جشن غدیر با تکیه بر ظرفیت‌های بومی گسترش پیدا کرده است

به گزارش جام جم آنلاین، دکتر محمدحسین ساعی در برنامه تلویزیونی «هویت ما» گفت: در سال‌های اخیر، آیین‌های دینی شاهد رشد چشمگیری در ایران و سطح بین‌المللی بوده‌اند. این توسعه نه‌تنها بیانگر احیای سنت‌های تاریخی است، بلکه نشان‌دهنده زایندگی تمدنی و بازتعریف هویت فرهنگی جامعه ایرانی به شمار می‌آید.مراسم عید غدیر که از گذشته به‌عنوان یکی از مناسک مذهبی در میان شیعیان شناخته می‌شد، در سال‌های اخیر به یک جشن ملی فراگیر تبدیل شده است. مسیرهای راهپیمایی و جشن‌های مردمی که پیش‌تر محدود به چند خیابان بود، اکنون در ده‌ها شهر ایران گسترش یافته و به بیش از ۴۰۰ کیلومتر رسیده است. این آیین‌ها که با مشارکت گسترده مردمی برگزار می‌شوند، نشان‌دهنده یک تمدن زنده و پویا است؛ تمدنی که توانسته مناسک خود را در قالب‌های جدید بازآفرینی کند. برخلاف برخی دیدگاه‌ها که این گسترش را تقلید از جشن‌های عربی می‌دانند، کارشناسان تأکید دارند که این حرکت بر ریشه‌های تاریخی و فرهنگی ایران اسلامی استوار است. 

دکتر محمدحسین ساعی استاد  انشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، دربرنامه هویت‌ما با موضوع رسانه و آیین‌های دینی، در این خصوص گفت: با توجه به رشد مناسک جمعی پیرامون عید غدیر در سال‌های اخیر، به‌ویژه در ایران و در سطح بین‌المللی، برداشت اصلی این است که جامعه با یک تمدن زنده و پویا مواجه است. تمدنی که توانایی دارد متناسب با شرایط روز، انسان، جامعه و مناسک جدید خلق کند. این گسترش نه نشانه تقلید کورکورانه یا تهاجم فرهنگی، بلکه احیای ریشه‌های تاریخی و بومی است. بازآفرینی آیین‌هایی که پیشینه تاریخی دارند، مانند هیئت‌ها، در قالب فرم و معنای تازه، دلالت بر زایندگی تمدنی دارد.

او در ادامه از بازتعریف هویت در شرایط بحرانی مانند دوران کرونا اظهار داشت: در جریان بحران‌هایی چون همه‌گیری کرونا، جامعه ایرانی نشان داد که می‌تواند نقش‌های سنتی را با استفاده از مفاهیم فرهنگی و دینی بازتعریف کند. به عنوان نمونه، پرستارانی که در خط مقدم مقابله با بیماری بودند، در قالب «مجاهد» و حتی «شهید» معرفی شدند. این تحول معنایی به این حرفه معنا و انگیزه‌ای تازه داد و نشان داد جامعه ما قابلیت معنا دادن مجدد به نقش‌های اجتماعی خود را دارد.

دکتر ساعی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگ، در برنامه «هویت ما» به شیوه‌ی برگزاری جشن‌هایی مانند عید غدیر اشاره کرده و گفت: جشن عید غدیر از گذشته در فرهنگ شیعی ایرانی وجود داشته است، اما در سال‌های اخیر به یک جشن ملی و گسترده تبدیل شده است. این مناسک نه با تقلید از کارناوال‌های غربی بلکه با تکیه بر ظرفیت‌های بومی و تاریخی توسعه یافته‌اند. میزان رشد کمی این جشن نیز شگفت‌انگیز است؛ از یک مسیر ۱۰ کیلومتری در ولیعصر تهران به بیش از ۴۰۰ کیلومتر در ده‌ها شهر. غرفه‌های مردمی و مشارکت میلیون‌ها نفر، نشانه عمق مردمی بودن این مناسک است.

او درباره نقش رسانه در این همگرایی بیان کرد:  نظریه همگرایی که توسط استادانی چون دکتر کاظم معتمدنژاد و دکتر هادی خانیکی مطرح شده، بیان می‌دارد که اگر رسانه‌های نوین با فرهنگ و بوم جامعه همگرا شوند، می‌توانند به ابزار تقویت‌کننده مناسک و آیین‌ها تبدیل شوند. رسانه‌ای که از درون فرهنگ برخاسته باشد و ارزش‌ها را در قالب فناوری بازتولید کند، یک رسانه بومی است. نمونه این همگرایی در راهپیمایی اربعین، شب‌های قدر و مناسک غدیر به‌وضوح قابل مشاهده است.

رییس دانشگاه سوره درباره ارتباطات آیینی گفت: در علم ارتباطات، سه نوع ارتباط تعریف می‌شود: ارتباط انتقالی (مانند آموزش و خبر)، ارتباط خدماتی (مانند مصرف رسانه‌ای در بازار)، و ارتباط آیینی. ارتباطات آیینی زمانی رخ می‌دهد که مناسک و رفتارهای جمعی در رسانه‌ها بازنمایی شوند و مردم با آن ارتباطی حسی و اجتماعی برقرار کنند. نمونه‌های آن را می‌توان در شب قدر، مراسم اربعین و جشن‌های مردمی مشاهده کرد که نوعی تجربه مشترک معنوی ایجاد می‌کنند.

سپس دکتر ساعی درباره فناوری رسانه و نقش آن در فردگرایی یا جمع‌گرایی گفت: برخلاف برخی جوامع غربی که رسانه‌های نوین موجب افزایش فردگرایی شده‌اند، در ایران گاه موجب شکل‌گیری گروه‌های فامیلی و تقویت روابط اجتماعی شده‌اند. مثلاً در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶، تشکیل گروه‌های بزرگ فامیلی در پیام‌رسان‌ها به شناخت بیشتر اعضای فامیل و افزایش همکاری‌های خانوادگی منجر شد. این تجربه نشان می‌دهد که فناوری به‌تنهایی تعیین‌کننده نیست، بلکه ساخت فرهنگی و اجتماعی جامعه است که نوع استفاده از آن را شکل می‌دهد.

ساعی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درمورد پیوند تاریخی و فرهنگی عید غدیر با هویت ایرانی اظهار داشت: تمدن ایرانی یکی از معدود تمدن‌های جهان است که با پیوند دین و حکومت، تداوم تاریخی یافته است.