نوحه‌هایی از دل دریا

به گواه تاریخ، جایگاه بوشهر در سرزمین ایران درخشان و غیر‌قابل انکار است؛ زیرا در مبارزات ضداستعماری و ضد‌استبدادی، مردم وطن‌دوست و مرزدار استان بوشهر به پرچمداری شهید رئیسعلی دلواری و دیگر سرداران نهضت جنوب و با پیشگامی ‌روحانیت مجاهد و مبارز، پیشینیه ۵ قرن مقاومت علیه متجاوزان و بیگانگان دارند.زنده‌یاد دریانورد از پیشگامان و پیشکسوتان نوحه‌سرایی و نوحه‌خوانی در جنوب است. یکی از رموز موفقیت و تاثیرگذاری او، تولید محتوای شعری متناسب با حس‌و‌حال سینه‌زنی بوشهر و فرهنگ سنتی و بومی‌ زیست‌بوم خود و همزمان اجرای آن نوحه در دستگاه‌های موسیقایی‌ای بود که خود تنظیم و آهنگ‌سازی می‌کرد. این وجه تمایز وی با دیگر سرایندگان ادبیات آیینی و خالقان آثار موسیقایی هم‌عصر و بعد از خود، نشات‌گرفته از هوش سرشار و اشراف و تسلط خارق‌‌العاده وی بر جنبه‌های مختلف آواها و نواهای این خطه بود، چونان‌که تا نسل‌های بعد میراث ماندگار ناخدا‌عباس دریانورد سینه‌به‌سینه حفظ شده و بدون حتی ذره‌ای تغییر ساختاری و محتوایی در این روزگار هم کاربرد دارد و شگفت اینکه ده‌ها سال بعد همچنان دل‌ها را می‌لرزاند و گونه‌ها را از اشک چشم خیس می‌کند. 
 
بوشهر‌؛ کانون مقاومت ضد‌استعمار 
حجت‌الاسلام روح‌ا... حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی با بیان این‌که بوشهر مرکز آغاز مقاومت در برابر استعمار و استکبار داخلی و خارجی است، می‌گوید: هدف از توسعه و تعالی مفهوم هیات و عزای سیدالشهدا، پیدا‌کردن رهیافتی به‌نام مقاومت است و همین موضوع اساس و زیربنای خلق حماسه‌های بی‌نظیری در مبارزه با استعمارگران و مستبدین داخلی در این پهنه جنوبی کشور بود. به‌گواه تاریخ و اسناد به‌جای‌مانده در ۵ قرن اخیر، به‌جرات می‌توان استان بوشهر را پایتخت مقاومت و مرکز آغاز مقاومت در برابر استعمار و استکبار داخلی و خارجی عنوان کرد. به‌همین دلیل است که مردم دلیر و مبارز این دیار با تاسی به فتوای مجتهدین وقت، عَلم مبارزه را در برابر انواع و اقسام استعمارها و استکبارهای داخلی و خارجی، هم در مقابل انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها و هم در‌مقابل پهلوی‌ها برداشته و نام بوشهر را به‌عنوان پایتخت مقاومت و مرکز آغاز مقاومت در تاریخ ثبت کردند. وی با اشاره به نقش مردم بوشهر و شهدایی مانند شهید مهدوی در دوران دفاع مقدس، می‌گوید: در طول تاریخ در برابر هر نوع جنایتی که می‌خواست علیه ایران صورت بگیرد، مقاومت کردند و بدون تردید نقش تاثیرگذار و ماندگار مرحوم ناخدا‌عباس دریانورد در خلق آواها و نواهای نوحه‌خوانی و ترویج سبک منحصر‌به‌فرد آیین عزاداری استان بوشهر و در راس آن بندر بوشهر، جاودانه و ماندگار است. امثال ناخدای هنرمند، ادیب، استکبارستیز و ظلم‌ستیز که به‌دستور پهلوی به اهواز تبعید شد و زیر ظلم طاغوت زمان از این دنیا رفت، الگویی مناسب و تراز برای همه نسل‌ها بر پایه مقاومت و ظلم‌ستیزی هستند.وی با اشاره به برگزاری یادمان این چهره تاثیرگذار با‌حضور گردهمایی ملی با حضور مداحانی ازاستان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر و سایر استان‌های جنوبی کشور می‌افزاید: نمایندگان ستایشگری استان‌های جنوب کشور در همایش حسینیه مقاومت به‌دلیل قرابت زیست‌بوم می‌توانند یک خلق معنای متفاوتی بکنند و طراحی نوئی انجام بدهند که این طراحی در افق ملی شبیه‌سازی و الگوسازی شود. 
 
