، با اولین باکتری‌های زندگی‌اش در کانال زایمان مواجه می‌شود؛ میکروبیوم‌های ساکن در بدن مادر. باکتری‌هایی که به‌تدریج میکروبیوم‌های بدن نوزاد را در آینده شکل خواهند داد و در روده، پوست و جاهای دیگر ساکن خواهند شد. در روشی که محققان این پژوهش انجام داده‌اند، این مواجهه را به‌صورت مصنوعی بلافاصله پس از به‌دنیا‌آمدن نوزاد به روش سزارین با آغشته کردن او با مایعاتی که از بدن مادر جداسازی شده است فراهم کرده‌اند.
پیش از این نتایج مطالعات تفاوت‌هایی را در میکروبیوم‌های نوزادان سزارین و نوزادانی که به روش طبیعی به دنیا آمده‌اند، شناسایی کرده‌ بود؛ نوزادان سزارین سطوح بالاتری از باکتری‌های فرصت‌طلب، یعنی باکتری‌های بیماری‌زایی که در بیمارستان در گردش هستند، در روده‌های‌شان در روزهای پس از تولد داشتند. همچنین ماه‌ها بعد، میزان میکروب‌های رایج روده‌ای در بدن این نوزادان که می‌تواند در بهبود ایمنی و گوارش موثر باشد کمتر از نوزادان طبیعی بوده است.
در سال ۲۰۱۶/ ۱۳۹۵، تیمی به سرپرستی کلمنته این آزمایش را آغاز کردند. نتایج این پژوهش نشان داد چهار نوزادی که تحت این روش قرار گرفتند با موفقیت میکروب‌هایی را از مایعات مادرشان به‌دست آوردند و میکروبیوم‌هایی شبیه به نوزادانی که به روش طبیعی متولد شده بودند، شکل دادند.
کلمنته می‌گوید اگرچه این مطالعه به اثرات بلندمدت این روش نپرداخته بود اما یافته‌ها باعث شد تا پژوهش‌ها در این زمینه ادامه‌دار شود. البته در سال ۲۰۱۷/ ۱۳۹۶، کالج آمریکایی زنان و زایمان ابراز نگرانی کرد که چنین روشی می‌تواند عوامل بیماری‌زا را از مادر منتقل کند و توصیه کرد که این روش تنها به‌عنوان بخشی از آزمایشات بالینی انجام شود.

پیشرفت‌های رشدی
برای درک بهتر ایمنی حاصل از این روش و تعیین مزایای بالقوه آن، تیمی به سرپرستی یان هی در دانشگاه پزشکی جنوبی در گوانگژو، چین، زنانی را که قرار بود به روش سزارین زایمان کنند، انتخاب کردند و به‌طور تصادفی نوزادان آنها را در معرض مایعات مسیر طبیعی زایمان یا محلول نمکی استریل قرار دادند. مادران ابتدا برای بسیاری از بیماری‌های عفونی که می‌توانند سلامت نوزادان را تهدید کنند ازجمله کووید ــ ۱۹ غربالگری شدند، تا احتمال انتقال عفونت از مادر به نوزاد تا حد امکان حذف شود. نوزادانی که میکروبیوم مادر را دریافت کردند، هیچ مشکل جدی برای سلامتی نداشتند و میزان مشابهی از عوارض غیرجدی، ازجمله بیماری‌های پوستی خفیف و تب را نسبت به نوزادانی که محلول نمکی استریل دریافت کرده بودند نشان دادند. هنگامی که نوزادان سه تا شش‌ماهه بودند، محققان از والدین خواستند که فهرستی از نقاط‌عطف رشد عصبی در ارتباط، حرکت، حل مسأله و مهارت‌های اجتماعی و شخصی، مانند تلاش برای گرفتن اسباب‌بازی‌ها و لبخندزدن به تصویر خودشان در آینه و... تهیه کنند. نوزادانی که میکروبیوم مادر را دریافت کرده بودند نسبت به نوزادانی که با محلول نمکی پس از تولد آغشته شده بودند، عملکرد بهتری در نقاط‌عطف رشد عصبی از خود نشان دادند.
الکساندر خوروتس، پزشک و پژوهشگر دانشگاه مینه‌سوتا در مینیاپولیس می‌گوید: «این بسیار هیجان‌انگیز و امیدوارکننده است اما مشخص نیست که آیا تفاوت‌های رشد عصبی معنی‌دار خواهند بود؟ زیرا مغز در طول رشد کودکان بسیار تغییر می‌کند. تاخیر چندماهه در آغاز برخی فعالیت‌های مغزی الزاما می‌تواند تفاوت معناداری را در فعالیت مغزی فرد در ۱۸سالگی به دنبال نداشته باشد.»
لارس انگستراند، میکروبیولوژیست بالینی در موسسه کارولینسکا در استکهلم، معتقد است که در روند این تحقیقات پژوهشگران بالینی باید دقت بالایی داشته باشند که حتما مادران از نظر بیماری‌های عفونی غربال شوند تا خطری نوزادان را تهدید نکند. در این صورت، چنین روشی می‌تواند در صورت نتیجه‌بخش‌بودن، تحول‌آفرین باشد.

