کمبود شیرخشک در ایران، معضلی است که هر چند سال یک‌بار گریبان خانواده‌های ایرانی را می‌گیرد. آخرین‌بار آن سال ۱۴۰۳ بود که به‌رغم تولید ۷۵ میلیون قوطی شیرخشک و تولد یک‌میلیون نوزاد در کشورمان قفسه‌های برخی داروخانه‌ها همچنان خالی مانده بود و خانواده‌های زیادی سردرگم شدند. این تناقض آشکار، سؤال‌های متعددی را از همان ابتدا درباره زنجیره تولید، توزیع و مصرف شیرخشک در ایران مطرح کرد.این ماجرا پس از یک فراز و فرود مسکوت مانده بود تا اینکه به‌تازگی رئیس انجمن داروسازان تهران ادعا کرد که بخشی از شیرخشک‌های یارانه‌ای به‌جای رسیدن به دست مادران، سر از قنادی‌ها و صنایع غذایی درآورده است و این موضوع را یکی از دلایل اصلی کمبود شیرخشک در بازار دانست. ادعایی که با عزل مدیرکل فرآورده‌های طبیعی، سنتی، مکمل و شیرخشک سازمان غذا و دارو تقریبا همزمان شده و موجی از واکنش‌ها را به‌دنبال داشته است.با این حال، رئیس انجمن داروسازان ایران، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک کشور و عضو کمیسیون بهداشت مجلس این ادعا را رد کرده و آن را فاقد مستندات کافی می‌دانند.
محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این باره به جام‌جم می‌گوید: براساس پیگیری‌های صورت‌گرفته از سوی سازمان غذا و دارو، چنین موضوعی تایید نشده است.وی کمبودها را ناشی از شبکه توزیع می‌داند و می‌افزاید: بخشی از این موضوع به پرداخت دیرهنگام بیمه‌ها به داروخانه‌ها بازمی‌گردد. برای نمونه بعضا پیش‌آمده که بیمه تا چهار ماه پول داروخانه‌ها را نداده است. در چنین شرایطی داروخانه‌ها نیز انگیزه‌ای برای تامین شیرخشک ندارند. بخش دیگر این ماجرا به تامین ارز برای واردات شیرخشک بازمی‌گردد. بنابراین تا این دو بخش حل نشود ما با کمبود مواجه خواهیم بود.
اثرات مشکلات ارزی
طرح ادعای نشت شیرخشک‌ها به قنادی‌ها و گره زدن آن با ماجرای کمبودهای این چندسال، در حالی مطرح‌شده که سازمان غذا و دارو دلیل اصلی کمبود شیرخشک را هجوم خانواده‌ها برای مصرف چند برند خاص از شیرخشک می‌داند، درحالی‌که تعداد و تنوع شیرخشک‌ها در ایران محدود بوده و به چند برند خلاصه می‌شود.
ادعایی که چندان منطقی و توجیه‌پذیر نیست،چراکه شرکت‌هاوسازمان غذا وداروموظف به تولید،تأمین و عرضه شیرخشک‌ها به میزان تقاضا در جامعه هستند؛ بنابراین دلایل مهم‌تری درخصوص کمبود شیرخشک باید وجود داشته باشد.
شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران در گفت‌وگو با جام‌جم درخصوص این کمبودها می‌گوید: کمبود شیرخشک در برخی مقاطع، ناشی از ناهماهنگی بین شرکت‌های تولیدکننده، شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها بود. این مشکل به تأخیر در پرداخت مابه‌التفاوت یارانه ارزی توسط سازمان هدفمندی یارانه‌ها بازمی‌گردد.
داروخانه‌ها توان مالی خرید شیرخشک به قیمت نهایی و دریافت پول با تأخیر ۴-۳ ماهه یا بیشتر را ندارند.این تأخیر باعث شد برخی شرکت‌های تولیدکننده، به‌ویژه تعدادمحدودی که کمتراز۱۰درصد بازار را در اختیار داشتند، شرایط استمهال(مهلت پرداخت)سه‌ماهه را رعایت نکنند. در نتیجه، داروخانه‌ها بامشکل نقدینگی مواجه شدند و کمبود مقطعی در بازار ایجاد شد.به‌گفته وی،درهمان زمان شرکت‌های بزرگ تولیدکننده شیرخشک که حدود ۹۰درصد بازاررا تأمین می‌کنند با شرکت‌های پخش همکاری لازم را انجام دادند. به‌جز یک شرکت با سهم کمتر از ۱۰درصد که حاشیه‌هایی ایجاد کرد، بقیه همراهی کردند و اکنون مشکل کمبود برطرف شده است.
رد پای قاچاق
کارشناسان معتقدند کمبود شیرخشک در ایران تنها به یک عامل محدود نمی‌شود. هانی تحویلزاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک و غذای کودک، مهرماه سال گذشته اعلام کرد که عدم تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه طی شش ماه، به تعطیلی برخی واحدهای تولیدی منجر شده و ادامه این روندمی‌تواند بحران راتشدید کند.اوبااشاره به ظرفیت تولید ۱۱۷میلیون قوطی شیرخشک در سال، که تقریبا دو برابر نیاز کشور است، تأکید کرد که مشکل اصلی نه در تولید، بلکه در تأمین ارز و مواد اولیه است.ازسوی دیگر،گزارش‌ها حاکی ازقاچاق معکوس شیرخشک به کشورهای همسایه به‌دلیل اختلاف قیمت است.