جهاد جریان‌ساز و روشنگر 
حجت‌الاسلام محمد قادری، مدیرکل تبلیغات اسلامی‌ استان بوشهر در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این که پیشینه ۵۰۰سال مقاومت در بوشهر همان‌گونه که در فرمایش‌های رهبرمعظم‌انقلاب تاکید شده حاکی از این است که مقاومت و فرهنگ پایداری در استان بوشهر در خلال این‌همه سال، مبتنی بر ایدئولوژی بوده و ریشه در فرهنگ عاشورا دارد، بنابراین کنش سطحی و زودگذر نبوده بلکه کنشی مستمر و دائمی ‌در زیست‌بوم استان بوشهر ارزیابی می‌شود.وی می‌گوید: نقش ماندگار و مؤثر ناخدا‌عباس دریانورد در انسجام و گسترش فرهنگ عزاداری بوشهر در پهنه جنوب از اسناد متقن و مسجل تاریخ بوشهر است. افزون بر این، وی به‌عنوان کاپیتان کشتی پرسپولیس که اولین ناو جنگی خلیج‌فارس در عهد ناصری است و گام‌های تحولی‌ای که در نقاط ساحلی و مرزهای دریایی کشور برداشت، به چهره‌ای ملی و حتی جهانی در این عرصه تبدیل شده است. وی ادامه می‌دهد: در همین راستا، ۱۷ رجب که سالروز وفات این شخصیت تاثیر‌گذار است را به‌نام روز ستایشگری و نوای آیینی استان بوشهر نامگذاری و بر همین اساس، رویداد ملی «بوشهر، حسینیه مقاومت» طراحی و از سال گذشته آیین‌هایی از آن در بوشهر و بعد در خوزستان در جوار حرم حضرت علی‌بن‌مهزیار که همراه با نصب سنگ مزار و کتیبه یادبود ناخدا‌عباس دریانورد بود، برگزار شد. همچنین تاسیس «دبیرخانه دائمی‌حسینیه مقاومت» و راه‌اندازی دبیرخانه گردشگری مقاومت با حضور رئیس سازمان تبلیغات کشور در بوشهر، از برنامه‌های جانبی سال گذشته رویداد بود. 
 
تبیین گفتمان مقاومت 
حجت‌الاسلام حسن صادق‌زاده، سرپرست معاونت فرهنگی، آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی استان بوشهر نیز با اشاره به این که نخستین فراخوان رویداد «بوشهر، حسینیه مقاومت» همزمان با ۱۷رجب، سالروز درگذشت ناخدا عباس دریانورد که روز ستایشگری و نوای آیینی استان بوشهر نامگذاری شده به‌میزبانی بندر بوشهر در شب روز جمعه ۲۸ دی‌ماه برگزار خواهد شد، به جام‌جم می‌گوید: این رویداد با محوریت تبیین گفتمان مقاومت در آیین‌های دینی برگزار و فراخوان آن در آبان‌ماه سال جاری در بخش‌های ادبی، پژوهشی، هنر و رسانه و هیات منتشر شد.محورهای این فراخوان شامل بخش ادبی در قالب آثاری از شعر و داستان کوتاه و بلند و بخش‌ پژوهش آن در‌ قالب تحقیق و پایان‌نامه و کتاب تاریخ شفاهی، بخش هیات شامل قالب‌های نغمه، نوحه، هیات تربیتی، دکور، تولیدات رسانه‌ای هیات و پوستر اعلان هیات و همچنین بخش هنر و رسانه شامل قالب‌های عکس، موسیقی، پادکست، پوستر، تصویرسازی، موشن‌گرافی، فیلم کوتاه و نماهنگ برنامه‌ریزی و در سطح کشور منتشر شد. 

