نبض لاله زار از کار افتاد

میخ آخر بر تابوت سینما ایران
به گزارش جام‌جم آنلاین، در ساختمان متروکه سینما ایران فعالیت فرهنگی برای بیش از سه دهه مطلقا وجود نداشت. بنای قدیمی این ساختمان نیاز به بازسازی اساسی و کامل داشت، اما با توجه به آتش سوزی مهیبی که صبح روز بیست و سوم آذر ماه رخ داد اکنون حتی دیگر نیاز به بازسازی اساسی هم نیست. 
سینما ایران آخرین ناله‌های تنهایی خود را سر داد و برای همیشه خاموش شد. اما دیرزمانی نبود که این مکان فرهنگی پایتخت سینما‌های ایران بود. قدیمی‌ترین سینما در تهران زمانی محل اکران مهم‌ترین فیلم‌های روز جهان و ایران بود و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر ظرفیت داشت. در روز‌هایی که لاله‎زار مدرن‌ترین خیابان ایران بود سینما ایران ارج و قربی تاریخی به عنوان قدیمی‌ترین سینما در ایران پیدا کرد و نبض سینما‌های تهران بود. اما عنوان قدیمی‌ترین سینمای پایتخت برای این مکان اصلا خوش یمن نبود. سینما ایران ۳۵ سال بعد افتتاح رسمی تعطیل شد، یعنی سال ۱۳۷۰. طی سه دهه شک و تردید‌های زیادی نسبت به راه اندازی مجدد آن وجود داشت. هر چه زمان بیشتر گذشت غبار خاکستر و نابودی بیشتر روی مکان تاریخی لاله‎زار نشست. در نهایت آتش سوزی اخیر میخ آخر را محکم به تابوت قدیمی‌ترین سینمای پایتخت زد. 

قبرستان سینما‌های متروکه 
لاله زار را میتوان مخوف‌ترین مکان جغرافیایی برای سینما‌ها توصیف کرد. دیرزمانی که باغ لاله زار در پی الگوبرداری از مکان‌ها و خیابان‌های اروپا به خصوص شانزه لیزه فرانسه تبدیل به خیابانی مدرن شد سینما‌های متعددی در آن شکل گرفت. در واقع سینما ایران تنها سینمای این خیابان مشهور نیست. به تدریج کافه‌ها و رستوران‌ها و اماکن دیگر در این خیابان شکل گرفت، اما مهم‌ترین قسمت آن سینما‌هایی بودند که قدیمی‌ترین در تهران در نوع خود محسوب میشدند. دیرزمانی که لاله زار در اوج خود بود هرگز کسی تصور نمی‌کرد این روزی روزگاری این خیابان تبدیل به قبرستان قدیمی‌ترین سینما‌های تهران بدل می‌شود، سینما‌هایی که متروکه و حتی ترسناک شدند. 

راج کاپور 
سینما ایران در روز دوشنبه، ۲۷ فروردین ۱۲۹۶ خورشیدی، توسط سیدحسین، مدیر مهمان‌خانه ایران، در خانه ناظم‌السلطنه افتتاح شد هر چند تا نمایش نخستین فیلم چند سال دیگر گذشت. در اعلانی که با امضای سیدحسین منتشر شد، آمده بود:
«مهمانخانه ایران خواطر محترم آقایان را مستحضر می‌دارد که کارکنان این تأسیس ملی، پس از تهیه انواع خوراک و بوفه و بر اساس دستور‌های صحی، برای تفریح آقایان محترم از لیله سه‌شنبه ۲۴ شهر جاری (امشب) پرده‌های سینمای جدید جنگی که هنوز به معرض نمایش گذاشته نشده، به صحنه تماشا خواهند گذاشت.»
سینما ایران در ابتدا متعلق به آرنولد یاکوبسون و الکساندر لوین بود. آنها همراه امیل زورکوف، اسحاق قزلباش‌زنجانی و علی وکیلی، شرکت سهامی ایران را تأسیس کردند. این شرکت با اجاره یا تأسیس چند سینمای دیگر از جمله سینما ملی (سینما نادر فعلی در لاله‌زار)، سینما میهن (میدان حسن‌آباد)، سینما نور (بالاتر از پل امیربهادر) و سینما اخبار (لاله‌زار، پاساژ رزاقمنش) به فعالیت در زمینه نمایش فیلم در تهران پرداخت.
پس از به قتل رسیدن الکساندر لوین در ۱۲ تیر ۱۳۱۶ در مقابل سینما ایران، یاکوبسون و شرکای دیگر، محل تئاتر دائمی نکیسا که متعلق به ارباب افلاطون شاهرخ بود را در اختیار گرفتند. سپس با خرید خانه‌های دکتر نوذری و دکتر گوهر خاکپور و تخریب آنها، سینمای جدید ایران در سوم اسفند ۱۳۱۹ افتتاح شد. محل سابق سینما ایران نیز با نام سینما البرز به فعالیت خود ادامه داد.
عباس بهارلو، مورخ و پژوهشگر سینما، درباره این سینما نوشته است: «سینما ایران جدید با ظرفیت هزار و ۲۰۰ صندلی، مجلل‌ترین و باشکوه‌ترین سینمای زمان خود بود و در دهه ۲۰ به ممتازترین و بهترین سینمای کشور تبدیل شد. این سینما در سال ۱۳۳۴ برای اولین‌بار نمایش واید اسکرین را تجربه کرد و با نمایش نخستین فیلم سینمایی اولین‌بار صدای پخش‌شده مجزا طی نمایش فیلم به گوش تماشاچیان رسید.»
در ۲۹ مهر ۱۳۳۵، راج کاپور، هنرپیشه معروف هندی، به ایران دعوت شد و فیلم «آقای ۴۲۰» خود را در سینما ایران افتتاح کرد، رویدادی که به تقویت جایگاه این سینما در فرهنگ سینمایی کشور انجامید.

هویتی که دیگر نیست
«نادر، شهرزاد، جهان، مترو، اطلس و فردوسی». این شش سینمای دیگر لاله زار هستند که همانند سینما ایران قدمتی دیرینه داشتند، اما همه یکی پس از دیگری تبدیل به مغازه الکترونیکی شدند. سوختن سینما ایران نیز پایانی بود بر تاریخچه فرهنگی لاله زار در سال ۱۴۰۴. تعبیر محتوم، اندوهبار و تلخ چنین است: هویت لاله زار از بین رفت.