بازار سیاه جذب دانشجو!

پس از آن‌که دو عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در روزهای گذشته آمارهایی منتشر کردند که نشان می‌داد بهترین رشته‌های تحصیلی در برترین دانشگاه‌های کشور در قبضه سه دهک بالای اقتصادی قرار دارد، حالا نوبت به اظهارات معاون نظارت و راهبری ستاد تعلیم و تربیت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسیده تا از بی‌میلی دانشگاه‌ها برای ایجاد محدودیت در پذیرش دانشجو سخن بگوید.

جان کلام سید جلال موسوی این است که بسیاری از دانشگاه‌ها چون به ازای هر دانشجو، مبلغی بودجه دریافت می‌کنند، حاضر نیستند برای ورود آنها حد نصاب نمره تعیین کنند؛ در نتیجه درِ دانشگاه‌ها به روی هر داوطلبی باز است که بالاخره نیز با مدرکی در دست از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود. 

تعیین حد نصاب نمره برای ورود به دانشگاه به این معنی است که متقاضیان هر رشته تحصیلی باید به کف نمره تعیین شده در دروس مختلف دست یافته باشند، والا راه به جایی نمی‌برند. در واقع حدنصاب یک جور فیلتر است که هر دانشگاه سر راه متقاضیان ورود به آن قرار می‌دهد تا اشخاصی که وارد هر رشته تحصیلی می‌شوند، از حداقل‌ها برخوردار باشند. 

سیدجلال موسوی در گفت‌و‌گو با فارس روایت می‌کند که از معاون آموزشی دانشگاه صنعتی شریف در برهه‌ای شنیده که «بیش از ۱۵ سال است ورودی‌های این دانشگاه هر سال ضعیف‌تر می‌شود و ما مجبوریم دوباره در ترم اول ورود دانشجویان، مطالب دبیرستان را تدریس کنیم.» پس اگر این اتفاق برای دانشگاه معتبری همچون شریف رخ داده، می‌تواند برای سایر دانشگاه‌ها نیز تکرار شود؛ معضلی که اگر دانشگاه‌ها حدنصاب‌های نمره را تعیین می‌کردند، شاید از شدت و حدت آن کاسته می‌شد.
   
مدلی برای تعیین بودجه

«مدل تعیین بودجه سرانه دانشجو» که هشت سال قبل از آن رونمایی شد، شاخص‌های متعددی را برشمرده تا هر دانشگاه براساس این شاخص‌ها از بودجه عمومی کشور سهمی متناسب را دریافت کند. این شاخص‌ها در چهار گروه «هزینه‌های پرسنلی، پشتیبانی عمومی، خدمات فرهنگی-دانشجویی و فعالیت‌های پژوهشی و فناوری» تقسیم شده که هرکدام از آنها به ریز مشخص است که باید براساس چه وضعیت‌هایی به دانشگاه‌ها بودجه تعلق گیرد. مثلا در حوزه خدمات فرهنگی-دانشجویی، هر دانشگاه باید براساس هزینه سرانه نگهداشت فضاهای رفاهی، سرانه یارانه غذا، سرانه ایاب و ذهاب دانشجویی، سرانه فعالیت‌های ورزشی، سرانه بهداشت و درمان، سرانه فعالیت‌های فرهنگی، سرانه انرژی خوابگاه‌ها و سرانه نگهداشت و اداره خوابگاه‌ها بودجه دریافت کند.  اینچنین است دریافت بودجه براساس شاخص «فعالیت‌های پژوهشی و فناوری» که براساس آن هر دانشگاه باید مطابق هزینه‌های فرصت مطالعاتی اعضای هیات علمی، اعتبار پژوهشی اعضای هیات علمی، تهیه بانک‌های اطلاعاتی، خرید نشریات علمی و کتب ارزی و ریالی، حق‌التحقیق راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری، خرید مواد مصرفی پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری و هزینه‌های سرانه برای کمک به سمینارها، همایش‌ها و امور پژوهشی، بودجه دریافت کند.  این شاخص‌ها سبب می‌شود تا دانشگاه‌ها بر کیفیت‌بخشی به خدمات و آموزش‌های خود تمرکز کنند؛ درست برخلاف وضعیت فعلی که تعداد دانشجو ملاک قدرتمندی برای توزیع بودجه است. این نقص باعث می‌شود تا اولا بسیاری از دانشگاه‌ها اهمیت ندهند که چه جور دانشجو با چه بنیه علمی را جذب می‌کنند و دوم این که بکوشند صندلی‌های خالی خود را به هر قیمتی پر کنند. به نظر می‌رسد نظام آموزش عالی کشورمان در این حوزه به بازنگری‌های جدی نیاز دارد؛ چراکه تبدیل دانشگاه‌ها به کارخانه تولید مدرک، هنر محسوب نمی‌شود، بلکه تراز هر دانشگاه را کیفیت خروجی‌های آن و دستی که بر پیشبرد علم دارند، مشخص می‌کند.  البته پس از آن که شیوه برگزاری کنکور سراسری تا حدی تغییر کرد و سوابق تحصیلی تا ۴۰ درصد و(۵۰ و ۶۰ درصد در سال‌های آینده) در قبولی دانشگاه‌ها موثر شد، نه فقط تسلط بر تکنیک‌های تست‌زنی که میزان درسخوان بودن و تعمق در مفاهیم کتاب‌های درسی نیز اهمیت یافت. با این حال اما چون همچنان مهارت تست‌زنی بر یادگیری عمقی غلبه دارد، نمی‌توان از بابت فیلترینگ کیفی دانشگاه‌ها حین جذب دانشجو چندان آسوده‌خاطر بود.

هر دانشجو یعنی بودجه 

اما چرا دانشگاه‌ها ترجیح می‌دهند هر سال و به هر ترتیب که شده، صندلی‌های خود را پر نگه دارند و به‌زعم خود چاره‌ای برای علاج بحران «صندلی‌های خالی» بیندیشند؟  در پاسخ به این پرسش، معاون نظارت و راهبری ستاد تعلیم و تربیت در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اعلام می‌کند که پای بودجه در میان است: «دانشگاه‌ها دوست دارند دانشجوی بیشتری بگیرند؛ زیرا بودجه دانشگاه‌های کشور همان سرانه دانشجویی است نه عملکرد بهتر. عملکرد بهتر می‌تواند فارغ‌التحصیل بهتر(مهارت و اشتغال بالاتر) باشد اما در ایران ملاک تعداد دانشجوست. پس یک دانشگاه هرچه دانشجوی بیشتری داشته باشد، بودجه بیشتری هم دریافت می‌کند و به همین دلیل دانشگاه‌ها نمی‌خواهند صندلی خالی داشته باشند.» اگر نگاه دانشگاه‌ها در پذیرش دانشجو همانی باشد که سیدجلال موسوی می‌گوید، پس تلاش آنها برای جذب هرچه بیشتر دانشجو به هر طریق ممکن، قابل توجیه است. دانشگاه‌ها با صندلی‌های خالی مشکل دارند؛ زیرا هر صندلی خالی برای آنها چرتکه می‌اندازد و بخشی از بودجه آنها را می‌قاپد. در این اوضاع البته وزارت علوم باید پاسخگو باشد که چرا تخصیص‌های بودجه‌ای براساس ملاک نه چندان معتبر «جمعیت دانشجویی» اختصاص می‌یابد، آن هم در حالی که هشت سال قبل دفتر برنامه و بودجه وزارتخانه، مدل تعیین بودجه سرانه دانشجو را ارائه داده است.