تغییر کاربری بلای جان مازندران

مازندران که حدود ۱.۵میلیون هکتار زمین کشاورزی درجه۱ و ۲ دارد، در دو دهه گذشته شاهد تغییر کاربری بیش از ۲۵هزار هکتار از این زمین‌ها بوده است. بخش عمده این تخریب در شهرستان‌های غربی مازندران رخ‌داده و روند آن در سال‌های اخیر نه‌تنها متوقف نشده، بلکه افزایشی بوده است.مسئولان محلی در پاسخ به این بحران، به اقداماتی مانند تخریب پنج شهرک بزرگ غیرقانونی در شش‌ماهه نخست سال۱۴۰۴ اشاره می‌کنندکه زمین‌هارا به حالت اولیه بازگردانده است.اما باید حرف‌های کشاورز کهنسال بابلی را شنید که با نگاه به زمین‌های محصور در دیوارهای بلند می‌گوید: «خاکی که روزی بوی برنج می‌داد، حالا بوی بتن گرفته است.»
   
یک گشت برای ۳۰۰روستا
روز گذشته دومین جلسه کارگروه استانی نمایندگان عالی قوای سه‌گانه در مازندران در شرایطی با حضور استاندار مازندران و رئیس مجمع نمایندگان استان به میزبانی دادگستری مازندران برگزار شد که علت برگزاری آن، اجرای دستورالعمل ابلاغی معاون اول قوه قضاییه با هدف طرح موضوع و بیان مسائل و مشکلات استانی و ارائه راهکار در این راستا اعلام شد.دراین جلسه رئیس‌کل دادگستری مازندران گفت: «موضوع ساخت‌وسازهای غیرمجاز صورت‌گرفته در استان و پیشگیری‌هایی که باید در این خصوص انجام شود مورد بحث، بررسی و تبادل نظر قرار می‌گیرد.»
عباس پوریانی با اشاره به شناسایی بیش از صدهزار مورد ساخت‌وساز غیرمجاز در سطح استان تاکید کرد: «متأسفانه این ساختمان‌ها هم به شکل غیرقانونی احداث شده و هم مالکان آنها به‌صورت غیرقانونی از خدماتی مانند آب، برق و گاز استفاده‌می‌کنند.»
بحران ساخت‌وسازها در مازندران به جایی رسیده که رئیس‌کل دادگستری این استان عنوان کرد:«با توجه به دستور رئیس قوه‌قضاییه، در صورت نیاز به طرح موضوعی خاص درجلسه عالی سران قوا، موضوع به ایشان نیز گزارش می‌شود تا در جلسه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گیرد.»
بااین‌حال، رضا نجفی، مدیر جهادکشاورزی تنکابن به کمبودهای جدی در این زمینه اعتراف می‌کند و می‌گوید: «امروز تنها یک گشت برای بیش از ۳۰۰ روستا در اختیار داریم و این دربرابر حجم گسترده تخلفات، بسیار ناچیز است.»
   
فشارهای اقتصادی بر کشاورز
وقتی یک باغدار مرکبات در طول سال به‌سختی می‌تواند دخل‌و‌خرج خودرایکی کند وسود خالصش ازیک کارگر روزمزد هم کمتر می‌شود، طبیعی است به سمت فروش زمین و تغییر کاربری‌می‌رود.شرایط اقتصادی سخت، کشاورزان را وامی‌دارد میراث پدری خود را بفروشند تا زندگی خود را تامین کنند.
منوچهر حسینیان، کارشناس کشاورزی به جام‌جم می‌گوید: «نیاز نیست راه دوری برویم. وقتی یک کشاورز برای دریافت مجوز توسعه گلخانه خود سه سال در راهروهای ادارات در رفت‌وآمد است اما متقاضیان ساخت ویلاهای غیرمجاز با چند رابطه و پول، زمین کشاورزی او را در چند هفته تبدیل به ساختمان می‌کنند باید فاتحه زراعت را با زمین‌هایش بخوانیم. این نابرابری در برخورد با متقاضیان، انگیزه‌های تولید را از بین برده است.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از ریشه‌های اصلی مشکل، تقسیم بی‌رویه زمین‌های کشاورزی در فرآیند ارث است. زمین بین چند وارث تقسیم و هر تکه آن‌قدر کوچک می‌شود که کشاورزی در آن صرفه اقتصادی ندارد. همین امر موجب فروش و تغییر کاربری‌می‌شود.»
   
