تپه های گریان!

علی‌اصغر رضایی/ بخشی از تمدن، پیشینه و هویت جوامع بشری را می توان از درون تپه های باستانی استان قزوین کشف کرد. تپه‌ هایی با قدمتی هزاران ساله، همچون گنجینه هایی هستند ارزشمند که حفظ و نگهداری آن ها امریست ضروری. معدنی از آثار تاریخی که با کاووش و مطالعه ی آن می توان تابلویی از تمدن بشری را به تصویر کشید. سخن از میراثیست بسیار ارزشمند که قلبی مملو از خاطرات چندین هزار ساله دارد.  مع الاسف سال هاست تپه ها و محوطه های تاریخی استان قزوین در معرض حفاری و تخریب سوداگران و متجاوزان آثار تاریخی قرار گرفته اند. 
تپه‌ هایی بی پناه که گویا فریادشان، صدایی ندارد!. تپه‌ هایی که با چشمانی پر از اشک شاهد تاراج آثاری هستند که قدمتی بیش از ٨ هزار سال دارند. اینکه چه عواملی شرایط تپه های استان را اینگونه بغرنج کرده و بررسی نقش اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین در حفاظت از این تپه ها؛ موضوعاتی است که جام‌جم آنلاین در گفت و گو با تنی چند از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی آن را مطرح کرده است. مطلب پیش رو ماحصل این گفت و گو است‌؛ 

حسن سلیمانی؛ فعال میراث فرهنگی 
در سطح استان قزوین ۱۴۱۴ اثر تاریخی فرهنگی به ثبت ملی رسیده است که از این تعداد ۹۰۰ اثر مربوط به سایت ها و تپه های تاریخی است که بیشتر این تپه ها مربوط به دوره پیش از اسلام و دوره ساسانیان می باشد. 
پیشینه و هویت فرهنگی و تاریخی ما مدیون این آثار است. اگر ما بخواهیم هویت و شناسنامه تاریخی استان خود را معرفی کنیم و به نمایش بگذاریم، به کمک همین آثار قابل ارایه و استناد خواهد بود. 
متاسفانه یکی از مشکلات استان در خصوص تپه ها و محوطه های تاریخی به ثبت رسیده، عدم حفاظت و مراقبت از آن است. دلایل مختلفی در خصوص عدم حفاظت و مراقبت از این تپه ها وجود دارد. 
یکی از دلایل این است که اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان از توان لازم به منظور حفاظت از این آثار چه از لحاظ نیروی انسانی و چه به لحاظ مالی برخوردار نیست. 
به اعتقاد بنده؛ یکی از راه حل های موجود، واگذاری حفاظت تپه های تاریخی به دهیاری های روستاهاست. تقریبا عمده این تپه های تاریخی در روستاها قرار دارند. لذا می توان حفاظت از تپه ها را از جمله وظایف دهیاری ها تعیین کرد. 
با کمال تاسف در چند دهه گذشته شاهد تاراج محوطه ها و تپه های تاریخی بوده ایم. متاسفانه کمتر از جای دیده می شود که این تپه های تاریخی توسط چپاول گران و غارتگران تخریب نشده باشد. 
به عنوان مثال؛ پیغمبر کوه آبیک به بهانه موضوعات معدنی به صورت رسمی مورد حفاری قرار گرفته است. تپه های تاریخی واقع در شهرستان بویین زهرا و آوج نیز از دیگر تپه هایی است که مورد تخریب و حفاری های غیر مجاز قرار گرفته است. 
قره تپه و تپه گورستان در سگزآباد نیز که به ظن باستان شناسان، قدمتی بیش از ٨ هزار سال دارد مورد تخریب جدی قرار گرفته است. آقای دکتر مصطفی پهلوان سرپرست تیم باستان شناسان تهران اذعان دارند که سودگران آثار تاریخی خاک این تپه ها را به توبره کشیده اند. در صورتی که از آثار نهفته در این تپه ها می توان پیشینه و هویت تاریخی و سابقه تمدنی دشت و فلات قزوین را پیدا کرد. 
