گفت‌و‌گو؛ راهبردی نتیجه‌بخش

به‌طور قطع مناظره‌های انتخاباتی هنوز هم در رأی مخاطبان تاثیرگذار هستند اما نکته مهمی که میزگردهای تخصصی دارند، بحث پرداختن به موضوعات مشخص و مطالبه پاسخ صریح از نامزدهای این دور از انتخابات است. در حقیقت صداوسیما در دوره تحولی خود تلاش کرده از موضع منفعل سال‌های گذشته فاصله بگیرد. این مسأله چیزی است که کارشناسان هم بارها بر آن تاکید کرده ومعتقدند که این نکته می‌تواند مسیر تحولی سازمان صداوسیما رابیشتر ازقبل به سمت‌وسوی جذب مخاطب سوق دهد. براساس آنچه تاکنون روی آنتن رفته و قرار است تا فاصله برگزاری انتخابات پخش شود، قرار است ۱۸میزگرد با حضور شش نامزد روی آنتن برود. این میزگردها سه حوزه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را دربر می‌گیرد و می‌تواند به شفاف‌شدن رأی مخاطبان کمک بسزایی کند. به‌عنوان مثال در میزگردهای اقتصادی به واسطه حضور کارشناسان خبره این حوزه، به بحث‌های کلان و اساسی حوزه اقتصاد پرداخته شد که طیف گسترده‌ای از موضوعات را شامل می‌شد؛ از مسائل مرتبط با حوزه پولی و بانکی، تورم، دستمزدها و استقلال بانک مرکزی تا بحث مسکن و خودرو که به‌طور قطع برای مخاطبان اهمیت بسیاری دارد. همان‌طور که بیان شد، آنچه به چشم می‌آید، ترکیب میز کارشناسان از منتقدان و خبرگان عرصه‌‎های سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ است؛ کسانی که از طیف‌های مختلف سیاسی و فکری هستند، همچنین ارتقای سطح کیفی محتواهای ارائه‌شده در این گفت‌وگوها که به سمت تخصص‌محوری رفته است، باعث می‌شود مخاطبان نسبت به دیدگاه‌های خرد و کلان نامزدها در حیطه‌های مهم و تاثیرگذار کشور و نیز عرصه بین‌الملل شناخت دقیق‌تری پیدا کنند. گفتنی است با این روند سندی از بیانات هر یک پیش از انتخابات ثبت می‌شود. 
   
ترکیب پرسشگری تخصصی 
ترکیب میزگردهای انتخاباتی به این صورت است که هر نامزد با حضور دو کارشناس مشاور همراه خود به پرسش سه کارشناس دیگر پاسخ می‌دهد. در میزگرد سیاسی، سیدمحمد کاظم سجادپور، استاد دانشگاه و رئیس پیشین مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت خارجه، ابراهیم متقی، استاد و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و فواد ایزدی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به‌عنوان کارشناسان منتقد و پرسشگر حضوردارند ومجری این برنامه حسن عابدینی است. در میزگرد اقتصادی که با حضور حسین حسین‌زاده بحرینی، عضو هیأت علمی دانشگاه، داوود دانش‌جعفری، استاد دانشگاه و وزیر اسبق اقتصاد و همچنین یحیی آل‌اسحاق، رئیس سابق اتاق بازرگانی تهران برگزار می‌شود، مواضع اقتصادی نامزدهای ریاست‌جمهوری به نقد و بررسی گذاشته می‌شود.همچنین در میزگرد فرهنگی افرادی همچون حسین انتظامی، مدرس ارتباطات و قائم‌مقام سابق وزارت ارشاد، الهام یاوری، مدیر سابق بنیاد ملی نخبگان و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف و همچنین شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صداوسیما، نامزدها را از منظر فرهنگی به چالش می‌کشند.مجری این میزگرد هم محمدجعفر خسروی است. 
   
واکنش‌های مجازی 
در مدت اخیر واکنش‌های مثبت بسیاری نسبت به این میزگردها صورت گرفته است. به عنوان مثال حجت‌الاسلام قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در این خصوص در فضای مجازی خود نوشته است: برنامه‌های انتخاباتی رسانه‌ملی تغییرات مثبتی داشت. بالاخص میزگردهای تخصصی که با دقت دنبال می‌کنیم. این توجه به فرهنگ(چه در محتوا وچه در فرم اجرای میزگرد) جای تقدیر دارد. او از رسانه‌ملی برای این کیفیت تشکر کرده بود. همچنین فواد ایزدی، کارشناس روابط بین‌الملل در گفت‌وگوی کوتاهی با جام‌جم، این عملکرد را مثبت ارزیابی کرد. پیش از این هم افرادی که درخودمیزگرد حضور داشتند، نسبت به کیفیت این میزگردهای تخصصی واکنش‌هایی را نشان داده بودند. به عنوان مثال، حسین انتظامی که از کارشناسان پرسشگر میزگردهای فرهنگی است در صفحه مجازی خود نوشته است: از صداوسیما ممنونم. هیچ محدودیتی برای اظهارات کارشناسان مدعو به میزگردها ایجاد نکرده است. مضافا یک کار ابداعی این است که (سازمان صداوسیما) قرار است نظرسنجی‌های خود را مرتبا به نامزدها بدهد و آنان نیز مجاز به انتشار هستند. 
   