موسی عباس‌زاده محمودی، مدیرکل وقت سازمان تعزیرات حکومتی سیستان‌و‌بلوچستان، مهرماه ۱۴۰۲ اعلام کرد که قاچاق شیرخشک در این استان طی سه سال گذشته شدت گرفته است.تفاوت قیمت شیرخشک یارانه‌ای در ایران با بازار آزاد کشورهای همسایه، انگیزه‌ای برای قاچاق ایجاد کرده و بخشی از این محصول را از چرخه مصرف داخلی خارج می‌کند. موضوعی که شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران نیز آن را دور از ذهن نمی‌داند.
اوبه جام‌جم می‌گوید:با توجه به این که قیمت شیرخشک درایران نسبت به شیرموجود دربازار یاکشورهای همسایه به‌صرفه‌تر است همین موضوع احتمال قاچاق معکوس آن راافزایش می‌دهد.به عقیده کلانتری برای جلوگیری از قاچاق شیرخشک، باید قیمت آن در ایران با قیمت بازار آزاد کشورهای همسایه همسان شود و پرداخت یارانه مستقیم روی شیرخشک و تعیین سهمیه، راه‌حل پایداری نیست.روش صحیح، تخصیص یارانه به سرپرست خانوار برای خرید شیرخشک مورد نیاز فرزندان‌شان است، مشابه یارانه نان یا سایر یارانه‌ها. متاسفانه، به جای اجرای این روش، معمولا راه‌حل‌های میانی و ناکارآمد انتخاب می‌شود که مشکل را به‌طور کامل حل نمی‌کند.
راهکار چیست؟
بحران کمبود شیرخشک در ایران یک معضل چندوجهی است که ناشی از مشکلات مالی، ناهماهنگی در زنجیره تأمین و سیاست‌گذاری‌های غلط است. در حالی که شایعاتی درباره نشت شیرخشک‌های یارانه‌ای به بازارهای غیر رسمی وجود دارد، مستندات قابل اتکایی برای اثبات این ادعا ارائه نشده است.کلانتری راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت را ایجاد تعادل بین استمهال خرید شیرخشک توسط داروخانه‌ها و زمان‌بندی پرداخت یارانه‌ها توسط سازمان هدفمندی می‌داند چراکه او معتقد است این امر به داروخانه‌ها کمک می‌کند تا از نظر نقدینگی دچار مشکل نشوند، خرید به‌موقع انجام دهند و کمبود شیرخشک در بازار مشاهده نشود.
شیرخشک نشتی ندارد
با وجود اینکه ایران ظرفیت بالایی در تولید شیرخشک دارد اما همچنان این حوزه با چالش‌هایی در زمینه عرضه و توزیع مواجه است. در این میان اختلاف‌نظرهایی میان تولیدکنندگان و صنف داروسازان درباره علت کمبود شیرخشک مطرح شده است. هانی تحویلزاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک اطفال در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: ما دوره‌ای با چالش‌ها و کمبودهایی مواجه بودیم که هنوز هم ادامه دارد. علت این مسأله، کمبود نقدینگی در بخش تولید برای خرید مواد اولیه است. به همین دلیل باید هرچه سریع‌تر این مشکل نقدینگی واحدهای تولیدی رفع شود تا بتوانند مواد اولیه را تأمین کنند. آن‌طور که او توضیح می‌دهد در حال حاضر ظرفیت تولید کشور سالانه ۱۲۳ میلیون عدد شیرخشک است، که البته سال گذشته ۷۵ میلیون عدد تولید شد و هنوز ظرفیت تولید حدود ۵۰ میلیون عدد دیگر باقی‌مانده است. البته باتوجه به این که قیمت ارز برای شیرخشک در دو سال گذشته حدود هفت برابر شده و قرار بود نقدینگی لازم به کارخانه‌ها تزریق شود تا براساس قیمت جدید بتوانند مواد اولیه را خریداری کنند اما این اتفاق نیفتاده و درحال حاضر کمبود نقدینگی در این حوزه بسیار زیاد است. تحویلزاده در این‌باره می‌گوید: اکنون بانک‌ها به‌دنبال دریافت مابه‌التفاوت ارز از شرکت‌های تولیدکننده هستند. همچنین شرکت‌ها مرتبا با تخصیص ارز از سوی سازمان غذا و دارو مواجه می‌شوند اما نمی‌توانند مواد لازم را خریداری کنند، بنابراین بسیاری از شرکت‌ها با ظرفیت کامل فعالیت نمی‌کنند. همین ساختار و قیمت‌گذاری غلط، سبب شده به‌رغم افزایش تولید شیرخشک در کشور با کمبود در این زمینه مواجه شویم. به طوری که چهار سال پیش مصرف شیرخشک حدود ۵۰ میلیون عدد بود که پس از ورود بیمه سلامت و پایین نگه‌داشتن قیمت‌ها، مصرف به ۷۵ میلیون عدد در سال گذشته افزایش یافته است و هر سال نیز بیشتر می‌شود. رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک تأکید می‌کند: بنابراین با همه این تفاسیر اگر رئیس انجمن داروسازان تهران کمبود شیرخشک را تنها ناشی از نشت آن به قنادی‌ها می‌داند باید ثابت کنند که نشت شیرخشک از کدام قنادی یا داروخانه بوده، یا از کدام بخش توزیع یا تولید نشتی صورت گرفته است؟ آنچه مسلم است اینکه موضوع نشت در صورت اثبات در بخش تولید نخواهد بود، چراکه تولیدکنندگان تمام آمار واردات و تولید را مرتب به سازمان غذا و داروی استان ارائه می‌دهند و هیچ هدررفتی در خط تولید اتفاق نمی‌افتد.
