بایدها و نبایدهای قدیمی‌ترین جشنواره سینمای انقلاب

جشنواره چهل‌وسوم، نخستین دوره این جشنواره در دولت جدید است. اگرچه تقریبا اغلب فیلم‌های حاضر در جشنواره، از شورای صدور پروانه ساخت دولت سیزدهم مجوز تولید گرفتند و تعدادی از فیلم‌ها هم پروانه اکران خود را از شورای صدور پروانه نمایش همان دولت دریافت کردند.یعنی درواقع می‌توان این جشنواره را هم تقریبا حاصل سازمان سینمایی دولت سیزدهم دانست. دوره‌ای که با شهادت آیت‌ا... رئیسی و همراهانش در پرواز اردیبهشت، نیمه‌کاره ماند ودرروزگارپس ازکرونا وهمچنین جریانات۱۴۰۱ که سینمای ایران را تا مرز تعطیلی بردند ولی با همت سازمان سینمایی دولت سیزدهم سرپا شد و مجددا رونق یافت،یعنی در دورانی که سینما تازه می‌رفت ثباتی بیابد و دستاورد خون دل خوردن‌های این ۳ ــ ۲سال، خودرا نشان دهد، مانند دولتش پایان گرفت!
به‌هرحال اینک در آستانه برگزاری چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر هستیم. جشنواره‌ای که هنوز برای ما بیشتر حکم یک نوستالژی و خاطره‌بازی را دارد، اگرچه دیگر خبری از آن خاطره‌ها و خاطره‌بازها نیست!
   
جشنواره‌ای برای حمایت و هدایت سینما
جشنواره فیلم فجر درابتدا باهدف حمایت و هدایت سینمای ایران درابتدای دهه۶۰ شکل‌گرفت. اگرچه این هدف با ذات یک جشنواره مغایرت داشت اما درهمان دهه، تقریبا سینمای نوپای پس از انقلاب رابه سروسامانی رساند تا بتواند روی پای خود بایستد. اما انتظار می‌رفت پس از آن دوران اولیه و بالغ‌شدن سینمای پس از انقلاب، دیگر به حال‌وهوای جشنواره‌ای خود بازگشته و از موارد غیراستاندارد متعددی که گریبان ساختارش را گرفته، دوری جوید. اگرچه به‌تدریج در ساختار خود تغییراتی داد، مثلا:
ــ دیگر اکران فیلم‌ها، منوط به نمایش در جشنواره فیلم فجر نشد.
ــ ازهمین روی تعداد فیلم‌های بخش مسابقه ازرقم ۸۰ ــ ۷۰یعنی همه تولیدات یک‌سال سینمای‌ایران به‌حدود۲۲ ــ ۲۰تقلیل پیدا کرد.
ــ به‌همین‌دلیل دیگر آن نقش هدایتی را به‌تدریج در سینمای ایران از دست داد، زیرا بسیاری از فیلم‌ها خارج از این جشنواره به نمایش عمومی درآمده و بعضا اکران‌های موفقی داشتند.
ــ حتی دردوره بیستم،تعداد جوایز ورشته‌هایی که جایزه دریافت می‌کردند، کاهش‌یافت، اما متاسفانه با اعتراض‌هایی دوباره به حالت نخست بازگشت!
   
همچنان با همان آسیب‌های ۴۳ سال گذشته
اما همچنان بسیاری از آسیب‌های سال‌های دور و نزدیک خود را داراست:
۱. جشنواره فیلم فجر همچنان از یک مدیریت موسمی برخوردار بوده که با تعویض دولت‌ها تغییر می‌کند و همین موضوع آن را از یک ثبات نسبی در فرم و محتوا و ارتقای کیفیت‌ها، محروم گردانده، چراکه مثلا یک مدیریت، همه آنچه مدیریت قبلی ریسیده را پنبه کرده و مدیریت بعدی جبران قبلی را نموده و بر آن است که چرخ را دوباره از نو اختراع نماید!

۲. جشنواره فیلم فجر از همان ابتداداوری خود رابراساس یک روند غیراستانداردوبه‌صورت ترکیبی ازنحوه‌داوری در جشنواره‌های فیلم دنیا مانند برلین و ونیز وکن بعلاوه نوع داوری آکادمی در مراسم سینمایی همچون اسکار و گلدن‌گلوب و بفتاو...قرار داد. یعنی ترکیب پنج تا هفت‌نفره داوران را از جشنواره‌های یادشده گرفت و آن را با تعداد ۱۶ ــ ۱۵ رشته‌ای که بایستی جایزه می‌دادند، مخلوط گرداند!
این درحالی‌است که در جشنواره‌هایی مانند کن یا ونیز و یا برلین که ترکیب ۷ ــ ۵ نفری و یا حداکثر ۹تایی دارند، تنها ۶ ــ ۵ جایزه به برگزیدگان می‌دهند و فقط در مورد ۳ ــ ۲ رشته قضاوت می‌کنند:
فیلم و کارگردانی و فیلمنامه و دو تا بازیگری و درنهایت یک جایزه ویژه یا جایزه بزرگ هیات داوران. همین و بس!
پس خیلی طبیعی است که ۹ ــ ۷ نفر در رشته‌های مختلف سینمایی نتوانند در غیر رشته خودشان، خصوصا بخش فنی سینما مانند صدا و گریم و صحنه‌آرایی و جلوه‌های ویژه و تدوین و ... داوری مناسبی داشته باشند و از همین روی در برخی دوره‌های گذشته جشنواره فیلم فجر، اتفاقات مضحکی دراین‌باره افتاد که فرضا جایزه جلوه‌های ویژه به فیلمی رسید که اساسا چنین مقوله‌ای را استفاده نکرده بود و یا سیمرغ بلورین موسیقی به فیلمی رسید که فاقد موسیقی بود و هیات داوران افکت‌های صوتی را با موسیقی اشتباه گرفته بودند!
این درحالی‌است که در مراسم سینمایی مانند اسکار یا بفتا و یا سزار، یک آکادمی وجود دارد و برای رشته‌های مختلف سینمایی اعم از هنری و فنی، شاخه‌های تخصصی تشکیل می‌شود، مانند شاخه کارگردانان یا نویسندگان یا بازیگران و فیلمبرداران و تدوینگران و...ونامزدهای هر رشته را متخصصین همان رشته انتخاب می‌کنند.از همین روی برگزیدگان نیز چندان دور از معیارهای حرفه‌ای انتخاب نمی‌شوند.

