ناتوانی پنل‌های خورشیدی در حل مشکل برق

یکی از مؤثرترین این راه‌حل‌ها، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی است که با فراوانی، پاکی و دسترسی آسانش، نیرویی انقلابی در تامین برق و گرمایش خانگی محسوب می‌شود. در این میان، سیستم‌های خورشیدی پشت‌بامی به‌عنوان الگویی مردمی برای تولید برق غیرمتمرکز، نقشی کلیدی در تحول ساختار انرژی شهری ایفا می‌کنند. 
این سامانه‌ها با نصب پنل‌های خورشیدی بر پشت‌بام منازل، مدارس، بیمارستان‌ها و واحدهای صنعتی، ضمن استفاده هوشمندانه از فضای بلااستفاده، امکان کاهش وابستگی به شبکه‌های دولتی را فراهم می‌سازد. مزایای آن تنها در کاهش ناترازی و هزینه برق خلاصه نمی‌شود‌؛ بلکه پایداری محیط زیست و کاهش آلاینده‌های کربنی را به‌همراه دارد‌؛ حتی در مناطق دورافتاده یا کم‌برق کشور، این مدل قادر است ساختار انرژی را به شکل عدالت‌محور توزیع کند. 
درایران، باتابش مطلوب خورشید دربیش از۳۰۰ روزازسال،ظرفیت توسعه این انرژی ازپشت‌بام‌های شهری و روستایی، بی‌سابقه و حیاتی است. اگر سیاست‌های حمایتی، تسهیلات مالی و آموزش عمومی در کنار طراحی هوشمند شبکه‌های خورشیدی پیش برود، پشت‌بام هر خانه می‌تواند به نیروگاهی کوچک و اقتصادی بدل شود‌؛ نقطه‌ای که نه‌تنها برق تولید می‌کند بلکه آینده‌ای سبز، مستقل و فناورانه را رقم می‌زند. انرژی خورشیدی پشت‌بامی، در واقع نخستین گام عملی شهروندان برای مشارکت در توسعه پایدار و اقتصاد کم‌کربن است.  با این حال این موضوع با گسترش ناترازی برق، در دستور کار دولت قرار گرفت و اقدامات خوبی برای آن انجام شده اما همچنان کافی نیست. دولت چهاردهم توسعه انرژی تجدیدپذیر را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی خود اعلام کرده و وعده داد تا تابستان ۱۴۰۴،  ۵۰۰۰ مگاوات برق تجدیدپذیر وارد مدار شود. وزارت نیرو همچنین تاکید کرد تا پایان این دولت ظرفیت تولید برق از انرژی تجدیدپذیر ۳۰ هزار مگاوات خواهد رسید. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که تحقق این هدف هنوز در ابهام قرار دارد.  کارشناسان بارها هشدار داده‌اند بدون تامین مالی، نمی‌توان ظرفیت‌ نیروگاه‌های تجدیدپذیر را افزایش داد. عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در همین زمینه گفته بود که دولت تاکنون برای ۳۵ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر مجوز صادر کرده است.  حالا آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد ظرفیت منصوبه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در سال جاری به ۲۵۵۰ مگاوات رسیده است. همچنین میزان انرژی تولید شده این نیروگاه‌ها تا پایان نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۳۲ درصدی داشته و این رشد در حوزه نیروگاه‌های خورشیدی ۸۶ درصد بوده است. ظرفیت منصوبه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در پایان سال ۱۴۰۳ معادل ۱۶۱۰ مگاوات بود که نشان می‌دهد تا پایان مهر امسال فقط ظرفیت تولید ۹۴۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی وارد مدار شده. این در حالی است که ظرفیت منصوبه در پایان دولت سیزدهم۱۲۳۲مگاوات بود. براساس اظهارات رئیس سازمان انرژی‌های تجدید‌پذیر و بهره‌وری برق ایران، ظرفیت نیروگاه‌های تجدید‌پذیر کشور باید تا پایان سال جاری به ۱۰ هزار مگاوات برسد. با این حال بررسی آماری حاکی از این است که در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ به طور میانگین ماهانه ۱۵۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی جدیدوارد مدارشده وافزایش ظرفیت به میزان۷۵۰۰ مگاوات تا پایان سال جاری و رسیدن به ۱۰هزارمگاوات فاصله زیادی وجوددارد که اگر تامین مالی صورت نگیرد،هدف تعیین شده محقق نخواهد شد. 
 