 اینکه چرا این تپه ها مورد تهاجم قرار می گیرند به علت عدم حفاظت از این آثار ارزشمند است. لذا تاکید ما، حفاظت و نگهداری شایسته از تپه ها و محوطه های تاریخی است. اگر اداره کل میراث فرهنگی استان توان حفاظت از این آثار را ندارد؛ می تواند با مشارکت دهیاری ها و نظارت اداره کل میراث فرهنگی شرایط را برای حفظ و نگهداری تپه ها و محوطه های تاریخی فراهم کند.

سمیه مراغی، فعال گردشگری
اگر نگاه به حوزه میراث فرهنگی صرفا گردشگری باشد، آن گاه تپه های تاریخی نمی تواند برای گردشگر جذابیتی داشته باشد. اما اگر نگاه به حوزه میراث فرهنگی تمامی ابعاد فرهنگی و تاریخی موجود در استان باشد، لذا نسبت به ارزش های تاریخی و فرهنگی بایستی تامل و توجهی بیشتر داشت. متاسفانه تمرکز اداره کل میراث فرهنگی بیشتر معطوف به حوزه گردشگری است و این تفکر موجب شده  تپه ها و محوطه های تاریخی بدون مسند نگاری و نمایان شدن ارزش های موجود در آن دستخوش بی توجهی و فراموشی قرار گیرد. 
در چند سال اخیر با تمرکز نامتعارف به بخش گردشگری آسیب فراوانی به تپه ها و آثار تاریخی استان وارد شده است. به نظر می رسد تعریف درستی از گردشگری وجود ندارد و آن دانایی و فهم مطلوب از گردشگری در حوزه میراث فرهنگی دیده نمی شود. البته نقش گردشگری در حوزه میراث فرهنگی نبایستی کمرنگ و یا ندیده گرفته شود. لیکن همان مقدار که به حوزه گردشگری پرداخته می شود بایستی به حوزه های دیگر نیز پرداخته شود. 
متاسفانه چندین سال است که فعالیت در شناسایی ارزش های فرهنگی تاریخی کمرنگ شده است. فعالیت در حوزه مستند نگاری به صورت خیلی ساده و مختصر انجام می شود. افراد زیادی را در این حوزه از دست داده ایم. 
اداره کل میراث فرهنگی می بایست تمامی وظایف خود را در تمامی حوزه ها به درستی انجام دهد. اگر این امر تحقق پیدا کرد؛ آن گاه گام بعدی به کار گیری مردم در حوزه میراث فرهنگی است. متاسفانه آنچه که میراث فرهنگی از آن غافل بوده است موضوع مشارکت مردمی در حفاظت از آثار تاریخی است. این غفلت موجب تقابل مردم نسبت به میراث فرهنگی شده است. در صورتی که توجه به این موضوع می توانست فرصت مطلوبی را در مسیر حفاظت از آثار و ارزش های تاریخی استان با همراهی و مشارکت مردم بوجود آورد. اتفاقی که در خصوص کتیبه های مولاوردیخانی رخ داد نمونه ای از این غفلت می باشد. اتفاقی که هنوز برای جامعه علمی و فعالین حوزه میراث فرهنگی گنگ و غیر قابل باور است. آنچه بنده ملاحظه کردم این بود که این کتیبه ها سال ها پیش، از محل خود جدا شده اند. متولی این امر کیست؟ بدون شک میراث فرهنگی نمی تواند این حجم از سایت ها، تپه ها و بناهای تاریخی را حفاظت کند، لذا معقول است برای حفظ این ارزش ها از مشارکت مردمی بهره مند شود. 
به نظر بنده نگاه میراث فرهنگی نمی بایست صرفا نگاه اقتصادی و ریالی باشد. اینکه ما درصدد تبدیل هر موضوعی به پول باشیم؛ نمی توانیم جریان موفقی را در حوزه حفاظت از ارزش های تاریخی داشته باشیم.
میراث فرهنگی می تواند و می بایست جامعه را نسبت به ارزش های تاریخی و فرهنگی آگاه و هوشیار کرده و آن را تبدیل به یک دغدغه و مطالبه اجتماعی کند. اگر این موضوع تحقق پیدا کند آن وقت است که مردم نه نگاه اقتصادی بلکه حفاظت از آثار تاریخی را یک امر ارزشمند  و مهم می دانند. 
