ایران حسینی تا ابد پیروز است

در این میان، سازمان هیأت و تشکل‌های دینی با معرفی شعار محوری «ایران حسین (ع) تا ابد پیروز است» به‌عنوان شعار مشترک هیأت‌ها، موفق شدند موجی یکپارچه از همدلی و انسجام در سراسر مجالس عزاداری کشور ایجاد کنند؛ شعاری که به‌سرعت فراتر از مراسم مذهبی رفت و به نمادی از پیوند ایمان و هویت ملی تبدیل شد. هیأت‌ها، تنها مراکز برپایی مجالس عزاداری نبودند بلکه به آوردگاه همبستگی ملی بدل شدند؛ جایی که صدای واحد مردم در برابر توطئه‌ها و تهدید‌های دشمنان بیرونی طنین‌انداز شد.

این فضای همدلانه، نه حاصل صرف برنامه‌ریزی‌های رسمی بلکه برخاسته از لایه‌های عمیق فرهنگی، باور‌های دینی و حافظه تاریخی ملت ایران بود. برای بررسی دقیق‌تر ابعاد اجتماعی این پدیده با دکتر حمیدرضا اشراقی، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی گفتگو کردیم.

بازگشت به هویت تاریخی در بزنگاه‌های ملی

حمیدرضا اشراقی درباره چرایی شکل‌گیری همگرایی و وحدت در فضای هیأت‌های محرم امسال، ابتدا به جایگاه تاریخی نگرش‌های دینی در کنش‌های اجتماعی ایرانیان اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیشینه تاریخی ملت ایران نشان می‌دهد که نگرش‌های دینی در تار و پود رفتار و کنش‌های مردم ایران، نقش و جایگاه ویژه‌ای دارد. این نگرش‌ها، به‌ویژه در مقاطعی که با ایام محرم و صفر تقارن می‌یابد، عمق و وسعت بیشتری می‌گیرد. شاید از همین منظر است که حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: «ما هرچه داریم از محرم و صفر داریم.» این سخن نشان می‌دهد که مردم در این مقاطع زمانی، ابعاد دینی خود -اعم از احساسات، هیجانات و تفکر - را همراه با شور و حرارت، در فعالیت‌های اجتماعی خود به‌صورت جدی‌تری بروز می‌دهند.»

اشراقی در ادامه، پیوند این فضای معنوی با تحولات ملی اخیر را چنین تبیین می‌کند: «در مواقعی که این مقاطع زمانی، با دغدغه‌های ملی به‌ویژه از جنس سرزمینی همزمان می‌شود، می‌توان مشاهده کرد که مفاهیم دینی مانند غیرت، اتحاد و عزت‌طلبی به اوج خود می‌رسد. ما به‌تازگی تجربه جنگ تحمیلی ۱۲ روزه‌ای را داشتیم که توسط استکبار جهانی و ایادی آن یعنی رژیم صهیونیستی بر علیه ملت ایران تحمیل شد؛ حمله‌ای ناجوانمردانه به منافع و حاکمیت کشور. این رخداد، همزمان با ایام محرم و عزاداری برای امام حسین (ع) بود و تجربه تاریخی نشان داد که در چنین موقعیت‌هایی، ایرانیان نسبت به موضوع استقلال سرزمینی خود، از خودگذشتگی، غیرت و جوانمردی مثال‌زدنی‌ای از خود نشان می‌دهند.»

مردم ایران؛ فراتر از ظواهر، همدل و همراه در حراست از سرزمین

این جامعه‌شناس تأکید می‌کند که این اتحاد، فارغ از اختلافات سیاسی، قومیتی یا ظاهری است و ریشه در حافظه جمعی ملت دارد: «در طول تاریخ، مردم ایران- صرف‌نظر از این‌که چه حکومتی بر سر کار بوده و چه تفکراتی بر فضای جمعی حاکم بوده است - در چنین مقاطعی از تاریخ، همواره به‌صورت خودجوش و مستقل، ثابت کرده‌اند که فارغ از قومیت، زبان، ظاهر اجتماعی یا نگرش‌های سیاسی، در موضوع حراست از سرزمین و هویت تاریخی خود، متحد و یکپارچه عمل می‌کنند. همزمانی عزاداری امام حسین (ع) - که آموزه‌اش آزادگی و استقلال‌طلبی است - با این رویداد، موجب شد غیرت و وحدت مردم به شکل خیره‌کننده‌ای بروز پیدا کند. همه در زیر پرچم عزای حسینی، با وحدت کلمه و پیروی از مقام معظم رهبری که به‌عنوان رهبری حکیم دغدغه دفاع از مردم و دین دارد، ظاهر شدند.»