ناخدای موج‌ها و همصدای دردها
۱۴۶سال پیش در سال۱۲۵۷خورشیدی، فرزند پسری روشنایی‌بخش عمارت قجری احمد و کلثوم در بندر بوشهر و جایی نزدیک لنگرگاه کشتی‌ها و قایق‌های بادبانی شد که او را عباس نام نهادند.او ناف‌بُر دریا بود و بی‌قرار درنوردیدن آن سواحل دوردست‌، جایی که بتواند نام و آوازه دیارش را از حنجره طلایی و نوای ملکوتی‌‌اش فریاد بزند.عباس رؤیای سفر داشت، سفر دریا. بی‌هراس از طوفان و گردباد. چون در قصه‌های شبانه مادر، شنیده بود چگونه ناخدا احمد بارها و بارها به جنگ آنها رفته بود، پس دریا‌نرفته می‌دانست مصایب طوفان را.کوچه‌های تنگ و باریک چهارمحل دیگر برای عباس جای ماندن نبود و دیگر وقت آن شده بود تا همراه ناخدا احمد شود و رویای کودکی‌‌اش را تعبیر کند. سال ۱۲۷۹خورشیدی و در سن ۲۲سالگی در حالی که همراه پدر از بمبئی هند عازم آفریقای شرقی می‌شود، دست قضا و جبر دریا او را از نعمت پدر محروم می‌کند. اینجاست که نبوغ ذاتی و فوت‌و‌فن دریانوردی و ملوانی راکه درسال‌های قبل از پدر آموخته به‌کارمی‌گیرد وناجی کشتی و سرنشینانش می‌شود.بعد ازمراجعت به بوشهر در سال۱۲۸۲ به استخدام نیروی دریایی درآمده و فرمانده کشتی مظفری با مقرری ۱۲۰ریال می‌شود. پس از حدود ۷ سال با درجه کاپیتانی به فرماندهی کشتی پرسپولیس، اولین ناو جنگی خلیج‌فارس منصوب می‌شود.ازرویدادهای جالب دوران فرماندهی او می‌توان به‌توپ‌بستن کاخ شیخ خزعل در سال۱۳۰۴ خورشیدی را نام برد.وی درمقاطعی ازحیات خود برای تاسیس بندرشاهپور به آب‌های خورموسی منتقل و موفق شد وظیفه نقشه‌‌برداری دریایی خور‌موسی رابه سرانجام برساند. وی در سال۱۳۲۰ بازنشسته شد. سفرهای طولانی دریایی و روزها و شب‌های تنهایی مجالی بود تا این دلداده اهل‌بیت و عاشق دلسوخته اهل بیت با موج‌های ناآرام دریا همنوا شده و از اعماق دل ابیات و اشعاری را در باب کاروان نینوا و مصیبت‌های خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی کند که بدون تردید نشات‌گرفته از روحیه مذهبی و دینی او به‌شمار می‌رود.آوازه این نوحه‌ها و آهنگ‌های ناخدا‌عباس در سرتاسر نواحی جنوب پیچیده و هنوز پس از سالیان سال نوای دلنشین سبک ناخدا‌عباس گرم‌کننده محافل عزاداری و منقلب‌کننده بُرهای سینه‌زن است. اگر امروز می‌بینیم که این سبک عزاداری بوشهر از چنان ساختار مستحکم و محتوای غنی‌ای برخوردار بوده که در مقابل هجمه سبک‌های نوظهور امروزی همچنان استوار و مقاوم باقی مانده، بدون تردید از نقشی است که امثال ناخدا عباس دریانورد به‌دوش گرفته‌اند و به‌جرات می‌توان گفت که وی از پیشگامان و پیشکسوتان نوحه‌سرایی و نوحه‌خوانی در جنوب کشور است. وی سرانجام پس از ۷۶سال عمر پربرکت در سال۱۳۳۳خورشیدی بدرود حیات گفت و در جوار ضریح علی‌بن مهزیار به خاک سپرده شد.