نقش برجسته‌های تنگ «سولک» و راهی که تا جهانی شدن پیش رو دارد

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، نقش برجسته‌های تنگ «سولک» یکی از مجموعه‌های تاریخی کهگیلویه وبویراحمد به شمار می‌رود که مستعد ثبت در فهرست آثار جهانی است، اما هنوز در ابتدای این راه مهم برای تحقق قرار دارد.

باستان شناسان اعتقاد دارند: ثبت نقش برجسته‌های منطقه تاریخی تنگ سولک به عنوان یکی از انگشت شمار یادگاران مهم دوران الیمائی‌ها در جنوب استان که همزمان با فرمانروایی اشکانیان به علت وجود یک عبادتگاه ایجاد شده می‌تواند با کشاندن پای جهانگردان به این منطقه افزون بر روایت شکوه تمدن ایران باستان برای کشورمان و منطقه ارزآوری هم داشته باشد.

از آنجا که حکومت اشکانیان ملوک الطوایفی و الیمائیان نیز یکی از قدرتمند‌ترین حکومت‌های محلی آن دوران هستند نقش برجسته‌های تنگ سولک به خوبی ویژگی‌های آن دوران را به تصویر می‌کشد که در صورت جهانی شدن این اثر تاریخی و ایجاد امکاناتی مانند پژوهشگاه راز‌های پنهان دیگری را روشن می‌کند.

میراث جهانی نام پیمان‌نامه‌ای بین‌المللی محسوب می‌شود که در تاریخ ۱۶ نوامبر سال ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن، حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فراتر از نژاد، مذهب و ملیت خاص می‌باشند.

بر اساس این توافق کنوانسیون کشور‌های عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به تمام کشور‌های عضو خواهد بود.

تاکنون ۲۸ پرونده متشکل از۱۰۰ اثر منفردتاریخی-فرهنگی و طبیعی کشورمان در میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند، هرگاه اثری، ثبت جهانی شود خود به خود به لیست مقاصد گردشگری داخلی و بین المللی نیز افزوده می‌شود؛ که قطعا ورود گردشگر می‌تواند فواید مالی زیادی داشته باشد.

نقش برجسته‌های تنگ «سولک» مستعد ثبت در میراث جهانی

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد:ارزش جهانی نقوش برجسته تنگ «سولک» که سال ۱۳۱۶ به عنوان نخستین اثر میراث فرهنگی استان در فهرست آثار ملی ثبت شده از سوی کارشناسان ملی تایید شده است.

اصغر آتشفراز اظهار کرد: سازمان میراث فرهنگی کشور پس از انجام بررسی‌های کارشناسی قابلیت ثبت جهانی نقوش برجسته تنگ سولک بهمئی را تایید کرده است.
وی بیان کرد:جهانی شدن یک اثر افزون بر حفاظت و نگهداری آن اثر از نگاه اقتصادی، فرهنگی و معرفی اثر تاثیر مستقیم دارد.

آتشفراز عنوان کرد:مشارکت علمی و عملی، سرمایه‌های اجتماعی، افتخارملی، کمک‌های مالی و وام، حفاظت از آثار و رونق گردشگری از مزایای ثبت نقش برجسته‌های تنگ «سولک» در فهرست آثار جهانی است.

وی اعتقاد دارند که نقش برجسته‌های تنگ «سولک» در شهرستان بهمئی از انگشت شمار یادگار‌های دوره اشکانی است که پژوهش‌های بیشتر در آن واقعیت‌های بهتری از آن زمان را آشکار می‌کند.

آتشفراز با یادآوری اینکه ایجاد پژوهشگاه نخستین نیاز برای ناشناخته‌های نقش برجسته‌های تنگ «سولک» است عنوان کرد:برای ایجاد چنین مرکزی اعتباراتی باید پیش بینی شود.

وی بیان کرد: در صورت راه اندازی پژوهشگاه در نقش برجسته‌های تنگ «سولک» بستر برای رمزگشایی از ناگفته‌های این یادگار دوره اشکانی فراهم می‌شود.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: راهنمایانی که بتوانند درباره نقش برجسته‌های تنگ «سولک» برای گردشگران تشریح کنند نیاز دیگری است که باید به آن توجه شود.