شعار واحد هیأت‌ها؛ ترجمان پیوند هویت ملی و دینی

اشراقی، شعار محوری محرم امسال «ایران حسین (ع) تا ابد پیروز است» را نماد پیوند دوگانه هویت تاریخی ایرانیان می‌داند: «هویت تاریخی مردم ایران، متأثر از دو مؤلفه هویت ملی و هویت دینی آنان است. ایرانیان در تاریخ، همواره مستقل، سرافراز و سربلند بوده‌اند و هرگز در برابر ظلم و ستم بیگانگان کوتاه نیامده‌اند. در عین حال، مقوله عاشورا، شهادت اهل‌بیت (ع) و محرم و صفر، در تار و پود این ملت تنیده شده است. این دو مؤلفه، در کنار یکدیگر، موجب شده‌اند که ملت ایران نه‌تن‌ها در برابر دشمنان داخلی و خارجی بلکه حتی در سخت‌ترین شرایط نیز، ذره‌ای از خاک کشور را واگذار نکنند.»

او ادامه می‌دهد: «این افتخار نظام جمهوری اسلامی است که در ۵۰ سال گذشته، با وجود هجمه‌های پیوسته دشمنان، ملت ایران نه‌تن‌ها مقاوم بوده بلکه تحت‌تأثیر آموزه‌های عاشورا و مکتب مهدویت، در دفاع از دین، ناموس و سرزمین خود، همواره مقتدر ظاهر شده است.»

توصیه‌ای به مداحان: آگاهی، استناد، و ارتقای سواد دینی

اشراقی توصیه‌هایی صریح و علمی برای مداحان و ذاکران اهل‌بیت (ع) ارائه می‌دهد و بر ضرورت ارتقای سطح دانشی آنان تأکید می‌کند: «در گذشته، مخاطبان مراسم عزاداری بیشتر از میان افراد مذهبی سنتی و با دغدغه‌های مشخص دینی بودند، اما امروز، ما با نسلی مواجه هستیم که در جامعه‌شناسی از آن با عنوان نسل‌های آلفا و ضد یاد می‌شود؛ کنشگرانی که با کمترین هزینه و در کوتاه‌ترین زمان، به حجم بالایی از اطلاعات و شبهات دینی در فضای مجازی دسترسی دارند. این شبهات، از سوی دولت‌ها و گروه‌هایی تولید می‌شوند که با رشد تفکر معنوی در میان جوانان مخالف هستند.»

اشراقی می‌افزاید: «ذاکران و مبلغان باید بدانند جامعه هدف‌شان تغییر کرده است. آنان باید به منابع علمی معتبر مسلح شوند و مطالب خود را براساس مستندات قوی تاریخی و دینی بیان کنند تا مخاطب امروزی، پس از تحقیق و بررسی، بتواند از نظر عقلی و منطقی، آن مطالب را بپذیرد و دچار تردید و شبهه نشود.»

او ادامه می‌دهد: «همچنین، مجالس اهل‌بیت (ع) باید همراه با ارتقای شعور دینی باشد. این همان مفهوم جهاد تبیین است که رهبری تأکید دارند. بنابراین، مبلغان باید از داده‌های علمی و کتب معتبر استفاده کنند - اعم از منابع فقهی، تاریخی، و فرهنگی شیعه که به‌راستی از پشتوانه علمی غنی برخوردار است - تا مخاطب امروزی، اعتماد و سرمایه اجتماعی لازم را به دست آورد و خود نیز تبدیل به مبلغ فرهنگ اهل‌بیت (ع) در میان اطرافیان خود شود.»