در میانه میدان

با آن همه دانش و سابقه، خودش را کنار گذاشت و به میانه میدان آمد و با همه توان در ابتدا برای پیروزی انقلاب و سپس جهت برپایی هرچه بهتر و قوی‌تر نظام اسلامی تلاش کرد و در این راه هم اهانت‌ها و افتراهای زیادی را به جان خرید و هم جانش را داد. او کسی بود که تلاش می‌کرد از ظرفیت تمامی افراد استفاده کند. هرچند بعد از دیدن رفتار و گفتار متناقض و منفعت‌طلبانه گروهی از داعیه‌داران انقلاب، از آنها برائت جست، اما در هر صورت شهید بهشتی به کسی مشهور است که افراد گوناگون با عقاید مختلف، او را به عنوان فردی اندیشمند و تلاش‌گر می‌شناسند و سخنان او برای‌شان حجت است. در این یادداشت تلاش شده تا برای شناخت بیشتر این شخصیت بزرگ، کتاب‌هایی هم در مورد او و هم از خود ایشان معرفی شود با بتوان به او نزدیک‌تر شد تا ان‌شاءا... شاهد شهید بهشتی‌های دیگری در زمانه خود باشیم:

او یک ملت بود
این کتاب دوازدهمین عنوان از سری مجموعه یاران ناب نشر یا زهرا(س) است که با گردآوری خاطرات دوستان و همراهان شهید بهشتی به بخش‌هایی از زندگی ایشان پرداخته است. محمد‌علی صمدی از پژوهشگران تاریخ معاصر، در این کتاب ۴۰ روایت از زندگی و شهادت شهید بهشتی را گردآوری کرده است. این اثر دارای بخش‌هایی مانند تولد، مبارزات و حضور ایشان در آلمان، تشکیل حزب جمهوری اسلامی، ریاست دیوان عالی کشور، شورای انقلاب، عوامل و نحوه ترور و وصیت‌نامه ایشان است. مهم‌ترین منابع مورد استفاده این اثر، مطبوعات، سخنرانی‌ها و خاطرات شفاهی نزدیکان شهید بهشتی است.
صمدی برخی از اطلاعاتی را که در تحقیقاتش به دست آورده و با توجه به دسته‌بندی مطالب کتاب در روایت‌ها جا نشده‌اند، در مقدمه کتاب آورده است. به همین دلیل مقدمه این اثر نیز از بخش‌های مهم و خواندنی آن است. کتاب متنی روان و بیانی شیوا دارد و برای آشنایی و شناختی کلی و در برخی موارد جزئی با این شهید بزرگوار، اثر خوب و قابل توجهی است.

تشکیلات بهشتی
یکی از رموز موفقیت در کارهای گروهی، جمع شدن افراد ذیل یک تشکیلات و ایجاد روابط تشکیلاتی بین آنان جهت انسجام هرچه بیشتر افراد و پیشبرد بهتر کارهاست. شهید بهشتی از موفق‌ترین افراد در ایجاد تشکیلات موفق است. ایشان در سال‌های ۴۴ تا ۴۹ و در زمان حضورشان در آلمان، در شکل‌گیری و رشد اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا نقشی جدی ایفا کردند. این تشکیلات از مهم‌ترین رسانه‌های انتشار اخبار و اتفاقات داخل ایران در سال‌های نزدیک به انقلاب در خارج از کشور بود. دیگر تجربه موفق ایشان، تاسیس حزب جمهوری اسلامی است که با توجه به مدت زمان اندک فعالیت ایشان در این حزب از آغاز تا زمان شهادت ایشان، شاید نتوان دستاوردهای کلانی را برای آن بیان کرد اما بررسی سازوکارهای درونی و بیرونی و دیگر مسائل مربوط به اصول کارهای تشکیلاتی این حزب، نشان دهنده بنیان قوی آن است. مجموعه این مسائل و دیگر تجربه‌های مدیریتی و گروهی شهید بهشتی، محسن ذوالفقاری را بر آن داشت تا منظومه‌ای از اصول و مبانی تشکیلات را با بررسی دقیق سخنان و کارهای شهید بهشتی در کتاب تشکیلات بهشتی گردآوری کند. این کتاب می‌تواند راهنمایی بسیار عالی برای تشکل‌ها و گروه‌های مردمی مختلف باشد که دنبال بالا بردن بهره‌وری و اثرگذاری‌شان هستند.

سه گونه اسلام
کتاب شامل دو سخنرانی از شهید بهشتی است. سخنرانی اول در مورد سه نوع دریافت متفاوت از اسلام است؛ نخست اسلام واقعی و قلبی و سازنده، دوم اسلام سیاسی و مصلحتی و سوم اسلام اقلیمی. در میان بیان این بحث، شهید بهشتی مطلبی جذاب و عالی در مورد گروه‌بندی انواع گروندگان به نهضت‌های مسلکی بیان و آنان را در پنج دسته تقسیم‌بندی کرده‌اند: اول جست‌وجوگران راستین حق جوی حق پو، گروه دوم عده‌ای ناراضی از وضع موجود که به دلیل نارضایتی به هر دعوت تازه‌ای که احتمال وضع بهتر برایشان می‌رود توجه می‌کنند، دسته سوم افرادی که شرایط کنونی فرصت رشد و ترقی دلخواه را برایشان فراهم نکرده و حاضر به خطر و ریسک هستند، چهارم فرصت طلبانی که حاضر به خطر هم نیستند و دور از صحنه می‌نشینند و نظاره گرند اما به محض موفقیت نهضت، وارد آن می‌شوند و گروه پنجم کسانی هستند که کاری به این مسائل ندارند و دنبال روزمرگی و گذران عادی زندگی خود هستند که بیشتر مردم در جوامع، جزو دسته پنجم به حساب می‌آیند.
سخنرانی دوم که متن آن در این کتاب آمده است، در مورد مراحل اساسی شکل‌گیری و پیشرفت یک نهضت است. در کل کتاب سه گونه اسلام در ۹۵ صفحه دید خوبی نسبت به اسلام حقیقی و مسلک‌های انحرافی و رهروان هرکدام به مخاطبان ارائه می‌دهد.