عامل دیگری هم که در بی توجهی به ارزش های تاریخی استان وجود دارد و می توان به آن اشاره کرد سیاست های موجود در مدیریت شهری است. وقتی تفکر افراد حاضر در مدیریت شهری این است که «هر چیزی که توجیح اقتصادی ندارد بی ارزش است» چگونه می توان انتظار داشت حرکتی مطلوب در حوزه میراث فرهنگی صورت گیرد؟!
متاسفانه اگر فعالیتی هم از سوی مدیریت شهری در خصوص میراث فرهنگی صورت می گیرد صرفا در حوزه گردشگری خلاصه می شود. بنابراین باز نقش پول و سودآوری برای مدیریت شهری مطرح است. این بدان معناست که مدیران ما نیز نسبت به ارزش های تاریخی فرهنگی کشور ناآگاه هستند. بواقع میراث فرهنگی در تصمیمات مدیریت شهری با داشتن حداقل آرای موجود در جلسات مدیریت شهری مظلوم واقع شده است. لذا گام بعدی اداره کل میراث فرهنگی در حفظ ارزش های تاریخی؛ توجیه و آگاه سازی مدیران شهری است. 
به هرحال متولی حفاظت از آثار و ارزش های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی است. این اداره می تواند با همفکری متخصصین در حوزه میراث فرهنگی راهکارهای کارآمدی را در حفظ و صیانت از سایت های تاریخی و ارزش های فرهنگی و آثار باستانی استان بکار گیرد. 

مهدیه سادات میر ناصری، فعال گردشگری 
بطور کلی تپه های تاریخی، ارزش هایی دارند که در آن دفن شده است. این تپه ها زیستگاه های انسانی بوده که در گذشته آثاری در آن نهفته است. لذا می بایست در طول زمان براساس اولویت بندی کاوش های تخصصی، پلن نگاری و مستندنگاری صورت  گیرد. 
بدون شک تپه تاریخی که به ثبت ملی می رسد؛ بایستی بطور کامل در مقابل اغیار و بیگانگان مورد حفاظت قرار گیرد. اغیار و بیگانه می تواند یک ماشین حفاری و یا یک انسان متجاوز به آثار تاریخی باشد. 
متاسفانه بدلیل تعدد بناها و سایت های تاریخی در استان، حفاظت قابل توجهی از این آثار ارزشمند و تاریخی صورت نمی گیرد. تاسف آور است که بگوییم، تپه های ثبت شده در آثار ملی بیشتر مورد تخریب و حفاری قرار می گیرند. 
به نظر بنده بزرگترین مشکل این است که بدلیل محدودیت های بودجه ای موجود، اولویت کمتری برای حفاظت تپه های تاریخی قائل هستیم در صورتی که تپه های تاریخی از ارزش بالایی برخوردار هستند. به عنوان مثال در تپه زاغه شهرستان بویین زهرا آثار و تمدن کشاورزی مشاهده شده است. این آثار بسیار ارزشمند، سندیست تاریخی نه تنها برای استان قزوین بلکه برای تمام جوامع بشری. تپه زاغه زمانی بنام شد که مورد حفاظت و کاوش قرار گرفت. 
متاسفانه تپه هایی که به ثبت ملی می رسند، معرفی نامه ایست برای افرادی متجاوز به جهت حفاری غیر مجاز! خب! اگر اداره کل میراث فرهنگی توان و شرایط حفاظت و نگهداری تپه ها و سایت های تاریخی را ندارد، چه لزومی است به معرفی و اعلام تپه های ثبت شده ملی؟! میراث فرهنگی می تواند با آموزش جوامع محلی و تشویق و حمایت انجمن های محلی و ایجاد منافع برای انجمن های فرهنگی، شرایط حفاظت و نگهداری سایت های تاریخی را بوجود آورد. 
این را باید پذیرفت که سیاست های استان براساس اولویت بندی، جامه اجرایی به خود می گیرد. در حال حاضر رسیدگی به تپه های تاریخی جزء اولویت ها محسوب نمی شود. لذا ردیف های مالی و نیروی انسانی هم برای موضوعات غیر اولویت دار آنچنان در نظر گرفته نخواهد شد. بنابراین تنها راه ممکن برای حفظ تپه ها و سایت های تاریخی بهره گیری از مشارکت های مردمی است.