ناترازی برق در تابستان ۱۴۰۵ بیشتر می‌شود؟
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، با اشاره به ناترازی برق در کشور و با انتقاد ازعملکرد وزارت نیرو، می‌گوید: در حال حاضر هیچ نیروگاه حرارتی جدیدی احداث نشده و در بخش تجدیدپذیرها نیز اتفاق قابل اتکایی رخ نداده است. در صورت ادامه روند فعلی، سال آینده بسیاری از صنایع کوچک و متوسط کشور با قطعی برق روبه‌رو خواهند شد. 
رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران ادامه داد: اگرچه بخشی از ظرفیت‌های تولید برق وارد مدار شده و تا سال آینده نیز چند طرح در دست اجراست اما این میزان پاسخگوی نیاز بخش تولید نیست. صنایع بزرگ پرمصرف ممکن است سهم محدودی از برق دریافت کنند اما برای صنایع کوچک و متوسط به‌طور قطع کمبود برق جدی خواهیم داشت. 
نجفی با تاکید بر این‌که در نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر پیشرفت معناداری نداشته‌ایم، گفت: در بهترین حالت، کشور تنها یک بار توانست ۷۴ گیگاوات برق تولید کند، در حالی‌که میانگین واقعی تولید برق بین ۵۰ تا ۵۵ گیگاوات است. در فصل تابستان حدود ۲۵ گیگاوات از این ظرفیت صرف سیستم‌های سرمایشی می‌شود و عملا برق کافی برای بخش تولید باقی نمی‌ماند.  او اضافه کرد: یا باید به‌صورت جدی به سمت اصلاح الگوی مصرف و ارتقای بهره‌وری حرکت کنیم، یا باید منتظر تعطیلی بخش‌هایی از صنعت باشیم. در شرایط کنونی، برخی واحدهای تولیدی در سال بیش از ۱۰۰ روز تعطیل می‌مانند که این مساله تبعات سنگینی برای اقتصاد ملی دارد. این فعال اقتصادی هشدار داد: مشکل ناترازی برق تا سال ۱۴۰۸ بدون تردید ادامه خواهد داشت. اگر چاره‌ای برای تامین پایدار انرژی اندیشیده نشود، بخش تولید کشور نه‌تنها رشد نخواهد کرد بلکه با افت شدید ظرفیت مواجه می‌شود. 
 
ظرفیتی که به ۱۷۰۰ مگاوات رسید
نجفی وضعیت فعلی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر را بسیار دشوار توصیف کرد و مهم‌ترین دلیل آن را محدودیت دسترسی به تسهیلات مالی دانست. وی با تاکید بر این‌که صندوق توسعه ملی به سهولت به بخش خصوصی تسهیلات پرداخت نمی‌کند، افزود: این امر به طور قابل توجهی فرآیند سرمایه‌گذاری در این حوزه را با موانع جدی مواجه ساخته است.  رئیس کمیسیون انرژی با اشاره به آمار‌های موجود اظهار کرد: تا دو سال گذشته ظرفیت کل نیروگاه‌های انرژی‌های نو در کشور حدود هزار مگاوات بود و این ظرفیت در ماه‌های اخیر به حدود ۱۴۰۰ تا ۱۷۰۰ مگاوات رسیده است.بااین حال،سهم دقیق بخش خصوصی ازاین ظرفیت مشخص نیست وبه دلیل وضعیت نامشخص تامین منابع مالی و چالش‌های موجود، نمی‌توان پیش‌بینی روشنی درخصوص برنامه‌ها و اهداف بخش خصوصی ارائه داد. 
او تاکید کرد: توجه ویژه به رفع موانع و تسهیل فرآیند‌های سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی، امری حیاتی و ضروری است تا این بخش بتواند با انگیزه و توان کافی در مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کشور گام بردارد و سهم مؤثری در تامین انرژی پاک و پایدار ایفا کند. 
 
مزیت احداث نیروگاه خورشیدی پشت ‌بامی
وزارت نیرو تلاش می‌کند مردم را به ساخت نیروگاه‌های خورشیدی خانگی تشویق کند. بدون شک یکی از مزیت‌های احداث نیروگاه خورشیدی پشت ‌بامی توسط مردم، وجود امکان سرمایه‌گذاری و کسب درآمد است. با این حال محسن طرزطلب مدیر‌عامل سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق اعلام کرد که به متقاضیان نیروگاه‌های پشت‌بامی با ظرفیت پنج‌کیلووات تا سقف ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان وام با نرخ سود ۱۴ درصد پرداخت می‌شود. وی با بیان این‌که متقاضیان باید ۲۰ تا ۲۵ درصد هزینه احداث نیروگاه را خودشان تامین کنند، افزود: با توجه به افزایش قیمت‌ها متقاضیان نیز درخواست افزایش سقف وام را دارند که در تلاش هستیم بانک‌ها تسهیل‌گری بیشتری داشته باشند. اکنون در حال رایزنی هستیم تا بانک‌ها وثیقه کمتری از متقاضی دریافت کنند تا کار تسهیل شود. 
 
وعده ۳۰ هزار مگاوات تجدیدپذیر‌؛ آرزو یا اقدام؟
دولت ایران وعده دستیابی به ظرفیت تولید ۳۰هزارمگاوات تا پایان شهریور۱۴۰۷را داده است که این عدد در ظاهر می‌تواند معادل حدود یک‌سوم ظرفیت کل نیروگاه‌های فعلی کشور باشد اما پرسش اساسی این است که آیا این وعده با واقعیت‌های فنی، مالی و نهادی سازگار است یا نه؟ اگر روند توسعه درسال‌های اخیر را سه برابر نیز تصور کنیم، برای تحقق هدف ۳۰ هزار مگاوات باید به رشد سالانه‌ای بیش از ۳۶۰ درصد نسبت به نرخ فعلی دست یافت، امری که با توجه به موانع واقع‌گرایانه به نظر نمی‌رسد.هدف ۳۰ هزار مگاوات بیش از آن‌که برنامه‌ای اجرایی باشد، نوعی نقشه راه است که تحقق آن نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم، توسعه فناوری و اصلاحات ساختاری عمیق در سیاست انرژی کشور دارد‌؛ در غیر این صورت، این عدد تنها در اسناد باقی خواهد ماند و به نمادی از فاصله میان شعار و واقعیت بدل می‌شود.