وابستگی فزاینده به بنزین، افزایش قاچاق سوخت به کشورهای همسایه و مشکلات ناشی از فرسودگی زیرساخت‌های پالایشی در کنار خودروهای فرسوده و مصرف بیش از حد استاندارد خودروهای تولید داخل، زمینه تشدید این ناترازی را فراهم کرده است.سوخت سی‌ان‌جی در حال حاضر حدود ۲۲ درصد سبد سوخت حمل‌ونقل کشور را به خود اختصاص داده که جای افزایش دارد.ایران جزو معدود کشورهایی است که با داشتن شبکه عظیم انتقال و توزیع گاز طبیعی در سراسر کشور می‌تواند سوخت سی‌ان‌جی را به راحتی جایگزین بنزین کند. هم‌اکنون بیش از ۲۵۰۰ جایگاه سی‌ان‌جی فعال در کشور وجود دارد که با استفاده از این ظرفیت می‌توان روزانه تا ۲۰ میلیون لیتر مصرف بنزین را کاهش داد.
چرا از ظرفیت سی‌ان‌جی استفاده نمی‌شود؟
ایران از سال ۱۴۰۲ واردات رسمی بنزین را آغاز کرده و مصرف این فرآورده راهبردی به بیش از ۱۲۵ میلیون لیتر در روز رسیده است که صنعت گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی) با وجود زیرساخت گسترده، با افت شدید تقاضا روبه‌رو شده است. ظرفیت اسمی توزیع روزانه سی‌ان‌جی در کشور ۴۲ میلیون مترمکعب است، اما مصرف واقعی در سال جاری به ۱۶ میلیون مترمکعب در روز رسیده که کمتر از ۴۰ درصد این ظرفیت است.وزارت نفت اعلام کرده است که مصرف روزانه سی‌ان‌جی در دولت دهم و در دوره اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها به اوج خود رسیده بود و تا ۱۹میلیون مترمکعب درروز افزایش یافت، اما از سال ۱۳۹۲ تاکنون، رشد این صنعت متوقف شده و عملا در وضعیت ایستا باقی مانده است.طبق آمار این وزارتخانه، در سال ۱۴۰۳مصرف به سطحی پایین‌تر از سال پایانی دولت دهم رسیده، درحالی که زیرساخت‌های فنی برای عرضه ۴۲ میلیون مترمکعب در روز کاملا فراهم است.
کاهش مصرف ۲۶ میلیون لیتر بنزین با سی‌ان‌جی
امین مرادی، کارشناس حوزه انرژی در مورد این‌که چرا از ظرفیت گاز سی‌ان‌جی استفاده نمی‌شود، به جام‌جم گفت: اولین دلیل، صرفه اقتصادی ناکافی است. قیمت بنزین سهمیه‌ای حدود ۱۵۰۰تومان و قیمت هر مترمکعب سی‌ان‌جی حدود ۶۰۰تومان است؛ یعنی صرفه‌جویی برای مصرف‌کننده حدود ۹۰۰ تومان در هر واحد است که برای بسیاری از خانوارها و رانندگان به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، مشوق قوی محسوب نمی‌شود.
وی افزود: مشکل بعدی نظام سهمیه‌بندی است. سهمیه بنزین خودروهای بنزینی و دوگانه‌سوز تقریبا یکسان است و این انگیزه‌ای برای تغییر مصرف به سی‌ان‌جی ایجاد نمی‌کند. مرادی تاکید کرد: کمبود و پراکندگی جایگاه‌های سی‌ان‌جی هم مزید بر علت شده است. در بسیاری مناطق به خصوص مسیرهای بین‌شهری، تعداد جایگاه‌ها کافی نیست یا تجهیزات فرسوده‌اند و زمان انتظار طولانی باعث شده مصرف‌کنندگان، به ویژه رانندگان خودروهای کار و تاکسی، تمایلی به استفاده از سی‌ان‌جی نداشته باشند.این کارشناس انرژی گفت: نگرانی‌های ایمنی هم نقش مهمی دارد. خودروهای دوگانه‌سوز بسیاری به صورت غیررسمی و بدون رعایت استانداردهای لازم تبدیل شده‌اند. این موضوع اعتماد عمومی به ایمنی سوخت سی‌ان‌جی را کاهش داده است. با ظرفیت ۴۲ میلیون مترمکعب ومصرف ۱۶میلیون مترمکعب، حدود ۲۶میلیون مترمکعب ظرفیت بلااستفاده در بخش سی‌ان‌جی داریم که این میزان می‌توانست جایگزین مصرف ۲۶میلیون لیتر بنزین شود.مرادی تصریح کرد: با توجه به قیمت‌های جهانی و نرخ ارز، عدم استفاده از ظرفیت سی‌ان‌جی سالانه بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان عدم‌النفع برای اقتصاد کشور ایجاد کرده است که قابل مقایسه با کل یارانه نقدی پرداختی به خانوارهاست. فعال کردن این ظرفیت علاوه بر کاهش هزینه‌های ارزی و حفظ محیط‌زیست، به ایجاد ثبات در بازار سوخت و رفاه عمومی کمک خواهد کرد. امیدواریم تصمیم‌گیران با دیدی کلان‌تر این موضوع را دنبال کنند.
