جا مانده از نسل هوش مصنوعی

دراین گزارش با دکتر علی انتظاری، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم تا با تمرکز بر تأثیرات هوش مصنوعی بر کیفیت زندگی خانواده‌ها در ایران، به بررسی تهدیدات و فرصت‌هایی بپردازیم که این فناوری نوظهور با خود به‌همراه دارد؛ از کمک در آموزش و سلامت گرفته تا خطر شکاف نسلی و دستکاری داده‌های شخصی. 
به‌نظر شما مهم‌‌ترین فرصت‌های هوش مصنوعی برای بهبود کیفیت زندگی خانواده‌های ایرانی چیست؟ 
هوش مصنوعی می‌تواند فرصت‌های بی‌شماری را برای خانواده‌های ایرانی ایجاد کند و دسترسی آنان را به اطلاعات تسهیل کرده و بهبود بخشد. این فناوری به‌عنوان یک مشاور آسان و در دسترس می‌تواند در زمینه‌های مختلفی همچون آموزش، سلامت و... نقش مهمی ایفا کند. همچنین هوش مصنوعی قادر است در حل بسیاری از مسائل، همراه و یاور خانواده‌های ایرانی باشد. در گذشته خانواده‌ها می‌توانستند از دانش و تجربه بزرگان بهره ببرند اما با سرعت تحولات امروزی، بسیاری از این افراد قادر به ورود و راهنمایی در برخی زمینه‌ها نیستند. مسائل جدیدی پدید آمده که نسل‌های گذشته از آنها آگاهی کافی ندارند و در این راستا، هوش مصنوعی می‌تواند بسیار راهگشا باشد. علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند در تربیت فرزندان، کاهش هزینه‌ها و دسترسی آسان‌تر به مشاوره تأثیرگذار باشد. بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل محدودیت‌های مالی یا کمبود زمان، از مراجعه به مشاور صرف‌نظر می‌کنند درحالی‌که هوش مصنوعی امکان دسترسی به راهنمایی‌های لازم را فراهم می‌کند. البته نقش این فناوری تنها به تربیت محدود نمی‌شود بلکه در پرورش هوش، شکوفایی استعدادها و توسعه مهارت‌های کودکان نیز کاربرد دارد. 
چگونه می‌توان از سوءاستفاده‌های احتمالی هوش مصنوعی در فضای خانوادگی جلوگیری کرد؟ 
مهم‌ترین راهکار در این زمینه، افزایش سواد رسانه‌ای است. خانواده‌های ایرانی_ به‌ویژه پدر و مادرها_ باید این مهارت را داشته باشند و آن را به فرزندان خود آموزش دهند. البته مهم است که کودکان را از مسائل کم‌اهمیت نترسانند تا موارد مهم در این حوزه نادیده گرفته نشود. در حال حاضر، ارتباط ما با فضای مجازی از بسیاری از جنبه‌های دیگر زندگی مهم‌تر شده است. بنابراین خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که در چه زمینه‌هایی بیشتر سرمایه‌گذاری کنند، در کجا حساسیت بیشتری داشته باشند و در چه مواردی هشدار دهند تا از سرقت ارزش‌های خانوادگی، فرهنگ، تاریخ و تمدن جلوگیری کنند. 
درواقع به گفته شما خانواده‌ها نباید به این فناوری اعتماد زیادی داشته باشند. ‌ 
امروزه در فضای مجازی و هوش مصنوعی اطلاعاتی مطرح می‌شود که ممکن است پایه و اساس درستی نداشته باشند. گاهی درباره یک موضوع، داده‌ها و اظهارات فاقد اعتبار ارائه می‌شود و متأسفانه برخی خانواده‌ها به این اطلاعات اعتماد کرده و نگرش‌ها و ارزش‌های خود را براساس آن تنظیم می‌کنند درحالی‌که این اطلاعات لزوما صحیح نیست. از این ‌رو لازم است همه ‌اطلاعات بازبینی شود و بدون بررسی مجدد مورد استفاده قرار نگیرد. به‌طور کلی هوش مصنوعی یک سیستم کاملا مطمئن نیست. همچنین ضروری است داده‌ها از نظر فنی رمزگذاری و لایه‌های مختلف اطلاعات فیلتر شود تا از کلاهبرداری‌های هوشمندانه جلوگیری گردد. باید در نظر داشت که هوش مصنوعی بسیاری از اطلاعات خود را از فضای مجازی استخراج می‌کند و همیشه منبع آن کتب معتبر و اسناد علمی نیست. بنابراین ممکن است این داده‌ها نادرست باشد. ضروری است بدانیم با چه نوع فناوری‌ای سروکار داریم و براساس آن اقدام کنیم اما همیشه باید نسبت به آن نگاه انتقادی داشته باشیم. 