۳. جشنواره فیلم فجر هنوز در مورد بخش بین‌الملل و چگونگی و محتوای برگزاری آن، بلاتکلیف و سردرگم است. گروهی می‌آیند بخش بین‌الملل را از جشنواره فیلم فجر جدا می‌کنند و گروه دیگری آن را به جشنواره می‌چسبانند، بدون آن‌که به محتوا و فرم استاندارد برگزاری آن فکر کنند! 
هنوز بخش بین‌الملل این جشنواره چه جدا و چه چسبیده، به شکل یک هفته فیلم و متشکل از فیلم‌هایی برگزار می‌شود که در ده‌ها جشنواره دیگر نمایش داشته و حتی در کشورهای مختلف به اکران عمومی درآمده و بعضا هم قابل دانلود در فضای مجازی هستند! هنوز فیلم‌های خارجی این بخش تنها براساس مغایرت‌های صوری با قوانین و قواعد واضح شرع و عرف جامعه ایرانی انتخاب شده و چندان به سازگاری آن با موضوع جشنواره فکر نمی‌شود!
بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر می‌تواند و بایستی میدان بازی خود را در میان دیگر جشنواره‌های جهانی طراحی کرده و قطب و مأمن و تکیه‌گاهی برای تمامی آثاری در دنیا شود که به دلایل سیاسی و ایدئولوژیک، جایی در دیگر جشنواره‌ها نداشته و توسط لابی‌های حاکم بر سینمای دنیا همواره از دور حذف شده‌اند.

۴. هنوزعلی‌رغم عنوان واضح وروشن‌جشنواره که حکایت ازموضوعی‌بودنش دررابطه بافجر‌انقلاب اسلامی دارد، برگزارکنندگان و سازمان‌دهندگان جشنواره چندان وقعی به این موضوع نگذاشته و آن را نمایشگاهی از همه تولیدات سال سینمای ایران می‌دانند! از همین روی نه‌تنها اغلب آثار این جشنواره در مسیر فجر انقلاب به نظر نمی‌رسد بلکه بعضا با آن مغایرت هم دارد!
مانند آن‌که در یک جشنواره فیلم کودک، فیلمی همچون «دراکولا» نمایش داده شود و یا در جشنواره فیلم‌های کمدی شاهد نمایش فیلم‌هایی مانند هملت و مکبث باشیم! 

۵. هنوز جشنواره فیلم فجر علی‌رغم سازماندهی و تامین بودجه آن از سوی دولت، با تعارف و خصوصی‌نمایی برگزار می‌شود! و با پدیده‌هایی مثل هیات انتخاب و دخیل‌کردن صنوف سینمایی و انتخاب مردمی سعی دارد خود را غیردولتی بنمایاند!
درحالی‌که در هیچ‌یک از جشنواره‌های استاندارد دنیا، گروهی تحت عنوان هیات انتخاب، فیلم‌های جشنواره را برنمی‌گزینند!

۶. امسال در شرایطی به جشنواره فیلم فجر چهل‌و‌سوم رسیده‌ایم که آشکارا برخی دیگر از قواعد جشنواره‌های استاندارد ازجمله بندهایی از آیین‌نامه همین جشنواره فیلم فجر نادیده گرفته شده، مثلا:
درحالی‌که می‌بایست فیلم‌های شرکت‌کننده در بخش مسابقه سینمای ایران محصول یکی دو سال اخیر این سینما باشند اما برخی آثار مانند:«ترک‌عمیق»(با نام قبلی «میرجاوه»)محصول سال۱۳۹۹است یابرخی فیلم‌های‌دیگراین‌بخش‌همچون«آبستن» در جشنواره‌های خارجی شرکت داشتند و یا حتی برخلاف آیین‌نامه برخی از این فیلم‌ها، غیرسینمایی بوده و پروانه فیلم ویدئویی داشته است!

۷. حضور ۳۳ فیلم در بخش مسابقه که فیلم‌های اول هم جزو آنهاست، کار هیات داوران را بسیار مشکل کرده و داوری این دوره از جشنواره واقعا کاری کارستان بوده که قطعا با هیچ استانداردی از جشنواره‌ها سازگار نیست! به‌هرحال هنوز جشنواره فیلم فجر، نزد خیلی‌ها حتی آنهایی که با دست پس می‌زنند و با پا پیش می‌کشند از جذابیت و اعتبار برخوردار است. طرفه آن‌که همان‌هایی که در سال‌های گذشته بر طبل تحریم جشنواره می‌کوبیدند، امسال به هر در و پیکری زده‌اند تا بلکه فقط یک سانس نمایش در این جشنواره بگیرند!