آتشفراز تاکید کرد: برای پیشگیری از اثرات پدیده‌های طبیعی مانند باد و باران بر نقش برجسته‌های این منطقه با پوشش حفاظت نانو پوشیده شده است.

وی عنوان کرد: در سال‌های اخیر راه دسترسی به منطقه باستانی و گردشگری تنگ «سولک» تکمیل و بهسازی شده است و اکنون دوستداران تاریخ و تمدن ایرانی با نیم ساعت پیاده روی در مسیری هموار به ایران باستان سفر می‌کنند.

عبادتگاهی که به مرور زمان از بین رفته است

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت:به احتمال فراوان در منطقه تنگ «سولک» یک عبادتگاه وجود داشته که اثری از آن نیست و کاملا از بین رفته است.

آتشفراز افزود:نقش برجسته‌های تنگ «سولک» که صحنه‌های گوناگونی از آیین‌های باشکوه باستانی، نماد‌های دینی، رزم‌های سواره و پیاده نظام، تاجگذاری، تاج‌ستانی، گرفتن حلقه قدرت در حضور خدایان، شکار شاهی، تشریفات و خوش آمدگویی را در دل کوهستان به تصویر کشیده سندی بر تاریخ و تمدن کهن سرزمین کهن ایران زمین به شمار می‌رود که برای معرفی در سطح جهانی نیازمند تلاش بیشتری است. صاحب نظران دوره‌های تاریخی اعتقاد دارند که در دوره اشکانیان مهرپرستی در ایران رواج داشته است.

مِهرپرستی یا آیین مهر یا میترائیسم یک آیین ایرانی بود که بر پایه پرستش «میترا» (در پارسی میانه «مهر») بنیان نهاده شد. میثرِه یا مهر از ایزدان کهن ایرانی است که در ایران باستان به عنوان ایزد عهد و پیمان، روشنایی، جنگاوری، پاکی و ناآلودگی مورد پرستش بوده است. میترائیسم برداشت رومیان از مهرپرستی بود که اسرار میترائی نیز نامیده می‌شود. میترائیسم در زمان اوج گستردگی جهانی خود در سده‌های دوم و سوم میلادی از هندوستان تا انگلستان و اسپانیا پیروانی داشت.

آن طور که صاحب نظران حوزه میراث فرهنگی کهگیلویه وبویراحمد اعتقاد دارند یک عبادتگاه بزرگ و یک تخت سنگ راهنما در تنگ «سولک» وجود داشته که اکنون از بین رفته است.

حکایت سنگ راهنمایی که اثری از آن نیست

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه یکی از نقش برجسته‌های تنگ «سولک» که در ورودی این مجموعه قرار دارد شکل راهنمای این مجموعه بر روی آن حک شده تاکید می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد این سنگ نوشته‌های راهنما ۲ قطعه بوده که مورد آن از میان رفته است.

رحیم دادی نژاد افزود:این سنگ راهنما که بزرگترین نقش برجسته تنگ سولک بوده احتمالا در ضلع غربی و در ابتدای جاده سنگ فرش قرار داشته که از بین رفته است.

وی بیان کرد:این مجموعه در کوه‌های زاگرس از سوی دولت الیمائی به عنوان حکومتی محلی ایجاد شده است.

دادی نزاد با اشاره به اینکه جکومت نیمه مستقل الیمائی‌ها زیر پرچم اشکانیان حکمرانی می‌کرده اند تاکید کرد: بیشتر باستان شناسان اعتقاد دارند که در این منطقه یک عبادتگاه قرار داشته است.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد با یادآوری وجود نقش برجسته پادشاهی که قدرت را دریافت می‌کنند، تخت روان سربازان، مجلس آرایی بزرگان تاکید کرد: در تنگ «سولک» جلوه‌های باشکوهی از زندگی حکمرانان ایرانی در دوران باستان را به تصویر کشیده است.

آنچه در تنگ «سولک» می‌توان دید

نقش برجسته‌های تنگ «سولک» در کنار دره‌ای پوشیده از درختان بلوط و سرو در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر لیکک مرکز شهرستان بهمئی قرار دارد نام این تنگه به خاطر سرو‌های زیبا به تنگ «سولک» شهرت یافته است.