میزگردهایی موثرتر از مناظرات 
علیرضا زادبر، استاد دانشگاه و کارشناس تاریخ سیاسی در ارزیابی این میزگردها به جام‌جم می‌گوید: به نظرم این میزگردها چند ویژگی و خاصیت دارد که آن را از سال‌های قبل متفاوت کرده است. اولین نکته این‌که به شکل تخصصی است و نامزدها در موقعیت ومعرض مسائل تخصصی قرارمی‌گیرند.به همین دلیل صداوسیما کاری کرده که مردم نامزدها رادرآن موقعیت‌ها، تشخیص دهند؛ موقعیتش هم این است که در سه موضوع مهم کشور یعنی فرهنگی، اقتصادی و سیاست خارجه، متخصصان و کارشناسان مقابل نامزدها قرار می‌گیرند. در عین حال کارشناسان از طیف‌های مختلف پرسش‌ها را طراحی می‌کنند و چیزی به آنها تکلیف نمی‌شود. این باعث می‌شود مردم نامزدها را فارغ از یک قالب رسمی، درمعرض و موقعیت بسنجند. چون یک نامزد ممکن است تند پاسخ دهد، عصبانی شود یا پاسخ عالمانه بدهد. دوم این‌که تخصصی‌تر شدن تبلیغات تاثیر بسیاری در این دارد که نامزدها صحبت‌های عوامانه یا پوپولیستی نداشته باشند ودقیق صحبت کنند. یعنی علاوه‌بر صحبت مصداقی، به دلیل حضور کارشناسان و متخصصان آن حوزه، راهی جز پاسخ دقیق ندارند. این مسأله کمک می‌کند که از صحبت عوام‌پسندانه خودداری کنند و در عین حال مسأله تشخیص را برای مردم روشن‌تر می‌کند.فکرمی‌کنم دراین دوره از انتخابات، مناظرات کماکان مهم است اما آن چیزی که معتقدم، میزگردها به این شکلی که در حال برگزاری است از مناظره‌ها هم اثرگذارتر می‌شود؛ چراکه مردم با دقت آن را دنبال می‌کنند.وی ادامه می‌دهد: صداوسیما همیشه در انتخابات ریاست جمهوری فعال بوده اما تفاوت این است که این بار کیفیت طراحی‌ها از نظر کمی و زمان‌بندی شبیه دوره‌های قبل است وگفت‌و‌گو با دوربین و پخش مستندها همیشه بوده اما تفاوت این دوره، بعد کیفی و راهبردی ماجراست. یعنی برنامه‌ها صاحب راهبرد شده‌ وازنظر کیفی هم تقویت شده است. این یک برش تازه ایجاد می‌کند که بینش سیاسی و تخصصی مردم در انتخاب، تقویت شود و فضا را از خیلی از کارهای عوامانه و فرعی بگیرد. 
   
جذب مخاطب با صحبت‌های تخصصی 
امیدعلی مسعودی، استاد ارتباطات درخصوص ارزیابی خود ازمیزگردهای تخصصی انتخابات ریاست جمهوری به جام‌جم می‌گوید: این میزگردها بسیار خوب و کاربردی است وکشور بایدبه سمت تخصص برود و شخصیت‌های علمی به سمت مطالبه‌گری از رئیس جمهور آینده‌شان حرکت کنند. به نظرم افراد تخصصی مقابل نامزدها قرار گرفتند. این میزگردها باعث جذب مخاطب‌ها می‌شود و بهتر است استمرار داشته باشد. 
   