نتایج دلگرم‌کننده
محققان این پژوهش عقیده دارند که هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی به تحقیقات بیشتری نیاز است. درواقع شاید هنوز این نتایج به اندازه‌ای قطعی نشده است که بتوان با اطمینان گفت انجام چنین مداخله‌ای لازم و اثربخش است. با وجود این، نتایج به‌دست‌آمده به‌قدری دلگرم‌کننده هست که نشان دهد این روش ارزش پژوهش بیشتر و انجام مطالعات بزرگ‌تر و طولانی‌مدت‌تر را دارد که بتوان بررسی کرد آیا استفاده از میکروبیوم مادر بر میزان بیماری‌های رشد عصبی مانند اختلال نقص توجه، بیش‌فعالی و طیف اختلالات اوتیسم که براساس گزارش‌های منتشرشده بیشتر در میان متولدین به روش سزارین شایع هستند، تأثیر می‌گذارد یا خیر.علاوه بر این پژوهش که به‌دنبال تأثیر میکروبیوم‌های مادر بر رشد مغزی و عصبی نوزاد هستند، گروه‌های تحقیقاتی دیگر هم در حال بررسی اثرگذاری این روش بر بیماری‌های مختلفند. انگستراند و همکارانش در حال بررسی اثرگذاری این روش روی یک بیماری پوستی به نام درماتیت آتوپیک در حدود ۳۰۰ شرکت‌کننده هستند. کلمنته همچنین در پژوهشی دیگر در بررسی اثرگذاری آن بر آلرژی و آسم است و تیمی به رهبری ماریا گلوریا دومینگوئز ــ بلو، بوم‌شناس میکروبی دانشگاه راتگرز در ایالت نیوجرسی، به بررسی اثرات آن بر چاقی می‌پردازد.

این تنها راهکار نیست
استفاده از مایعات واژینال تنها راه برای تغییر میکروبیوم‌های نوزادان متولدشده به روش سزارین نیست؛ نتایج مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۰/ ۱۳۹۹ نشان داد که انتقال نمونه‌های مدفوع رقیق‌شده از مادر به نوزاد به ایجاد میکروبیوم‌های روده مشابه میکروبیوم روده‌ای منجر می‌شود که در نوزادان متولدشده به روش طبیعی مشاهده می‌شود. نکته مهم در تمام این پژوهش‌ها این است که روش زایمان طبیعی مزایایی را برای نوزادان متولدشده به همراه دارد که در رشد و تکوین آنها در ادامه اثرگذار است و به نوعی مرحله‌ای از دریافت موارد ضروری از مادر برای نوزاد است. به‌همین‌جهت مطالعات بیشتر از سازوکار و جزئیات این مرحله می‌تواند در ادامه به تولد نوزادانی سالم‌تر و با بیماری‌های کمتر منجر شود.

منبع: nature.com