فراز و فرود بازی‌سازی در ایران

ایران؛ سرزمین ۳۴ میلیون گیمر جوان
در سال‌های اخیر جامعه گیمرهای ایرانی با رشدی چشمگیر به یکی از بزرگ‌ترین جوامع بازی‌بازان منطقه تبدیل شده است. بر اساس آخرین آمار بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در سال ۱۴۰۲، حدود ۳۴ میلیون نفر در ایران گیمر محسوب می‌شوند که این رقم معادل نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت کشور است. میانگین سنی گیمرهای ایرانی بین ۲۳ تا ۲۵ سال گزارش شده و جالب این‌که سن گیمرهای ساکن روستا کمی پایین‌تر از شهرنشینان است. توزیع سنی این جامعه نشان می‌دهد ۹ درصد زیر ۷ سال، ۱۷ درصد بین ۷ تا ۱۱سال، ۱۹درصد بین ۱۲ تا ۱۷سال، ۳۴ درصد جوان (۱۸ تا ۳۴ سال)، ۱۸ درصد بزرگسال (۳۵ تا ۵۴ سال) و ۳ درصد بالای ۵۵ سال هستند. از لحاظ زمانی، ایرانی‌ها به طور میانگین روزانه ۹۵ دقیقه بازی می‌کنند؛ این عدد برای مردان به ۱۱۵دقیقه و برای زنان به ۶۴ دقیقه می‌رسد.۴۵درصد گیمرها علاقه‌مند، ۴۳ درصد مصمم و ۱۲درصد حرفه‌ای هستند که هفته‌ای بیش از ۲۱ساعت به بازی می‌پردازند. در این میان، سهم زنان گیمر به ۱۴میلیون نفر رسیده و مردان نیز ۲۰میلیون نفر از این جامعه را تشکیل می‌دهند. مردان بیشتر به بازی‌های ورزشی و زنان به بازی‌های معمایی و فکری علاقه دارند. گوشی موبایل با اختلاف زیاد محبوب‌ترین ابزار بازی است و ۹۶درصد گیمرها از آن استفاده می‌کنند. همچنین ۸۷ درصد از کنسول خانگی و ۱۳درصد ازکنسول دستی بهره می‌برند. بیش از نیمی از گیمرها به صورت آنلاین بازی می‌کنند و ۵۶ درصد هر روز به بازی می‌پردازند. مجموع هزینه‌کرد سالانه گیمرهای ایرانی برای سخت‌افزار و نرم‌افزار بازی حدود ۷۳۹ میلیون دلار برآورد شده است. این آمارها نشان می‌دهد جامعه گیمرهای ایران جوان، متنوع و پویاست و سهم زنان در آن روبه افزایش است؛ جامعه‌ای که شناخت رفتار و نیازهایش برای آینده صنعت بازی و فرهنگ دیجیتال کشور اهمیت زیادی دارد.

محدودیت‌های داخلی و فشارهای خارجی
بااین‌حال، محدودیت‌های داخلی و فشارهای خارجی مانعی بزرگ برسرراه این صنعت نوپاست. از نبود ابزارها و موتورهای بازی‌سازی لایسنس‌دار گرفته تا مشکلات در پرداخت بین‌المللی، سیستم نشر دیجیتال داخلی و سختگیری‌های فرهنگی، همه و همه موجب شده‌اند تا بسیاری از بازی‌سازان جوان ایرانی نتوانند پتانسیل کامل خود را در کشور شکوفا کنند. درهمین حال، برخی از آنها تصمیم به مهاجرت یا فعالیت مستقل در بسترهای جهانی گرفته‌اند، تا بلکه بتوانند اثر خود را به دست مخاطب واقعی برسانند.

از گرشاسپ تا فرزندان مورتا
ازجمله نمونه‌های موفق می‌توان به «Children of Morta» (فرزندان مورتا) اشاره کرد؛ اثری ساخته‌شده توسط استودیو Dead Mage که با تلفیق یک روایت احساسی خانوادگی، طراحی پیکسلی دقیق و گیم‌پلی چالش‌برانگیز توانست نظر مثبت منتقدان بین‌المللی را جلب کند. این بازی نه‌تنها در استیم، بلکه روی پلتفرم‌هایی چون نینتندو سوئیچ و پلی‌استیشن نیز منتشر شد. موفقیت چنین پروژه‌هایی باعث شده است موج جدیدی از امید و انگیزه در میان توسعه‌دهندگان بازی در ایران شکل بگیرد. استودیوهایی که در سال‌های پیش تنها به فکر انتشار داخلی بازی‌های موبایلی بودند، اکنون افق بلندتری را در نظر دارند و تلاش می‌کنند استانداردهای جهانی را رعایت و پروژه‌هایی طراحی کنند که ظرفیت عرضه بین‌المللی داشته باشند. 
از سوی دیگر، برخی آثار با تمرکز بر فرهنگ و اسطوره‌های ایرانی نیز توانسته‌اند جایگاه خاصی برای خود بسازند. بازی‌هایی مانند «گرشاسپ» که گرچه با ضعف‌هایی همراه بودند، اما در قالبی اکشن و سه‌بعدی، تجربه‌ای ایرانی از یک بازی حماسی را ارائه دادند، نمونه‌ای از این تلاش‌ها هستند.همچنین بازی‌هایی مانندShadow Blade  یا Rogue Heist که بیشتر به سبک‌های پلتفرمر و شوتر روی‌آورده‌اند، ازجمله نمونه‌هایی هستند که بدون کمک‌های دولتی و با تکیه بر فروش جهانی توانسته‌اند ادامه یابند.