میز‌گردها؛ محکی برای ارزیابی نامزدها
شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صداوسیما که از جمله کارشناسان فرهنگی میزگردهای انتخاباتی است و مقابل نامزدهای ریاست جمهوری قرار می‌گیرد وبحث‌های چالشی رابرای مخاطبان ایجاد می‌کند درگفت‌و‌گو باجام‌جم درخصوص ارزیابی‌اش از میزگردهای فرهنگی انتخابات بیان می‌کند: در همین چند روز استقبال اقشار مختلف مردم از جمله نخبگان و دانشگاهیان از نشست‌های کارشناسی فوق‌العاده بود. من بازتاب‌های مثبتی در میان محافل فرهنگی، دانشگاهی و صاحبنظران اقتصادی نسبت به این نشست‌ها دیدم. بسیاری اشاره می‌کنند که این قبیل نشست‌های کارشناسی برای شناخت برنامه‌های نامزدها و توانمندی‌شان و میزان آمادگی‌شان برای پذیرش مسئولیت سنگین ریاست جمهوری حتی از مناظره‌ها هم بهتر است.اسفندیاری ادامه می‌دهد: فضای مناظره‌ها، گاهی تقابلی و حتی تنش‌آلود می‌شود و به کنایه‌ها و خطابه‌های شعاری تقلیل پیدا می‌کند. ولی در نشست‌های کارشناسی، سوالات حساب شده و دقیق است. از طرفی چون به هیچ کدام از نامزدها از قبل اطلاعی داده نشده، میزان آمادگی آنها در پاسخ می‌تواند معیار و شاخصه مهمی در ارزیابی مردم باشد.وی همچنین می‌افزاید: نکته بعد این‌که در برابر حرف‌های نامزدها و برنامه‌هایی که ارائه می‌دهند، طبعا سوالات کارشناسان، محکی برای ارزیابی برنامه‌های نامزدها فراهم می‌کند و در واقع همین فرصت به چالش کشیده شدن برنامه‌ها و دیدگاه‌های نامزدها در یک فضای منطقی و اخلاقی و به دور از هر گونه تقابل و تنش در افزایش آگاهی و شناخت شهروندان خیلی مفید است. به همین دلیل می‌شود گفت رخداد و اتفاق مهم انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم را می‌توانیم این نشست‌ها بدانیم. هر چند در سال ۱۳۷۶ هم یک سری نشست‌ها با حضور همه نامزدها برگزار شد اما با این دقت و تفکیک و جزئیات به برنامه‌های نامزدها پرداخته نمی‌شد. ضمن این‌که برنامه‌ها زنده نبود. بنابراین در گذشته با این کیفیت و این تفصیل امکان نقد و بررسی و گفت‌و‌گوی مستقیم کارشناسان با نامزدها در برنامه‌های زنده را نداشتیم که این ابتکار و جسارت جای تشکر دارد. به هر حال این قبیل برنامه‌ها مخاطراتی هم دارد که ممکن است برخی مدیران از آن پرهیز کنند. 

وایرال شدن به سبک میزگردها
درمدت اندکی‌که ازبرگزاری میزگردهای‌تخصصی انتخابات می‌گذرد،رسانه‌ملی تلاش‌کرده دیدگاه‌ نامزدهای‌انتخابات ریاست‌جمهوری را در سه حوزه سیاست(سیاست خارجه)، اقتصاد و فرهنگ جویا شود. در این میان، برخی از پرسش‌های مطرح‌شده باعث شد تا اظهارنظر نامزدهای ریاست‌جمهوری به شکل صریح‌تر و مشخص‌تری بیان شود. در اینجا به برخی از این مطالب که بیشتر در فضای مجازی دست‌به‌دست شده پرداخته‌ایم. 

وضعیت مذاکرات هسته‌ای و یک پرسش
ازجمله مسائلی که در میزگرد سیاسی مطرح شد، بحث مذاکرات هسته‌ای بود که یکی از کارشناسان از یک نامزد انتخابات پرسید. در این بخش، کارشناس پرسشگر، خواستار بیان موضع صریح نامزد مربوط شد. 

بورس به کدام سمت می‌رود؟
آنچه که در میز‌گرد‌های اقتصادی از نامزد‌های انتخابات پرسیده شد، بحث‌های اقتصادی روز بود. یکی از کارشناسان میزگردهای اقتصادی از یک نامزدها درباره سیاست‌هایش نسبت به بورس پرسید و این‌که بورس به کدام سمت می‌رود.

جای پیوست‌های فرهنگی کجاست؟ 
ازجمله مسائلی که در میزگردهای فرهنگی مطرح شد، بحث پیوست‌های فرهنگی بود. یکی از کارشناسان در این برنامه خطاب به یکی از نامزدهای انتخابات پرسید که در طرح‌های کلان چگونه باید پیوست‌های فرهنگی را در نظر گرفت .

میزگرداقتصادی 
یحیی آل‌اسحاق، رئیس سابق اتاق بازرگانی تهران 
حسین حسین‌زاده بحرینی، عضو هیات علمی دانشگاه
داوود دانش‌جعفری، استاد دانشگاه و وزیر اسبق اقتصاد

میزگرد فرهنگی
الهام یاوری، مدیر سابق بنیاد ملی نخبگان و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف
شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صداوسیما 
حسین انتظامی، مدرس ارتباطات و قائم‌مقام سابق وزارت ارشاد

میزگرد سیاسی
ابراهیم متقی، استاد و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران
سیدمحمدکاظم سجادپور، رئیس پیشین مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت خارجه