سی‌وششمین دوره این نمایشگاه در‌حالی برگزار می‌شود که جهان نشر و مطالعات سینمایی ایران، شاهد ترجمه و انتشار آثار مرجع و جریان‌ساز از نویسندگان و نظریه‌پردازان برجسته جهانی است؛ آثاری که می‌توانند مسیر نقد و تحلیل سینمای ایران را دگرگون کنند و نسل تازه‌ای از پژوهشگران و علاقه‌مندان را به عرصه مطالعات فیلم و هنر وارد سازند.در این گزارش، به بهانه این رویداد ملی نگاهی انداخته‌ایم به هفت کتاب تأثیرگذار در حوزه سینما که طی سال‌های اخیر به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند. این آثار، هر یک از زاویه‌ای متفاوت به کاوش در ماهیت سینما، روایت، جنسیت، ژانر و فرم‌های نوآورانه پرداخته‌اند و تصویری چندوجهی از گستره و عمق مطالعات سینمایی معاصر ارائه می‌دهند.
بازنویسی قراردادهای سینمایی از منظر جنسیت
کتاب «سینمای زنان» نوشته آلیسون باتلر و ترجمه طلیعه حسینی، یکی از متون کلیدی و جریان‌ساز در حوزه مطالعات جنسیت و سینماست. باتلر در این اثر، با تکیه بر سنت نقد فمینیستی و الهام از آرای کلر جانسون، سینمای زنان را نه صرفا به‌عنوان شاخه‌ای فرعی بلکه به‌مثابه جریانی تأثیرگذار و ساختارشکن معرفی می‌کند که قواعد و سنت‌های مسلط سینما را از درون به چالش می‌کشد. او با مثال‌آوری از کارگردانان زن برجسته‌ای چون شانتال آکرمن، مفیده تلاتلی و شیرین نشاط نشان می‌دهد که چگونه فیلمسازان زن با وجود تفاوت‌های فرهنگی و جغرافیایی، در بازتعریف فرم و روایت سینمایی نقش‌آفرین بوده‌اند. باتلر تأکید می‌کند که سینمای زنان نه‌تنها بازتابی از تجربه زیسته زنان است بلکه می‌تواند قراردادهای ژانری و زیبایی‌شناختی سینما را نیز دگرگون سازد. این کتاب مقدمه‌ای است بر بحث‌های انتقادی پیرامون فیلمسازی زنان و پیوند آن با نظریه‌های فمینیستی و برای دانشجویان و علاقه‌مندان به سینما و فرهنگ عامه، منبعی ارزشمند و الهام‌بخش به‌شمار می‌آید.
راهنمای گام به گام برای ورود به جهان فیلم
اد سیکوف در کتاب «درآمدی بر مطالعات سینمایی»، با زبانی ساده و ساختاری آموزشی، مفاهیم بنیادین و عناصر مختلف فیلم داستانی را تشریح می‌کند. این اثر که در ۱۲فصل تنظیم شده، از میزانسن و حرکت دوربین گرفته تا فیلمبرداری، تدوین، صدا، داستان، بازیگری و جلوه‌های ویژه را به‌تفصیل شرح می‌دهد. از ویژگی برجسته کتاب، ارائه فعالیت‌های تمرینی و مثال‌های کاربردی از فیلم‌های شاخص هالیوود است که به دانشجویان امکان می‌دهد دانش نظری خود را به مهارت عملی نقد و تحلیل فیلم تبدیل کنند. سیکوف با رویکردی روشن و بدون پیچیدگی‌های نظری، کتابش را به منبعی ایده‌آل برای دوره‌های تاریخ فیلم، نظریه فیلم و مطالعات فرهنگ عامه بدل ساخته است. منتقدان، این کتاب را یکی از واضح‌ترین و مختصرترین مقدمات در حوزه مطالعات فیلم می‌دانند که شالوده‌ای مستحکم برای ورود به تحلیل‌های پیشرفته‌تر فراهم می‌کند.