الیمائی‌ها از بازماندگان حکومت ایلامی در دوران اشکانی بودند و جزو حکومت‌های محلی در منطقه زاگرس به شمار می‌روند که به مدت ۳۷۱ سال (از سال ۱۴۷ پیش از میلاد تا ۲۴۴ پس از میلاد) در آن نواحی حکومت کردند.

تعداد افراد نقوش تنگ سروک ۴۰ نفرند و حیوانات شامل هفت نقش دو اسب، دو شیر و سه پرنده است که در این نقوش سلاح‌ها عبارتند از نیزه بلند، شمشیر، خنجر، گرز، تبرزین، چماق، کمان، تیر، ترکش و نقش پرچم. یکی از مشخصات مهم اثر تنگ سروک نمایش چهره کامل انسانی است که هم با آثار اشکانیان و هم با آثار ساسانیان متفاوت است.

کتیبه‌های تنگ «سولک» دارای خط و زبان آرامی است، این سنگ نوشته‌ها و نقوش برای نخستین بار در سال ۱۲۷۵هجری قمری در اواخر حکومت محمد شاه قاجار توسط بارون دوبد جهانگرد و دبیر اول سفارت روسیه شناسایی شد و سپس در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی نیز از سوی سر اورل استین انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت.

در نقش برجسته‌های تنگ «سولک» که از رویداد‌های مختلفی مانند سلام پادشاهی، تاجگذاری، جنگ آوری تا شکار حکاکی کرده واقعیت‌هایی از زندگی در آن دوران قابل مشاهده است.

اینجا حداقل چهار مجموعه نقش برجسته مشاهده می‌شود که یکی از سازه‌ها نقش ۲ نفر را در حال ایستاده حکاکی کرده که هر دوقبا و شلواری به سبک لباس‌های دوره اشکانی بر تن دارند.

در نقشی دیگر در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی روی تختی نشسته، در طرفین او اشخاصی ایستاده‌اند، در نقش وسط سواری به شیری حمله کرده و در بالای او کتیبه‌ای به خط پهلوی اشکانی دیده می‌شود.

در ردیف پایین مردی با یک شیر در حال جنگ است و در طرف شمال غربی این تخته سنگ یک نفر روحانی در کنار آتشدانی ایستاده و روی طبقه زیرین این سکو کتیبه‌ای به خط پهلوی اشکانی مشاهده می‌شود.

روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در دوطبقه نمایانده شده به طوری که در طبقه بالا مردی خوابیده و تاجی در دست دارد و روی دست چپ خود لمیده و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابه لای آنان سه نوشته به زبان پهلوی اشکانی نوشته شده است.

به فاصله کمی در طرف شمال این تخته سنگ نقش برجسته دیگری دیده می‌شود که روی نمای جنوبی آن یک اسب سوار نشان داده شده، کمی دورتر یک تخته سنگ دیده می‌شود که روی آن نقاشی اشخاصی که در کنار آتشدان حکاکی شده است.

همچنین شاهزاده‌ای به صورت سواری مصور شده که شیری را می‌کشد یا با دشمنی جنگ تن به تن می‌کند، در جای دیگر همان شاهزاده دیده می‌شود که ایستاده و بزرگتر از اشخاص دیگر در صحنه است و شاهزاده‌ای را به تخت می‌نشاند و در برابر یک قربانگاه که به شکل تخته سنگ مخروطی شکل است و دیهیمی روی آن قرار دارد که به ستایش ایستاده است.

سپس در طرف چپ قربانگاه روی یک تخت که بر پایه سه عقاب قرار دارد، به طرز ایرانیان نشسته و دست راست خود را با حلقه مظهر قدرت به سوی ۲ تن از سران تابع خود گسترده است.

کمی دورتر مجلسی است که در آن یک ایزد به شاهزاده‌ای مقام می‌بخشد و پس از آن صحنه جنگ یک شاه که بر اسبی سوار است و خود و زره بر تن دیده می‌شود که با نیزه خود به دشمن حمله می‌کند.

برخی از پژوهشگران این محل را محراب خدایان کهن و عبادتگاه اقوام الیمایی می‌دانند، اشکانیان یا پارتیان حدود چهار سده بر ایران فرمانروایی داشتند، اما از آنجا که به دلیل کمبود مستندات مکتوب اطلاعات کافی از آنان موجود نیست، چنین آثاری می‌تواند به شناخت بهتر این دوره تاریخی کمک کند.