رمزگشایی از تلاطم بازار طلا وارز

قیمت ارز و طلا در دو هفته گذشته روندی صعودی به خود گرفت و دیروز رکوردشکنی کرد، به‌طوری‌که نرخ دلار در بازار آزاد غیررسمی (تا لحظه تنظیم این گزارش) با ۱۲۵۰ تومان افزایش نسبت به یکشنبه همین هفته به ۱۱۸ هزار و ۹۰۰ تومان رسیده است. بیشترین نرخ دلار بازار آزاد روز گذشته ۱۱۹ هزار و ۳۵۵ تومان ثبت شده بود. قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار نیز با افزایش ۱۴۳ هزار تومانی نسبت به روز یکشنبه، ۱۲ میلیون و ۱۹۲ هزار تومان را ثبت کرد‌؛ هر چند تا ۱۲ میلیون و ۳۳۷ هزار تومان هم بالا رفته بود. 
نرخ دلار غیررسمی که ابتدای آبان امسال و بعد از ماجرای اسنپ‌بک حدود ۱۰۸ هزار تومان بود، نشان می‌دهد اقدام سه کشور اروپایی برای بازگشت تحریم‌های برجامی، اثر قابل‌توجهی نداشته است. این موضوع در آمارهای تجارت خارجی نیز مشهود است. بااین‌حال نرخ دلار در ۴۰ روز گذشته بیش از ۱۰ درصد (۱۰ هزار و ۹۰۰ تومان) افزایش داشته است. 
قیمت هر اونس طلا در بازارهای جهانی نیز در ۴۰ روز گذشته بیش از ۳ درصد افزایش یافته و دیروز به ۴۲۳۳ دلار رسید اما قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار در همین مدت ۱۲.۹درصد (یک میلیون و ۳۹۴ هزار تومان) بازدهی نصیب سرمایه‌گذاران کرده است. قیمت طلا در بازار داخلی از دو قیمت نرخ ارز و قیمت جهانی طلا تأثیر می‌پذیرد که اثرگذاری بالا رفتن نرخ ارز در این افزایش به‌وضوح مشاهده می‌شود. سکه طرح جدید نیز دیروز قیمت ۱۲۶ میلیون و ۹۱۰ هزار تومان را ثبت کرد که رکوردی جدید است. همچنین سکه طرح قدیم ۱۲۱ میلیون و ۳۱۰ هزار تومان، نیم‌سکه ۶۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، ربع‌سکه ۳۷ میلیون و ۳۶۰ هزار تومان و سکه یک گرمی ۱۷ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان دادوستد شد. قیمت هر قطعه سکه طرح جدید یکم آبان امسال ۱۱۳ میلیون و ۲۸۰ هزار تومان بود که در۴۰ روز گذشته بیش از ۱۳ میلیون و ۶۳۰ هزار تومان (۱۲ درصد) بیشتر شده است. 
درحالی‌که نرخ بهره در حال صعود و تولید همچنان با مشکل نقدینگی مواجه است‌؛ در بازه ۴۰ روز گذشته، بازدهی طلای ۱۸عیار در بازار داخل به حدود ۱۲.۹درصد رسیده، درحالی‌که اونس جهانی حدود ۳ درصد رشد کرده است. این آمار و رشد قیمت طلا و ارز نشان می‌دهد تا وقتی نرخ‌های اسمی سود نتوانند انتظارات تورمی را جبران کنند، سبد دارایی خانوار به نفع دارایی‌های سفته‌بازانه می‌چرخد که راهی برای در امان ماندن از تورم‌های بسیار بالاست. 
این شرایط ناکارآمدی سیاست پولی و ارزی را نشان می‌دهد که ریسک‌های تولید (تامین مالی گران) را بالا می‌برد و در مقابل، تبدیل سرمایه به طلا و ارز بازده بهتری داده است. تا زمانی که دولت و بانک مرکزی با انضباط مالی قاطع و قاعده‌گذاری ارزی- پولی شفاف، اعتماد به ریال را بازسازی نکنند، چرخه گریز از ریال بازتولید و تورم بالا تثبیت می‌شود. برای شکستن این چرخه معیوب، باید بودجه‌ریزی تورمی (انضباط هزینه‌ای و پرهیز از پولی‌سازی کسری بودجه)، داشتن سیاست‌های ارزی با ثبات و با توجه به شرایط اقتصادی و تقویت نظارت‌ها مد نظر دولت و سیاست‌گذار پولی باشد. افزایش‌های اخیر نرخ ارز زنگ خطر برای سیاست‌گذار است و تمرکز باید از مدیریت نوسان کوتاه‌مدت به سمت کاهش ریسک‌های بنیادین و مهار انتظارات تورمی تغییرکند، زیرادر غیر این صورت، نقدینگی همچنان تولید را دور خواهد زد. 