فلسفه، هستی‌شناسی و تجربه سینمایی
استنلی کاول،فیلسوف برجسته‌آمریکایی درکتاب«جهان نگریسته:تأملاتی‌درباب‌هستی‌شناسی فیلم»،سینما رابه‌عنوان مردمی‌ترین هنر آمریکا و رسانه‌ای برای کاوش درماهیت انسان مورد مطالعه قرار می‌دهد. کاول، فیلم را فرمی هنری می‌داند که مرز میان واقعیت وبازنمایی رامی‌شکند و توانایی ضبط وانتقال بی‌واسطه تجربه زیسته رادارد.اوبارویکردی فلسفی و زیباشناسانه، به نقش فیلم در شکل‌دهی هویت شخصی وجمعی انسان‌ها می‌پردازد و نشان می‌دهد فیلم‌ها چگونه آینه‌ای از زندگی، خواسته‌ها، ترس‌ها و آرزوهای بشر هستند. اوهمچنین به ساختارشکنی اسطوره‌ها و روایت‌های سنتی توسط فیلم‌ها اشاره می‌کند وتأکیددارد که فیلم می‌تواند دیدگاه‌های پیشین رابه چالش بکشد و روایت‌های تازه‌ای ارائه دهد. این اثر برای علاقه‌مندان به فلسفه هنر و تحلیل‌های سینمایی، منبعی ارزشمند و کلاسیک است که همچنان در دانشگاه‌های معتبر جهان تدریس می‌شود.
نوآر؛ ژانری فراتر از سایه‌ها و نورها
مارک بولد در کتاب «فیلم نوآر: از برلین تا سین‌سیتی» به بررسی جامع و دقیق ژانر نوآر و تحولات آن از دوران کلاسیک تا نئونوآر معاصر می‌پردازد. بولد با تحلیل نمونه‌های شاخص از فیلم‌های نوآر و نئونوآر، از آثار بیلی وایلدر و جان هیوستون گرفته تا سینماگران غیرآمریکایی نشان می‌دهد این ژانر، نه یک قالب ثابت بلکه مجموعه‌ای از نشانه‌ها، مضامین و سبک‌های متنوع است. ویژگی مهم کتاب، توجه به نقش ستارگان بزرگ نوآر مانند همفری بوگارت و لورن باکال و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی این ژانر است. بولد با نثری روان و تسلط علمی، کتاب را به‌گونه‌ای نوشته که هم برای دانشجویان و پژوهشگران و هم برای علاقه‌مندان سینما جذاب و آموزنده باشد. این اثر پلی است میان تاریخ سینما، نقد ژانر و فرهنگ معاصر و به خواننده امکان می‌دهد با پیچیدگی‌ها و جذابیت‌های فیلم نوآر آشنا شود.
سفری در مرزهای نوآوری
مایکل اوپری در کتاب «سینمای آوانگارد: فرم‌ها، زمینه‌ها،گرایش‌ها»بانگاهی جامع و موجز، تاریخ وماهیت سینمای آوانگارد را از مدرنیسم دهه ۱۹۲۰ تا جریان‌های معاصر فیلم تجربی وهنری بررسی می‌کند.او بامعرفی فیلمسازان برجسته‌ای چون من ری، ژیگا ورتوف، لوئیس بونوئل، ژان لوک‌‌گدار، اندی وارهول، مایا درن و دیوید لینچ نشان می‌دهد چگونه این هنرمندان با رویکردهای نوآورانه خود، مرزهای سینما را گسترش داده‌اند. کتاب به جریان‌های مختلفی چون فیلم‌های انتزاعی، تصاویر سوررئال، آثار زیرزمینی و فیلم‌های تجربی روایی می‌پردازد و با تحلیل موردی آثار شاخص، خواننده را با گستره وسیعی از شیوه‌های فیلمسازی آوانگارد آشنا می‌سازد. ترجمه روان ودقیق روناک رنجی،این اثررا برای مخاطبان فارسی‌زبان قابل دسترس کرده و مطالعه آن را برای علاقه‌مندان به سینمای تجربی و نوآورانه بسیار مفید ساخته است.
