زیرساخت‌ها لنگ و خرما بر زمین!

براساس مستندات تاریخی، سابقه کشت خرما در ایران به ۳۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد. محصولی که کیفیتش به آب‌وهوای محل رشد بستگی دارد و بر همین اساس خرمای مناطقی همچون آمریکا، شمال‌آفریقا و در کشورهای آسیایی مثل ایران، عراق، عربستان و پاکستان طرفداران زیادی دارد. با این تفاسیر هرساله در استان‌‌‌های تولیدکننده خرما، مشکلات متعددی به‌ویژه در فصول برداشت و زمان‌‌‌های اوج فروش مانند ماه مبارک رمضان مشاهده می‌شود. همه این مسائل حاکی از وضعیت کنونی حاکم بر چرخه تولید خرماست که نه تولیدکننده راضی است و نه عرضه‌‌‌کننده و صادرکننده‌‌‌ای که محصول نهایی را به بازارهای مصرف داخلی و خارجی می‌‌‌رساند و نه مصرف‌کننده.
یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند در بهبود کیفیت محصول و در نتیجه رونق‌دادن به صنعت خرما در جهان مؤثر باشد، استفاده از گونه‌ها و ارقام برتر و تجاری است. در اسناد تاریخی که حدود ۲۰۰ سال قبل نوشته‌ شده از ۲۵ رقم درخت خرما که در عراق و اطراف خرمشهر زیر کشت می‌‌رفت یاد شده و امروزه هم به همان نام‌ها شناخته می‌شوند.
اما آمارهای موجود نشان می‌دهند که بالغ ‌بر ۳۰۰۰ رقم خرما در دنیا وجود دارد که بخش عمده‌ای از آنها متعلق به ایران است. از این تعداد گونه خرما حدود ۴۰۰ رقم آن متعلق به ایران است. بیشتر این ارقام در شش استان خوزستان،‌ هرمزگان، کرمان، بوشهر، فارس و سیستان‌و‌بلوچستان پراکنده ‌شده‌اند. مهم‌ترین گونه‌هایی که در کشورمان تولید می‌شوند شامل گونه استعمران در خوزستان، مضافتی در کرمان و بم و گونه‌های زاهدی و پیارم در حاجی‌آباد هرمزگان است.
از ایران ۱۲ نوع خرما به بازارهای خارجی صادر می‌شود. البته در بازارهای داخلی فقط ۱۶ مورد توزیع و بقیه به‌صورت محلی شناخته می‌شوند.کیفیت و تنوع خرما در ایران بسیار منحصربه‌فرد است و به‌همین‌دلیل اغلب کشورهای بزرگ مانند روسیه، مالزی، اندونزی، هند و چین به‌دنبال خرمای ایران هستند.
     

تولید زیاد و صادرات کم
هرچند در رده‌بندی جهانی، ایران دارای بیشترین سطح زیر کشت خرماست، اما به‌دلیل متوسط عملکرد و تولید پایین، گزارش‌ها نشان می‌دهند مقام نخست تولید را ندارد.
با این‌که سرانه مصرف خرما در ایران ۵/۷کیلوگرم است، اما به گفته رئیس انجمن خرمای ایران: «برخی تصمیم‌گیری‌ها و صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه باعث چالش در بخش تولید و بازار این محصول شده درحالی‌که انتظار است نهادهای متولی سیاست‌گذار باشند نه بازاریاب.»
محسن رشید فرخی معتقد است که ممنوعیت و محدودیت صادرات در پیک مصرف جهانی سبب بی‌اعتمادی مشتریان بین‌المللی شده و ارزآوری را با اشکال مواجه می‌کند.وی با بیان این‌که به‌طور متوسط هر سال یک‌میلیون و ۳۵۰هزار تن خرما در کشور تولید می‌شود، ادامه می‌دهد: «تقریبا ۷۰ درصد از این میزان مصرف داخل بوده و ۳۰ درصد صادر می‌شود.»رشید فرخی می‌گوید: «حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار تن از خرمای کشور در صنایع تبدیلی و بخشی هم به شکل تازه‌خوری مصرف می‌شود. همچنین ارزآوری فعلی این محصول مغذی حدود ۳۵۰میلیون دلار است که در صورت مدیریت درست به‌تدریج می‌توان به ۵۰۰میلیون دلار رساند.»
     

دردی به نام بسته‌بندی
خرما که می‌تواند یکی از ارزآورترین محصولات ایران باشد، درگیر مشکلات زیادی است و آنچه نخلداران از آن نام می‌برند، نبود صنایع تبدیلی، وجود دلالان و عارضه خشکیدگی خوشه خرماست که باعث می‌شود کشاورزان در برداشت محصولات‌شان ضرر کنند.
بهره‌برداران خرما در مورد مهم‌ترین گرفتاری‌های‌شان در این کار می‌گویند: «سال‌هاست که این دردها بر یک مدار  می‌چرخد و عدم توجه به بسته‌بندی محصول و نبود کارگر کار را سخت کرده است. از زمانی که یادمان می‌آید خرما را در بسته‌بندی‌های خودمان عرضه می‌کنیم که البته ماندگاری آن را کاهش می‌دهد، چراکه اصولی و بهداشتی نیست.»
با این‌که تلاش زیادی برای کاشت و برداشت خرما صورت می‌گیرد، اما به‌دلیل نداشتن شکل درست و مرتب بسته‌بندی، هنوز خرمای ایران فروش مناسبی ندارد و در برخی استان‌ها مثل خراسان‌جنوبی کل خرماهای تولیدی باید در همان استان مصرف و فقط به اقوام و آشنایان فروخته شود.

سهم ۱۵درصدی در تولید
با این‌که مسئولان مدعی هستند ایران دومین تولیدکننده خرما در جهان است اما آخرین گزارش‌های فائو نشان می‌دهد، مصر با تولید حدود یک‌میلیون و ۷۵۰‌هزار تن در صدر تولیدکنندگان جهانی این محصول قرار گرفته و عربستان با یک‌میلیون و ۵۶۶‌هزار تن دوم و ایران با یک‌میلیون و ۳۰۴‌هزار تن، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است.آمار‌‌‌ها حاکی از آن است که طی یک دهه اخیر و از سال ۲۰۱۵ تاکنون تولید خرما در جهان روند افزایشی داشته و بنا بر آمارهای رسمی، سهم ایران از میزان تولید جهانی ۱۵‌درصد است. به گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، به‌‌‌رغم اهمیت تولید خرما در کشور، چالش‌‌‌ها و تنگناهای مختلفی در فرآیند تولید تا مصرف؛ یعنی از زمان کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و بسته‌‌‌بندی، بهداشت و ایمنی محصولات، عرضه و مصرف و مهم‌تر از همه صادرات وجود دارد.