نقطه امیدی به نام استیم
در چنین فضایی، پلتفرم‌هایی نظیر Steam (استیم) که امکان انتشار آزاد و گسترده بازی را فراهم می‌کنند، به نقطه امیدی برای بازی‌سازان ایرانی تبدیل شده‌اند. بسیاری از آنها حتی در شرایطی که هیچ پشتوانه دولتی ندارند و از حمایت مستقیم مالی برخوردار نیستند، با هزینه شخصی یا از طریق سرمایه‌گذاری‌های کوچک داخلی، پروژه‌هایی را پیش می‌برند و سعی می‌کنند به بازار جهانی وارد شوند.

مسأله مهاجرت و فرار استعدادها
همزمان با این چالش‌ها، مسأله مهاجرت نیز جدی‌تر شده است. بسیاری از افرادمستعداین حوزه ترجیح می‌دهند در کشورهای دیگر فعالیت کنند. این پدیده که به «فرار استعداد» معروف است، تنها به‌دلیل امکانات بیشتر نیست، بلکه اغلب ناشی از نبود حمایت، چشم‌انداز شغلی نامطمئن و ناامیدی از بهبود شرایط داخلی است. در کشورهای توسعه‌یافته، شرکت‌های بین‌المللی با آغوش باز از بازی‌سازان مستعد استقبال می‌کنند و زیرساخت‌هایی فراهم می‌آورند که خلاقیت بدون محدودیت شکوفا شود. این درحالی‌است که در ایران، یک بازی‌ساز باید علاوه بر فرآیند سخت تولید، با مسائل حقوقی، ارزی، قانونی و حتی فرهنگی دست‌و‌پنجه نرم کند.

ویژگی بازی‌های موفق ایرانی
بازی‌هایی که موفق شده‌اند در این مسیر دیده شوند، معمولا دارای دو ویژگی اصلی هستند: اول، برخورداری از کیفیت فنی و هنری قابل‌قبول در سطح جهانی و دوم، بهره‌گیری از ایده‌هایی منحصربه‌فرد که بتوانند در بین هزاران عنوان منتشرشده در استیم، خود را متمایز نشان دهند.

 نسل جدید بازی‌سازان ایرانی
با وجود تمام این موانع، موج جدیدی از بازی‌سازان نسل نو در حال شکل‌گیری است که عموما تحصیلکرده، مسلط به زبان انگلیسی، آشنا با روندهای جهانی و متصل به جوامع آنلاین توسعه بازی هستند. این نسل جدید برخلاف گذشته که به تولید بازی‌های ساده و بومی اکتفا می‌کرد، به‌دنبال خلق پروژه‌هایی با کیفیت AAA نیست، اما درعین‌حال می‌داند که با یک تیم کوچک هم می‌توان یک بازی مستقل جهانی ساخت. آنها به پلتفرم‌هایی مانند استیم نه‌تنها به‌عنوان یک بازار صرف، بلکه به‌عنوان یک ویترین جهانی می‌نگرند. جایی که دیده‌شدن بازی‌شان ممکن است راه را برای همکاری با ناشران بین‌المللی، جذب سرمایه خارجی و حتی ورود به بازار کنسول‌ها هموار کند.

چرا پلتفرم‌های داخلی پاسخگو نیستند؟
اما چرا پلتفرم‌های داخلی جوابگوی نیازهای بازی‌سازان نیستند؟ پاسخ ساده است: این پلتفرم‌ها اغلب با محدودیت‌های جدی مواجهند. اولا دامنه مخاطبان آنها به داخل ایران محدود است و حتی داخل کشور هم دسترسی به این پلتفرم‌ها برای همه کاربران ممکن نیست. ثانیا، در این فضاها، سازنده مجبور به گذر از برخی فیلترهای محتوایی و فرهنگی می‌شود که گاهی اوقات از منطق بازی‌سازی دور است. قوانینی که حتی ممکن است بسته به سلیقه افراد، تغییر کند یا اعمال شود. این درحالی‌ا‌ست که در فضای جهانی، تمرکز اصلی بر کیفیت فنی، خلاقیت و تجربه کاربری است. همچنین عدم وجود سیستم پرداخت ارزی و نبود شرکت‌های ناشر بین‌المللی در ایران باعث می‌شود بازی‌سازان به تنهایی بار بازارسازی و فروش محصول را به دوش بکشند که معمولا فراتر از توان مالی و فنی آنهاست.

آینده صنعت بازی‌سازی در ایران
درنهایت باید گفت که بازی‌سازی در ایران، با تمام محدودیت‌ها، به مرحله‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان آن را نادیده‌گرفت. اگرچه هنوز از لحاظ اقتصادی در مقایسه با صنایع بزرگی مانند نفت یا خودرو، سهم ناچیزی دارد، اما به‌عنوان بخشی از اقتصاد خلاق، می‌تواند نقشی کلیدی در آینده فرهنگی و دیجیتال کشور ایفا کند. به شرط آن‌که مسئولان درک کنند که این صنعت به آزادی، سرمایه‌گذاری هوشمند، زیرساخت دیجیتال ومهم‌ترازهمه اعتماد نیازدارد.جوان ایرانی اگر بداند که می‌تواند بازی‌اش را بدون ترس از فیلترهای مختلف، با امکان دسترسی به ابزارهای جهانی و در کنار دیگر بازی‌سازان دنیا عرضه کند، بی‌شک دست به آفرینش محصولاتی خواهد زد که نه‌تنها چیزی از نمونه‌های خارجی کم ندارد، بلکه می‌تواند بالاتر از آنان ظاهر شده و با داشتن بازار مصرف عالی و حمایت خود مردم کشور، با تداوم و قدرت به کار خود ادامه دهد.