بازتعریف نقش و نگاه زنانه
جانت مک‌کیب، استاد مطالعات سینما و تلویزیون، در کتاب «مطالعات فمینیستی فیلم؛ نوشتن زن در دل سینما»، با نگاهی جامع به تحولات نقد و نظریه فمینیستی فیلم از دهه ۱۹۷۰ تاکنون، به بررسی دقیق و چندوجهی نقش زن و جنسیت در سینما می‌پردازد. مک‌کیب، با معرفی مباحث بنیادی نظریه فمینیستی فیلم نشان می‌دهد که چگونه این رویکرد از دل مطالعات سینمایی برخاسته و به رشته‌ها و نظریه‌های فراتر از سینما مانند ساختارگرایی، روانکاوی، مطالعات فرهنگی و نظریه‌های جنسیت پیوند خورده است. او با تحلیل نمونه‌های متنوع فیلم و تولیدات فرهنگی، تأثیر عمیق مطالعات فمینیستی بر نقد فیلم و تغییرات سیاسی و اخلاقی جامعهرا برجسته می‌کند.
رمزگشایی از ساختار داستان‌سرایی
وارن باکلند درکتاب«روایت وروایتگری درسینما»، با رویکردی دقیق و کاربردی، به چگونگی شکل‌گیری و عملکرد روایت در فیلم‌ها می‌پردازد. او تأکید می‌کند که موفقیت یا شکست یک فیلم، بیش از عوامل ظاهری، به کیفیت و کارایی روایت آن بستگی دارد. کتاب دردوبخش تدوین شده:بخش نخست به تاریخچه پیدایش روایت درسینمای آغازین وتحلیل نمونه‌هایی از آثار آلفردهیچکاک ومجموعه فیلم‌های جیمزباندمی‌پردازدوبخش دوم به بررسی شیوه‌های مختلف روایت درسینمای معاصر، اهمیت سینمای هنری، ظهور روایت‌های غیرقابل‌اعتماد و تأثیر منطق بازی‌های ویدئویی بر ساختار روایت فیلم‌ها اختصاص یافته.
سینما آینه‌ای از زمانه و اندیشه
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بار دیگر نشان داد که چگونه کتاب و فرهنگ می‌توانند به‌عنوان پلی میان گذشته، حال و آینده عمل کنند. در این میان، حوزه مطالعات سینمایی، با ترجمه و انتشار آثاری جریان‌ساز و مرجع، بار دیگر جایگاه ویژه‌ای در میان علاقه‌مندان به هنر و اندیشه یافته است. هفت کتابی که دراین گزارش معرفی شدند، هر یک به‌گونه‌ای متفاوت، دریچه‌ای به جهان پیچیده و چندلایه سینما گشوده‌اند؛ از بازتعریف نقش جنسیت در فیلمسازی تا کاوش در ژانرهای خاص، فلسفه هنر و نوآوری‌های فرم و روایت. این آثار نه‌تنها منابعی ارزشمند برای دانشجویان و پژوهشگران هستند بلکه برای هرعلاقه‌مند به سینما، فرصتی برای تعمق و تأمل در این رسانه قدرتمند فراهم می‌کنند.نمایشگاه کتاب تهران، با فراهم آوردن دسترسی آسان به چنین آثاری، نه‌تنها به غنای فرهنگی جامعه کمک می‌کند بلکه بستری برای گفت‌وگو وتبادل اندیشه فراهم می‌آورد. این رویداد، یادآور اهمیت کتاب به‌عنوان ابزاری برای شناخت و تحول است؛ ابزاری که می‌تواند سینمارا ازیک سرگرمی صرف به یک رسانه عمیق و تأثیرگذار بدل کند. در پایان باید گفت مطالعه این کتاب‌ها، تنها یک سفر آکادمیک نیست بلکه سفری است به درون خودمان؛ به زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم و به آینده‌ای که می‌توانیم با اندیشه و خلاقیت، آن را شکل دهیم.
