استان فارس بهتنهایی سهمی حدود ۹۰ درصد از تولید انجیر خشک ایران را در اختیار دارد و در این میان، استهبان بهعنوان ستون فقرات این صنعت شناخته میشود. این شهرستان با دارا بودن بزرگترین انجیرستان دیم جهان، قطب اصلی تولید انجیر کشور محسوب میشود و برنامهریزیهای نوینی مانند راهاندازی «کنسرسیوم صادراتی» برای ارتقای جایگاه این محصول در بازارهای جهانی در دست اجراست. شهرستان استهبان با ۲۶ هزار هکتار باغ انجیر، بزرگترین انجیرستان دیم جهان شناخته میشود. از این سطح، حدود ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغات بارور هستند. میزان تولید سالانه انجیر خشک در این منطقه بسته به شرایط آبوهوایی، بهطور معمول بین ۱۵ تا ۲۵ هزار تن در نوسان است و برای سال ۱۴۰۴، پیشبینی شده حدود ۱۸ هزار تن انجیر خشک برداشت شود.
انجیر این منطقه بهدلیل طعم شیرین، اندازه مناسب و شکل ظاهری زیبا از شهرت و محبوبیت بینظیری برخوردار است. این درحالیست که روش خاص عملآوری و خشکشدن طبیعی آن بر روی درخت، به حفظ ارزش غذایی بالا و ارگانیک بودن محصول کمک شایانی میکند.
اگرچه استهبان پیشتاز است اما شهرستانهای دیگری مانند نیریز، جهرم و داراب نیز سهم قابل توجهی در تولید انجیر استان فارس دارند.
انجیر فارس در تجارت جهانی
انجیر خشک ایران، بهویژه انجیر استهبان، کالایی باارزش در تجارت بینالملل است و تقاضای قابل توجهی در بازارهای جهانی دارد. بر همین اساس، ایران از نظر میزان تولید انجیر در رده پنجم جهان قرار دارد و از نظر صادرات میوه تر انجیر، جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است.
کشورمان همچنین جزو سه صادرکننده بزرگ انجیر خشک در دنیا بهشمار میآید. محسن عسکریان، کارشناس اقتصادی در حوزه مواد غذایی با بیان اینکه انجیر استهبان به کشورهای متعددی از جمله کشورهای عربی، آسیای شرقی، ترکیه، چین، روسیه و همچنین کشورهای اروپایی صادر میشود، به «جامجم» میگوید: «چندی پیش محمولههایی به کشورهای انگلیس و امارات ارسال شد اما باید توجه داشت که انجیر صادراتی براساس معیارهایی مانند سایز، رنگ، میزان «دهانباز» بودن و درصد دانههای تیره، در گریدهای مختلفی دستهبندی میشود. بیشترین حجم صادرات ایران در قالب محصولاتی با کیفیت بالا است.» وی با تاکید بر اینکه اگرچه انجیر استهبان در بازارهای جهانی حاضر است اما برای رسیدن به جایگاه واقعی خود و افزایش سهم از تجارت جهانی، برنامهریزی استراتژیک صورت گرفته تا برخی چالشها رفع شوند، میگوید: «اتحاد و تشکیل کنسرسیومهای صادراتی بسیار مهم است زیرا یکی از اصلیترین مشکلات، صادرات انفرادی و ناتوانی شرکتها در تامین مستمر کالا برای بازارهای بینالمللی است. خوشبختانه، راهاندازی کنسرسیوم صادراتی انجیر استهبان با حمایت سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی در دستور کار قرار گرفته است. این کنسرسیوم با ایجاد همکاری شبکهای بین بنگاههای کوچک و متوسط، به کاهش ریسک، افزایش بهرهوری و حضور قدرتمندتر در عرصه جهانی کمک خواهد کرد.»این کارشناس تصریح میکند: «برای حفظ برند انجیر استهبان و جلوگیری از صادرات محصولات بیکیفیت که به اعتماد جهانی لطمه میزند، ضروری است یک شیوهنامه ملی صادرات انجیر با همکاری نهادهای دولتی و خصوصی در استان فارس تهیه و به کل کشور تعمیم داده شود. اینکار موجب یکپارچگی در کیفیت و ارتقای اعتماد بینالمللی خواهد شد.»
هزینه تولید بالاست
نظام کشاورزی باغهای دیم انجیر استهبان، در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بهعنوان یک میراث کشاورزی با اهمیت جهانی به ثبت رسیده است. انجیر این منطقه از نوع «سبز استهبان» است و بهطور طبیعی روی درخت خشک میشود که این روش، به حفظ کیفیت و طعم بینظیر آن کمک میکند.
یکی از اصلیترین مشکلات در این زمینه که درد بزرگی است، خامفروشی و فقدان صنایع تبدیلی و فرآوری است. در حال حاضر بخش عمدهای از انجیر استهبان بدون فرآوری و به صورت خام به بازارهای جهانی صادر میشود که این امر موجب از دست رفتن فرصتهای طلایی برای کسب ارزش افزوده شده و کاهش سود کشاورزان را به همراه داشته است.
با اینکه مقاصد زیادی برای صادرات انجیر ایران اعلام میشود اما وابستگی شدید به یک بازار و روشهای سنتی صادرات هم کار را سخت کرده است. آمارها نشان میدهند حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد از صادرات انجیر خشک ایران تنها به کشور چین انجام میشود. این وابستگی، ریسک زیادی را به دنبال دارد. از سوی دیگر، فرآیند صادرات اغلب توسط تجار محلی و به روشهای کاملا سنتی انجام میگیرد که گاه منجربه پرداختنشدن بهموقع حقالزحمه باغداران میشود.
البته در استان فارس هم باغداران مثل دیگر نقاط ایران درگیر مشکلات زیادی از جمله بالابودن هزینه تولید هستند. همچنین، پدیده خشکسالی در سالهای اخیر، کیفیت و کمیت محصول را تحت تاثیر قرار داده است. علاوه بر این، چالشهایی در زمینه حملونقل، بستهبندی و تعرفههای گمرکی نیز وجود دارد.
توسعه صنایع تبدیلی
آنطور که استاندار فارس میگوید: «ایجاد و توسعه صنایع فرآوری انجیر برای تولید محصولاتی مانند شیره انجیر، کلوچه، مربا و سایر فرآوردهها، یک ضرورت انکارناپذیر است.» حسینعلی امیری بر ایجاد «زنجیره ارزش افزوده» برای محصول انجیر و همچنین احداث پایانه صادراتی برای چهار محصول از جمله انجیر در استهبان تاکید کرده و معتقد است: «باید با فعالیتهای توسعه بازار و استفاده از بازاریابی دیجیتال، بازارهای جدیدی در کشورهای اروپایی، هند، مالزی، ژاپن و کشورهای عربی شناسایی و فعال شوند. کاهش وابستگی به بازار چین، امنیت اقتصادی این صنعت را افزایش خواهد داد.» این مسئول تاکید میکند: «حمایت همهجانبه دولت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان در قالب بستههای حمایتی ویژه، تسهیلات بانکی و پیگیری مشکلات مالیاتی بسیار حیاتی است. ضمن اینکه نظارت و اعتبارسنجی تجار توسط نهادهای دولتی میتواند به ساماندهی بازار و تضمین منافع باغداران کمک کند.»