فصل تازه زندگی در «سرزمین مادری»

قصه در فصل پیش آنجا به پایان رسید که رهی کنار خانواده اوس حسین با بازی حسین محجبوب، همچنین دیگر شخصیت‌های مثل مرتضی (محسن تنابنده)، طاهره (آشا محرابی)، زیور (ترلان پروانه) و... بر سر سفره در حیاط نشسته بود و با شادمانی و آرامش کبابی را که مرتضی سور داده بود، میل می‌کردند و حالا باید دید قصه در فصل دوم تا به کجا خواهد‌رسید. فصل دوم درواقع این ادامه قصه بسیاری از شخصیت‌هایی است که در ۱۸قسمت گذشته با آن‌ها آشنا شدید و حالا آنان را با گریم‌های جدید در هیات سن بالاتر می‌بینید یا این‌که بازیگری تازه ایفای نقش‌شان را به‌عهده گرفته است. همان‌طور که گفته شد در این فصل برخی مو سپید کردند و برخی شخصیت‌ها هم با حضور بازیگران متفاوت مسیر را ادامه می‌دهند.
 
چند تغییر چهره جذاب
بازیگران شناخته شده زیادی از جمله شهاب حسینی، جواد عزتی، بابک حمیدیان، الهام حمیدی، امیر آقایی، علی شادمان، نیکی کریمی، محمدرضا فروتن، محسن تنابنده، پژمان بازغی، شبنم قلی‌خانی، ثریا قاسمی، مرحوم پرویز پورحسینی، حسین محجوب، فرهاد قائمیان، هنگامه قاضیانی، حسن پورشیرازی، جعفر دهقان، فرشته صدرعرفایی، علیرضا خمسه، میترا حجار، رضا کیانیان، هومن سیدی، سام درخشانی، سعید راد، لیلا زارع، مهران رجبی، ترلان پروانه، ارسلان قاسمی، پریوش نظریه، حسین مهری، محمود بنفشه‌خواه، کوروش سلیمانی، شهرام قائدی، امیرحسین آرمان، مرحوم حسین محب‌اهری، مهرداد ضیایی، صالح میرزاآقایی، رضا بنفشه‌خواه و... در این سریال نقش آفرینی کرده‌اند. اگر اخبار این سریال را از گذشته تا امروز دنبال کردید یا در دو شب پایانی هفته گذشته بیننده آن بودید، می‌دانید که تعدادی از بازیگران سریال در فصل تازه تغییر کردند که بعضی از این انتخاب‌ها جالب به نظر می‌رسند. دراین میان می‌توان به برخی اشاره کرد که از جمله آن‌ها بازیگر نقش اصلی یعنی رهی است. اگر امکان داشت گرد پیری بر گیسوان بعضی از چهره‌ها ریخت یا افزودن خطوط بر صورت‌های‌شان آنان را پیرتر از گذشته نشان داد، دست‌کم برای بازیگر نقش اصلی این امکان میسر نبود. رهی در فصل اول قصه، کودک است یا نوجوان است که در پایان فصل، پشت لبش سبز شده است، اما در این فصل به سن جوانی رسیده. حالا برای ایفای این نقش علی شادمان که بازی هنرمندانه‌ای داشت، نقش را به شهاب حسینی واگذار کرده است و باید دید در ادامه چه کسی گل خواهد زد. 

جالب است که سال‌ها بعد از این سریال، تجربه ایفای نقش نوجوانی و جوانی یک شخصیت برای دو بازیگر تکرار شد. در فیلم سینمایی طبقه حساس هم این دو بازیگر سنین نوجوانی و جوانی یک شخصیت را بازی کردند. نقل است که حسینی گفته شادمان شبیه نوجوانی‌های اوست. زیور، شخصیت دیگری در این سریال است که در فصل اول با بازی ترلان پروانه جان گرفت و در این فصل با گذشت چند سال در قصه، بازیگر دیگری نقش بزرگسالی او را ایفا می‌کند. در واقع در ادامه لیلا زارع جایگزین پروانه شده است. ترلان پروانه بازیگری است که از کودکی پا به عرصه بازی در سینما و تلویزیون گذاشت و اتفاقا جزو هنرمندانی نبود که با بزرگ شدن از این کار کناره بگیرد یا کنار گذاشته شود. او همچنان هم به ایفای نقش مشغول است. لیلا زارع نیز در سریال‌هایی هچمون ارمغان تاریکی و محکومان دیده شده‌است و در سینما نیز آثار زیادی دارد. یکی دیگر از مهم‌ترین تغییرات مربوط به شخصیت شاپرک بهادری است که در فصل اول نقش او را پریا مردانیان بازی می‌کرد و در این فصل نیکی کریمی جایگزینش شده است. مردانیان درچند اثر از جمله آهوی پیشونی سفید نیز بازی کرده است. انتخاب نیکی کریمی برای بزرگسالی او گزینش موفقی به‌نظر می‌رسد، زیراکه به لحاظ چهره شباهت درخوری دارند. همچنین مخاطبان در ادامه شاهد خواهندبود که برای ایفای نقش پیری مادر شاپرک را هم با تغییر بازیگر، به جای هنگامه قاضیانی، پریوش نظریه به‌عهده دارد.
 