قطع تعلق خاطر جوان به زادگاهش
زمین‌های کشاورزی مازندران که روزی «قلب تپنده کشاورزی ایران» به شمار می‌آمدند، حالا با تغییر کاربری، توان تولیدی خود را از دست داده‌اند.
کارشناسان هشدار می‌دهند: «اگر همین امروز جلوی این روند گرفته نشود، فردا باید غذای‌مان را از کشورهای دیگر وارد کنیم.»
آمارها نشان می‌دهندروستاها به‌خاطر عوامل مختلف از چرخه کشاورزی خارج و شهرها پر از مجتمع‌های چندصدواحدی و ویلا می‌شوند؛ اتفاقی که میزان مصرف آب و برق را بالا برده و فشار مضاعفی بر منابع انرژی وارد می‌کند.
در این میان رودخانه‌ها و سفره‌های زیرزمینی که باید پشتوانه کشاورزی و شرب باشند، صرف آبیاری فضای سبز شهری، استخرها و نیازهای غیراصولی می‌شوند.
ناگفته نماند، ساخت ویلا و آپارتمان‌های بی‌قواره فقط زمین‌های کشاورزی را از بین نمی‌برد، بلکه به هویت استان‌ها و اصالت و معماری بومی هم ضربه می‌زند.
مینا جوشقانی، کارشناس ارشد معماری با اشاره به نابودی معماری بومی مازندران به جام‌جم می‌گوید: «نابودی این معماری به معنای بریدن ریشه‌ها و خاموش‌شدن حس تعلق نسل جوان به زادگاه خود است.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی زمین‌های کشاورزی به ویلا تبدیل می‌شود، جمعیت تولیدکننده کاهش می‌یابد و مهاجرانی جایگزین می‌شوند که هدف‌شان تنها تفریح یا گذران ایام تعطیل‌است.»
این کارشناس معماری تاکید می‌کند: «در بسیاری از شهرهای ساحلی، اقتصاد تا ۷۰درصد به گردشگری و ساخت‌وساز وابسته شده است. این وابستگی به معنای آسیب‌پذیری شدید اقتصاد منطقه در صورت کاهش گردشگر است.» 

احیای معماری بومی و هویت فرهنگی
بی‌شک در این وضعیت بحرانی، اساسی‌ترین راهکار، ایجاد شرایطی است که کشاورزی برای روستاییان صرفه اقتصادی داشته باشد. این امر از طریق مدرنیزاسیون کشاورزی، توسعه صادرات محصولات و ایجاد صنایع تبدیلی ممکن خواهد‌بود.
کارشناسان بر یکپارچگی اراضی کشاورزی تأکید می‌کنند. این اراضی باید به دست کشاورزان واقعی و کسانی برسد که تجربه و دانش این کار را دارند.
برخورد قاطع با تغییرات غیرمجاز و حفاظت از اراضی کشاورزی، گامی مهم در جهت توسعه پایدار است و این امر به همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های قضایی، انتظامی و اجرایی نیاز دارد.
حفظ و احیای معماری بومی، ایجاد مشوق برای بازگشت جوانان به فعالیت‌های کشاورزی و ارتقای اشتغال پایدار در شهرها و روستاها می‌تواند به بازسازی هویت فرهنگی و اقتصادی منطقه کمک‌کند.
مازندران امروز در یک نقطه‌عطف تاریخی قرار دارد. انتخاب بین حفظ زمین‌های کشاورزی به‌عنوان سرمایه ملی یا ادامه روند ویلاسازی‌های غیرقانونی، سرنوشت غذایی نسل‌های آینده ایران را تعیین خواهد کرد. همان‌گونه که کشاورزان بااندوه وامید می‌گویند:«زمین هنوززنده است،فقط نباید بگذاریم زخمی شود.اگر ازآن مراقبت کنیم،دوباره برکت می‌دهد.»
این بحران تنها یک مسأله استانی نیست؛ موضوعی ملی است که با آینده غذایی و توسعه پایدار کشور گره خورده است. نجات مازندران نیازمند عزمی ملی، سیاست‌های مدبرانه و بازگشت به ارزش‌های اصیل تولید و کشاورزی است.