علف هرز تبلیغات سینما در ماهواره

در این موازنه، اخیرا شبکه‌های ماهواره‌ای هم اضافه شده‌اند و به راحتی و بدون توجه به تبعات آن تبلیغات فیلم‌ها را پخش می‌کنند. در واقع این موازنه چندان پیچیده نیست؛ کافی است نگاهی به تبلیغات ماهواره بیندازیم که فیلم‌های جاری حال حاضر را مثل «فسیل» و «شهر هرت» لابه‌لای تبلیغات کمربندهای لاغری و پودرهای پرپشت کننده موی سر شبکه جم ببینیم؛ اما باید بررسی کنیم این علف هرز از کدام بذر روییده است. پخش تبلیغات سینما در ماهواره، چندان بی‌سابقه نیست؛ در میانه دهه ۹۰ تیزر فیلم‌های ایرانی در شبکه‌های ماهواره‌ای فراگیر شد که جنجال بزرگی در پی داشت.

اولین مورد، مربوط به پخش‌کننده فیلم «استراحت مطلق» می‌شود که سال ۹۳ تیزر فیلمش را شبکه ماهواره‌ای جم پخش کرد. این تبلیغات چندان هم بی‌اثر نبود و توانست فروش فیلم هنجارشکنانه کاهانی را به بالای یک‌میلیارد برساند. پس از پخش گسترده تیزر فیلم‌های در حال اکران در شبکه جم، نوبت به تبلیغ فیلم « آااادت نمی‌کنیم» به کارگردانی ابراهیم ابراهیمیان در سال ۹۵ رسید. در این مورد سازمان سینمایی و قوه قضاییه ورود کردند و حتی با دستور دادستانی، اکران فیلم «آااادت نمی‌کنیم» برای مدتی متوقف و پخش تیزرها از شبکه جم قطع شد. پس از این اتفاق، سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «هیچ‌گونه ارتباط رسمی بین دستگاه‌های دولتی با شبکه‌های ماهواره‌ای وجود ندارد و هنرمندانی که آثارشان مجوز دستگاه فرهنگی کشور را دارد، حق تبلیغ در شبکه‌های ماهواره‌ای را ندارند و اگر به این کار مبادرت کنند با آنها برخورد می‌شود.» با آغاز اکران نوروزی سال ۹۵ تیرزها و آنونس‌ فیلم‌های من سالوادور نیستم (پخش از رسانه فیلمسازان) ابد و یک روز (پخش از فیلمیران) ۵۰ کیلو آلبالو (پخش از هدایت فیلم) از مجموعه شبکه‌های جم پخش شدند. پس از مدتی وزیر وقت ارشاد وارد عمل شد و دستور توقیف فیلم سینمایی ۵۰ کیلو آلبالو را صادر کرد و سازمان سینمایی وقت بیانیه‌ای داد مبنی بر این که سینماهای نمایش دهنده، دیگر مجاز به نمایش این فیلم سینمایی نیستند.

پخش تیزر سینمایی رایگان از تلویزیون
البته بهانه پخش این تیزرها از ماهواره این بود که تلویزیون کمکی به تبلیغات این فیلم‌ها نمی‌کند؛ اما این ادعا درست نیست، چون در آبان ۱۴۰۱ بر اساس جلسه‌ای که محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی با پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما داشته، قرار شده تیزر پنج فیلم سینمایی در حال اکران به صورت رایگان پخش شود. در آن زمان قرار شد تیزر فیلم‌های بخارست، بام بالا، لوپتو، بیرو و طبقه یک و نیم از شبکه‌های مختلف تلویزیون روی آنتن برود که تیزر تمامی این آثار به جز بخارست که برای تبلیغ کارش صبر نکرد و آن را به شبکه ماهواره‌ای داد، از تلویزیون پخش شد. بنابراین، فضا و بستر برای پخش تیزر تبلیغاتی از تلویزیون مهیاست، اما قانون این است که اگر تبلیغ فیلمی از ماهواره پخش شد، دیگر امکانی برای تبلیغ در تلویزیون ندارد. بنابراین؛ گرچه فضای مجازی در طول این سال‌ها ثابت کرده می‌تواند به فروش یک فیلم کمک کند، اما همچنان این اعجاز قاب سیماست که پیشروتر از هر فضایی به دیده شدن یک فیلم کمک می‌کند؛ همان موضوعی که سینماگران هم کتمانش نمی‌کنند و همواره به لزوم تبلیغ در تلویزیون صحه می‌گذارند.