این دهه‌های پر حادثه
دهه۴۰ جزو دهه‌های محبوب برای بسیاری از فیلمسازان است که قصد دارند تاریخ معاصر ایران را به تصویر بکشند. کارشناسان می‌گویند در این دهه است که جرقه انقلاب زده می‌شود. در فصل دوم سریال سرزمین مادری هم شاهد همین سال‌ها هستیم؛ زیرا با حساب سرانگشتی رهی که زاده۱۳۲۰ است در این دهه به جوانی رسیده. تصویری که از ایران در دهه ۴۰ وجود دارد طبق آثار مکتوب و جراید، چندان مناسب همه اقشار نبوده است. دراین سال‌ها مشکلات آب، گرانی و کمبود مسکن و اجاره‌بها از این جمله است که در خصوص آن‌ها می‌توان به گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی در روزنامه کیهان، اطلاعات، مجله تهران مصور و... اشاره کرد. فیلمنامه‌نویسانی که مایلند از امروز فاصله بگیرند و برای طرح مسائل اجتماعی و سیاسی سفری به تاریخ داشته باشند، معمولا در پی سال‌های پرحادثه می‌گردند، بازه‌های زمانی که این سریال برای طرح داستان سه فصل خود برگزیده، از این قاعده مستثنا نیست. 

سفر به روز‌های پرالتهاب تاریخ با «رهی»
اگر تاریخ سرزمین مادری تان را مرور کنید، بیش از یک قصه در آن برای دیدن و شنیدن خواهیدیافت؛ قصه‌هایی ارزشمند که گاهی شبنم اشک به چشمانت می‌نشاند و گاهی هم لبخندی از سر کیف و افتخار نصیب لب‌هایتان می‌کند. سریال تلویزیونی سرزمین مادری هم تلاش کرده‌است، راوی همین قصه‌های پر فراز و نشیب باشد. البته برای قصه‌گویی شخصیتی واحد و اصلی به نام رهی را به عنوان نخ تسبیح روایت‌ها قرار داده‌است تا به بهانه تماشای سرنوشت او، نگاهی به تاریخ میهن‌مان و بخشی از وقایع مهم رخ داده در این سرزمین داشته باشیم. گویی رهی مسافری است در دل تاریخ که از سال ۱۳۲۰ شمسی سفرش آغاز و گفته می‌شود مخاطبان تا وقوع انقلاب در سال ۵۷ با او همسفر خواهندبود. 

رهی شخصیتی است که ازهمان کودکی اسیر ناملایمات می‌شود اماهمچنان سفرش رابرای جست‌وجوی اصل خویشتن خستگی‌ناپذیر ادامه می‌دهد. زندگی این شخصیت مثل تاریخ کشور، پر تلاطم است و او هر بار درگیر ماجرایی می‌شود تا پازل گذشته‌اش را تکمیل کند. در همین قسمت‌های پخش شده زندگی این شخصیت بار‌ها دستخوش تغییرات اساسی شده و احساساتی همچون غم، خشم، تنهایی، بیزاری و رنجوری را به او تحمیل کرده و گاهی هم شادی و افتخار را برایش به ارمغان آورده است. این همان احساساتی است که می‌توان در بخش‌هایی از تاریخ و در مواجهه با وقایع آن تجربه کرد یا نشانی از آن را در میان مردمی دید که در آن دوره می‌زیستند.

یکی از عوامل موفقیت سرزمین مادری در فیلمنامه که به قلم پر توان علیرضا طالب‌ زاده نگارش شده است، همین تلفیق تاریخ با قصه است. مخاطبان با روایت صرف تاریخ مواجه نیستند و تنیده با تاریخ، قصه‌ای می‌بینند که وجوه خانوادگی و حتی عاشقانه هم دارد و از این حیث آنان را سرگرم می‌کند. تفاوت این اثر به خوبی با نمونه‌های مشابهی که روایتگر این برهه از تاریخ بودند، در نوع پرداخت قابل مشاهده است. سرزمین مادری، تاریخ را از دریچه نگاه کودکی تا رسیدن او به بزرگسالی رصد می‌کند و از این منظر گره خوردن زندگی شخصی افراد با مفاهیمی، چون سیاست را به روشنی به تصویر می‌کشد. رهی در بسیاری از موقعیت‌های زندگی‌اش خواه ناخواه تحت تاثیر رخداد‌های سیاسی و اجتماعی کشور قرار می‌گیرد. به ویژه این‌که در سریال تماشاگر سال‌های حساس دهه۲۰ تا انقلاب هستیم و این دوره سراسر رخداد‌هایی همچون جنگ جهانی، تغییر پادشاه، ملی شدن صنعت نفت، کودتا، فعالیت حزب‌های سیاسی متفاوت تا جنبش‌های دهه۴۰ و انقلاب در سال۵۷ را در خود جای داده است که درباره هر کدام می‌توان بسیار گفت ونوشت. درواقع این دوره پرحادثه و پرتب و تاب از تاریخ سرزمین مادری‌مان حامل قصه‌های فراوانی است و به همین خاطر دربسیاری از سریال‌های تلویزیونی به عنوان بستر زمانی قصه تعریف می‌شود؛ اما همان‌طور که اشاره شد دراین میان آنچه مهم است زاویه دید متفات ونگاهی تازه به این برهه است تا مخاطبان با روایتی تازه طرف شوند و ازپوسته خشک تاریخ به باطن پرتپش آن برسند که سرنوشت هزاران انسان را درخود نهان کرده است. دراین میان حضور چهره‌های برجسته در مقام بازیگر مقابل دوربین کمال تبریزی در جایگاه کارگردان و طراحی صحنه و لباس درخور هم به هرچه باورپذیرترشدن اثر یاد شده، یاری رسانده است.