بازار طلا به دو موتور محرک گرفتار شد‌؛ طلای جهانی که در روزهای اخیر روندی صعودی داشته و انتظارات داخلی که باشتاب متورم شده است.افزایش قیمت جهانی درشرایطی که دلار داخلی بی‌ثبات است،مثل ضربه‌دوم‌چکش عمل می‌کند. 
همین باعث شد تقاضای خرید طلا و سکه در بازار داخل ناگهان جهش کند‌؛ نه‌فقط از سوی سرمایه‌گذاران بزرگ بلکه حتی خریداران خردی که در تلاشند ارزش پول‌شان را حفظ کنند. این هجوم تقاضا فاصله قیمت سکه با ارزش ذاتی آن را بیشتر کرد و نرخ‌ها را از حرکت منطقی خارج ساخت. 
بانک مرکزی در واکنش به این وضعیت، دست به ابزار آشنای خود برد و تصمیم به برگزاری حراج و پیش‌فروش سکه گرفته است‌؛ روشی که همواره وقتی انتظارات تورمی فعال می‌شود، برای مهار تقاضای هیجانی به‌کار می‌رود. 
به‌گفته کارشناسان اقتصادی، تزریق سکه به بازار زمانی مؤثر است که هم حجم کافی داشته باشد و هم به‌سرعت اجرا شود‌؛ در غیراین‌صورت فقط یک سیگنال روانی کوتاه‌مدت ایجاد می‌کند. 
اما مدیریت بازار ارز پیچیده‌تر است. تا زمانی که شکاف نرخ رسمی و آزاد پابرجا باشد، تقاضای سفته‌بازانه از میان نمی‌رود. کارشناسان معتقدند تنها راه واقعی آرام‌سازی بازار ارز، افزایش عمق عرضه واقعی اسکناس، کوتاه کردن دست دلالان حاشیه‌ای و شفاف‌سازی جریان حواله‌هاست. 
بازار ارز با دستور آرام نمی‌شود‌؛ باید مطمئن شود که بانک مرکزی قصد مداخله مؤثر دارد و جریان عرضه پایدار است، در غیراین‌صورت، هر شوک خارجی یا هر تغییر کوچک در اخبار سیاسی می‌تواند دوباره انتظارات را شعله‌ور کند. 
کنار تمام این عوامل، موضوعی که همیشه در چنین جهش‌هایی زمزمه می‌شود، بحث جبران کسری بودجه است‌؛ گمانی که هربار در فضای رسانه‌ای و بین تحلیلگران تکرار می‌شود، گرچه نمی‌توان فقط با این فرض بازار را تحلیل کرد اما بی‌تردید زمانی که سیاست مالی شفاف نیست و کسری بودجه مزمن به اقتصاد فشار می‌آورد، هر موج افزایشی به این فرضیه دامن می‌زند و بخشی از جامعه آن را جدی می‌گیرد. 
در مجموع، افزایش اخیر قیمت‌ها حاصل کنار هم قرار گرفتن چند قطعه از یک پازل است: تکانه جهانی بیت‌کوین، رشد قیمت اونس، تقاضای فصلی ارز در آذر، شکاف بزرگ نرخ‌ها، کمبود عمق معاملات رسمی، هجوم پول‌های سرگردان به طلا و سکه، و بازگشت انتظارات تورمی. 
تا زمانی که این مجموعه عوامل کنار هم عمل می‌کنند، بازار همچنان مستعد جهش‌های سریع خواهد بود‌؛ جهش‌هایی که شروع‌شان ناگهانی است اما پایان‌شان همیشه کندتر و پرهزینه‌تر.