جولان تبلیغات «فسیل» و «آهنگ دونفره» در جم
متأسفانه با تمام اما و اگرهای موجود، همچنان شاهد پخش تیزرهای تبلیغاتی فیلم‌هایی مانند شهر هرت، آهنگ دو نفره، معجره عشق و فسیل از شبکه‌های ماهواره‌ای نظیر روبیکس، ریور، جم دراما، جم سریز، جم‌لایف(مستند)، جم بالیوود و جم کلاسیک هستیم که هرکدام جدول پخش یکساعته دارند و هرساعت دوبار تبلیغ فیلم‌های فسیل و آهنگ دونفره را پخش می‌کنند و در لابه‌لای پخش سریال نیز یک تیزر کوتاه و سه میان‌نویس به مخاطب نشان داده می‌شود. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین حجم پخش آگهی در قالب تیزر و میان‌نویس تبلیغاتی در مجموعه شبکه‌های جم به فیلم‌های فسیل و آهنگ دونفره اختصاص دارد. جالب این‌که فیلم سه‌کام حبس نیز به عنوان یک فیلم اجتماعی که این روزها فروش خوبی هم به دست آورده، به این جرگه تبلیغ ماهواره‌ای پیوسته و هر سه ساعت یک‌بار یک تیزر تبلیغاتی از فیلم در این شبکه‌ها پخش می‌شود.

نیاز به برخورد قاطع داریم
این درست است که تبلیغات فیلم‌ها تأثیر زیادی در فروش گیشه و افزایش مخاطبان آن دارد، اما حداقل دو فیلم فسیل و آهنگ دو نفره که فروش خوبی داشتند و جزو اولین‌های گیشه هستند، می‌توانستند وارد این شکل از تبلیغات نشوند. با این حال، به نظر می‌رسد برخوردها نسبت به تبلیغات این فیلم‌ها در ماهواره سختگیرانه نیست که واکنش فعالانه‌ای در این رابطه از سوی مسئولان شکل بگیرد. البته اخیرا محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه برگزاری جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران، در پاسخ به سوالی مبنی بر تبلیغ برخی تولیدات سینمای خانگی و داخل کشور در شبکه‌های ماهواره‌ای، گفت: تهیه‌کننده و عوامل فیلم عنوان می‌کنند که اینها هیچ نسبتی با ما ندارند، دوستان ما این موضوع را بررسی می‌کنند اگر اثبات شود چنین نسبتی وجود دارد قطعا برخورد می‌شود. این موضوع در کمیته حقوقی سازمان سینمایی در دست انجام است. شخصا به این موضوع حساس هستم و آن را پیگیری می‌کنم.
با این تفاسیر، موضوع همکاری سینمای ایران با شبکه جم از زوایای مختلفی قابل بررسی است. با توجه به این‌که روند همکاری دفاتر پخش با شبکه‌های فارسی زبان همچنان ادامه دارد، باید منتظر واکنش قاطع سازمان سینمایی و نهادهای قضایی به تداوم همکاری دفاتر پخش با شبکه‌های ماهواره‌ای ماند تا هرگونه شائبه توافقات نانوشته و نادیده‌انگاری از میان برداشته شود.

دم خروسی که پیداست
بررسی‌ها نشان می‌دهد بعضی دفاتر پخش اخیرا برای تبلیغ محصولات خود در ماهواره ترفندی را به کار می‌برند. این دفاتر پخش تیزر آثار خود را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و پس از پخش از سوی شبکه‌های ماهواره‌ای، اعلام می‌کنند تیزر آثارشان بدون آگاهی آنها در ماهواره‌ پخش شده است. این در حالی است این نحوه تبلیغات هیچ سود مالی عاید شبکه‌های ماهواره‌ای نمی‌کند و بعید به نظر می‌رسد که این شبکه‌ها بر اساس گزینش خودشان یا پرمخاطب شدن بازدید از شبکه‌های‌شان دست به چنین اقدامی بزنند اما حتی اگر به این موضوع از دیدگاه قوانین بازاریابی تبلیغات هم نگاه کنیم، نمی‌توانیم به سادگی این موضوع را بپذیریم که شبکه‌ای بدون عایدی مالی تیزرهای تنها برخی فیلم‌ها را پخش کنند.بنابراین، با توجه به این‌که تنها یکسری تیزر از فیلم‌های مشخص در این شبکه‌ها در بازه زمانی یک تا دوساعته پخش می‌شود و اغلب آنها از سوی یک یا دو پخش‌کننده عرضه شده، نشان می‌دهد که این صحبت‌های دفاتر پخش کذب است و به سادگی می‌توان فهمید که کدام دفتر پخش با شبکه‌های ماهواره‌ای ارتباط دارد. به طور قطع تبلیغات این فیلم‌ها برای دفاتر پخش و فروش فیلم سودمند بوده که هر روز به تعداد فیلم‌های بدون نظارت منطقی یا قانون ملزم به اجرا در این رابطه اضافه می‌شود. در این رابطه تهیه‌کننده‌ها معتقدند تبلیغ فیلم‌ها باید از هر رسانه‌ای مجاز باشد، ولی قانون در این باره چیز دیگری می‌گوید و کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در این بین تلاش دارد راه‌حل مسالمت‌آمیزی را در پیش بگیرد. از این رو باید دنبال راهکاری بود که منفعت فیلمساز و تهیه‌کنندگان را باهم تأمین کند و مانع از پخش تیزر آثار سینمایی در شبکه‌های ماهواره‌ای شویم که فرهنگ درونی‌شده‌شان هیچ ربطی به فرهنگ و سبک زندگی ایرانی ندارد.