پشت شیشه‌های مات
شناساندن شخصیت‌های مهم و اثرگذار تاریخ معاصر به نوجوانان، کاری بسیار مهم و سخت است. نوجوان چندان حوصله مطالعه کتب خشک تاریخی را ندارد. به همین دلیل این اتفاق اگر با بیانی جذاب و داستانی رخ ندهد، عموما توسط مخاطب نوجوان پس زده می‌شود. عزت‌ا... الوندی برای بیان ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری شهید بهشتی برای نوجوانان، از ایده‌ای بسیار جذاب استفاده کرده است. او در دل داستانی با حجم کم و با استفاده از سوژه‌ای خاص، سراغ این شخصیت بزرگ رفته است.
سوژه او فردی به نام لینگن، یکی از گروگان‌های لانه جاسوسی آمریکاست که در آن روزها با شهید بهشتی دیدار و گفت‌وگویی داشته و حالا خاطرات آن دیدار را برای نوه‌اش تعریف می‌کند. این نوجوان با شنیدن خاطرات پدربزرگش، تحت تاثیر شخصیت شهید بهشتی قرار می‌گیرد و برای شناخت بیشتر او به تحقیق و جست‌وجو می‌پردازد. در این داستان جذاب و پرکشش، بخش‌های مختلفی از زندگی شهید بهشتی مانند حضور ایشان در آلمان بیان شده و مخاطب نوجوان پس از خواندن این اثر به شناخت عمومی خوبی از یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های اثرگذار در انقلاب اسلامی ایران می‌رسد. پشت شیشه‌های مات توسط نشر سوره مهر در ۱۰۴ صفحه به چاپ رسیده است.

«من محمد حسین بهشتی هستم»
خواندن زندگی‌نامه یک فرد با قلم خودش، بسیار متفاوت با زندگی‌نامه‌ای است که یک محقق و نویسنده آن ‌را نوشته باشد. هرقدر هم پژوهشگر‌ی در مورد یک شخص تحقیق کند و از منابع مکتوب و شفاهی گوناگون استفاده کند، باز نمی‌تواند به زوایای ناپیدای شخصی و فکری او دست یابد؛ مسائلی که در زندگی‌نامه‌های خود نوشت نمود خوبی دارد. از شهید بهشتی نیز مطالبی هرچند کم و محدود در مورد خودشان باقی مانده که در کتاب «من محمد حسین بهشتی هستم»، گردآوری شده‌اند. این کتاب شامل دو مصاحبه از شهید بهشتی درباره زندگی‌نامه خود همراه با دو گزارش از فعالیت‌های مرکز اسلامی هامبورگ است. همچنین برخی اسناد موجود در آرشیو شخصی ایشان، متن بخشی از سفرنامه خودنوشت وی از تهران به هامبورگ در سال ۱۳۴۴ و تصاویری از مراحل مختلف زندگی و وصیت‌نامه ایشان نیز در این کتاب آورده شده است.
من محمد حسین بهشتی هستم در ۱۸۴ صفحه به چاپ رسیده که مخاطب با مطالعه آن می‌تواند به صورت مختصر و مفید با ایشان از زبان خودشان آشنا شود.

بهشتی از زبان بهشتی
برای کسانی که قصد ریز شدن در زندگی، اندیشه‌ها و گفتارهای شهید بهشتی را دارند و با مطالب کلی و عمومی اقناع نمی‌شوند، این کتاب بهترین گزینه است. از ویژگی‌های جالب توجه در این کتاب، بیان جنبه‌های مختلف زندگی شهید بهشتی از زبان خود ایشان است و اثر را به‌نوعی به مستندی شبه داستانی تبدیل کرده است. برای خلق این مجموعه سه جلدی بسیار ارزشمند، تمام مکتوبات و سخنرانی‌های منتشر شده و منتشر نشده ایشان و مطالب روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌ها در مورد شهید بهشتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند و مطالب پس از دسته‌بندی به شکل خاطرات به چاپ رسیده‌اند. این کتاب در مجموع سه جلد است: جلد اول روایت زندگی شهید از زبان خودشان است و خاطرات‌شان را از هنگام تولد و کودکی، تحصیل، ورود به حوزه علمیه، سفر به آلمان، آشنایی با امام خمینی، برگشت از آلمان و ورود به مسائل سیاسی و مبارزاتی، ماجرای زندانی شدن، پیروزی انقلاب اسلامی و مسئولیت‌ها در نظام تا زمان شهادت ایشان در برمی‌گیرد. این جلد ۱۱فصل دارد که فصل آخر آن تحت عنوان «سکوت» به پاسخ شبهاتی می‌پردازد که در مورد ایشان مطرح و گاهی به‌طور گسترده نیز در جامعه پخش شده بودند. عنوان این فصل هم از عملکرد خود شهید برداشت شده است، چراکه این بزرگوار هیچ‌گاه برای دفاع از خود مطلبی را بیان نکردند. جلد دوم به نظرات ایشان در مورد حکومت اسلامی و جامعه اسلامی می‌پردازد و جلد سوم هم مجموعه‌ای از اسناد و عکس‌هایی است که از زمان زندگی ایشان تا لحظه شهادت را شامل می‌شود. مراحل تحقیق و نگارش این اثر نزدیک به هفت سال به طول انجامید که نشان دهنده دقت بالای دست اندرکاران این اثر است.