توسعه هوش مصنوعی در ایران با نیازهای خانواده‌های ایرانی همخوانی دارد یا بیشتر تحت تأثیر روندهای جهانی است؟  
هوش مصنوعی مالکانی دارد که عمدتا در کشورهای قدرتمند قرار دارند. این فناوری باید براساس داده‌های موجود ارزیابی شود چراکه داده‌های آن تحت تأثیر کشورهایی است که این اطلاعات را تولید کرده‌اند. البته داده‌های بارگذاری‌شده توسط کاربران نیز می‌تواند بر نوع پاسخ‌هایی که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد  تأثیرگذار باشد. بخش عمده‌ای از داده‌های هوش مصنوعی، همان اطلاعاتی است که توسط دیگران تولید شده و تا حد زیادی با روند کشورهای غربی هماهنگ است. نوع حساسیت‌ها و داده‌های اولیه نشان می‌دهد این فناوری، اطلاعات خود را از منابعی دریافت می‌کند که ممکن است با ارزش‌ها و فرهنگ ما سازگار نباشد. از این‌رو، هنگام ارزیابی داده‌هایی که دریافت می‌کنیم باید دقت کافی داشته باشیم. تولید محتوا در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. یعنی اگر خانواده‌های ایرانی در تولید محتوا مشارکت فعال داشته باشند، عملا در تولید داده‌های این فناوری نقش خواهند داشت. در شرایطی که تولید محتوا افزایش پیدا کند، هوش مصنوعی می‌تواند بیشتر با نیازها و ارزش‌های جامعه هماهنگ شود. 
نقش هوش مصنوعی در کاهش یا افزایش شکاف دیجیتال بین نسل‌ها (والدین و فرزندان) در خانواده‌های ایرانی چیست؟ 
هوش مصنوعی نقش مهمی در افزایش شکاف دیجیتال بین نسل‌ها ایفا می‌کند. نسل‌هایی که بیشتر از این فناوری استفاده می‌کنند، مجهزتر و مطلع‌تر می‌شوند. در نتیجه کنترل آنها دشوارتر می‌شود. از سوی دیگر اعتبار نسل‌های پیشین که دسترسی کمتری به این فناوری دارند و کمتر مطلع هستند، در نظر نسل‌های جدید کاهش می‌یابد. بنابراین باید توجه داشت که هوش مصنوعی می‌تواند موجب ایجاد فاصله بین نسل‌ها شود. این شکاف دیجیتال بین نسل‌ها تنها در صورتی کاهش می‌یابد که خانواده‌های ایرانی با استفاده از هوش مصنوعی آشنا شده و مهارت‌های لازم را کسب کنند. در برخی موارد مشاهده می‌شود که فرزندان از طریق هوش مصنوعی والدین خود را مدیریت می‌کنند درحالی‌که ممکن است والدین به‌دلیل ناآشنایی با این فناوری نتوانند چنین نقشی را در قبال فرزندان خود ایفا کنند. این وضعیت می‌تواند موجب شکاف نسلی شود که موضوعی بسیار مهم است و خانواده‌ها باید به آن توجه ویژه داشته باشند. بنابراین مدارس که مسئولیت پرورش نسل آینده را برعهده دارند، باید این مسأله را در نظر بگیرند و آموزش‌هایی ارائه دهند که به والدین آینده مهارت‌های لازم را بیاموزد. تجهیز مردم_ به‌ویژه والدین_ به اطلاعات و مهارت‌هایی که به کاهش فاصله میان نسل‌ها کمک کند، بسیار حائز اهمیت است. 

لزوم تلاش برای بهبود سواد رسانه‌ای و مجازی خانواده‌ها 
دکتر علی انتظاری، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به تهدیدات هوش مصنوعی می‌گوید: ‌خانواده‌های ایرانی باید نسبت به موضوعات بسیاری آگاهی داشته باشند؛ از جمله سواد رسانه‌ای، سواد مجازی و توانایی‌های مرتبط با هوش مصنوعی. هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری برای کلاهبرداری و دسترسی غیرمجاز به اطلاعات باشد. بنابراین خانواده‌ها باید نسبت به تهدیدات احتمالی آگاهی داشته و اقدامات پیشگیرانه را اتخاذ کنند.  وی می‌افزاید: حتی اطلاعاتی که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد همیشه به‌طور کامل صحیح نیست و نیاز به بررسی مجدد دارد. نباید به این فناوری به‌طور مطلق اعتماد کرد بلکه لازم است اطلاعات از منابع مختلف بررسی شود. نوع جست‌وجوهایی که خانواده‌های ایرانی انجام می‌دهند، داده‌هایی را برای هوش مصنوعی تولید می‌کند که توسط مالکان این فناوری جمع‌آوری و پردازش می‌شود. هدف این شرکت‌ها صرفا بهبود دسترسی کاربران نیست بلکه اطلاعات جمع‌آوری‌شده می‌تواند درراستای اهداف دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.  وی همچنین معتقد است که با جست‌وجو در هوش مصنوعی، افراد به ‌نوعی علایق و تمایلات خود را در اختیار این سیستم قرار می‌دهند و همین امر آنها را برای صاحبان این فناوری قابل‌کنترل‌تر می‌کند.  انتظاری می‌افزاید: خانواده‌های ایرانی باید بدانند بسیاری از این جست‌وجوها مورد رصد قرار گرفته و ممکن است برای اهداف مختلف مورد استفاده یا حتی سوءاستفاده قرار گیرد. بنابراین نباید استفاده از این فناوری به‌طور مفرط انجام شود. زیرا ممکن است اعتیادآور باشد. در بسیاری از موارد، افراد از تعاملات انسانی خود فاصله گرفته و در دنیای فناوری غرق می‌شوند که این امر پیامدهای منفی به‌همراه دارد. توجه به این مسأله ضروری است. زیرا هوش مصنوعی می‌تواند تهدیدی برای ارتباطات انسانی محسوب شود و آنها را تحت تأثیر قرار دهد.