راهکارهای پیشرو
مرادی گفت:اصلاح نظام قیمت‌گذاری ازجمله افزایش قیمت‌تدریجی بنزین آزادوتثبیت تعرفه سی‌ان‌جی،می‌تواند جذابیت اقتصادی را افزایش دهد. اصلاح سیاست سهمیه‌بندی به‌گونه‌ای که خودروهای دوگانه‌سوز سهمیه بیشتر یا اعتبار مصرف گاز داشته باشند نیز اهمیت دارد.
کارشناسان معتقدند توسعه و نوسازی جایگاه‌های سی‌ان‌جی به خصوص در مسیرهای پرتردد و مناطق کمتر برخوردار، برای کاهش صف‌ها و بهبود خدمات ضروری است. همچنین استانداردسازی فرآیند تبدیل خودرو به گازسوز، اجرای معاینه فنی اجباری و آموزش عمومی برای افزایش ایمنی و اعتماد، باید به شکل جدی دنبال شود. صنعت سی‌ان‌جی ظرفیت بزرگی برای کاهش مصرف بنزین و افزایش امنیت انرژی کشور دارد اما تا زمانی که سیاست‌ها اصلاح نشود، این ظرفیت به درستی استفاده نخواهد شد.
تجربه جهانی استفاده از سی‌ان‌جی
ایتالیا به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در استفاده از سی‌ان‌جی، بیش از ۱۰۰۰جایگاه فعال این سوخت را درسراسر کشورش دارد. مصرف روزانه سی‌ان‌جی دراین کشورحدود۱۲میلیون مترمکعب برآورد می‌شود و تقریبا ۲درصد از خودروهای ایتالیا به صورت دوگانه‌سوز فعالیت می‌کنند. سیاست‌های حمایتی قوی از جمله معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات خرید خودروهای گازسوز، نقش مهمی در موفقیت این صنعت ایفا کرده است. هند با بیش از ۳۰۰۰جایگاه فعال سی‌ان‌جی، به یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان این سوخت در جهان تبدیل شده است.
در شهرهایی مانند دهلی‌نو و بمبئی، درصد قابل توجهی از خودروها از سی‌ان‌جی بهره می‌برند و سهم این سوخت در سبد سوخت خودروهای شهری به حدود ۵ درصد رسیده است. دولت هند از دهه ۱۹۹۰ میلادی برنامه‌های گسترده‌ای برای ترویج استفاده از سی‌ان‌جی در ناوگان عمومی و خصوصی اجرا کرده است.پاکستان نیز با بیش از ۲۵۰۰ جایگاه فعال و سهم بیش از ۱۰ درصد خودروهای دوگانه‌سوز، یکی از بازارهای مهم سی‌ان‌جی در آسیا به شمار می‌رود.
این کشور با ارائه قیمت‌های رقابتی و تسهیلات گوناگون، توانسته است با افزایش تقاضا برای سی‌ان‌جی بخشی از فشارهای ارزی و زیست‌محیطی را کاهش دهد.
چین هم با توسعه سریع زیرساخت‌ها و مصرف بیش از ۱۵میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در روز دارد و با حجم عظیم ناوگان خودرو، به طور پیوسته در حال توسعه صنعت سی‌ان‌جی است. بیش از ۲۰۰۰ جایگاه فعال در این کشور وجود دارد و سهم استفاده از سی‌ان‌جی در خودروها به حدود ۲ درصد رسیده است.
آلمان با حدود ۵ میلیون مترمکعب مصرف روزانه و ۹۰۰جایگاه فعال، بیشتر روی خودروهای سنگین و ناوگان عمومی تمرکز کرده است. هلند نیز با حدود ۳ میلیون مترمکعب مصرف روزانه و ۵۰۰ جایگاه، عمدتا در تاکسی‌ها و اتوبوس‌های شهری سی‌ان‌جی را توسعه داده است.
