رنگ خشکسالی بر چهره یلدا

کارشناسان معتقدند خشکسالی در چند سال گذشته باعث کاهش تولید و افزایش قیمت برخی کالاها شده است.در این گزارش از جام‌جم به بررسی وضعیت بازار اقلام شب یلدا پرداخته شده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. 

یلدای امسال‌؛ فراتر از یک گرانی مقطعی در سال‌های گذشته، نزدیک شدن به شب یلدا همواره با نوسانات قیمتی همراه بود اما بازار معمولا پس از این مناسبت به تعادل نسبی بازمی‌گشت. امسال اما شرایط متفاوت است‌؛ رشد قیمت‌ها به ‌گونه‌ای رقم خورده که نه فقط مصرف مناسبتی، بلکه تأمین اقلام روزمره را نیز برای بسیاری از خانوارها دشوار کرده است. افزایش قیمت مرغ، تخم‌مرغ، میوه و آجیل، تصویری روشن از فشار همزمان بر سبد غذایی خانوار ارائه می‌دهد‌؛ فشاری که دیگر محدود به یک استان یا بازار خاص نیست و در اغلب نقاط کشور قابل مشاهده است. رقابت نابرابر در سبد پروتئینی یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های وضعیت فعلی بازار، جابه‌جایی معنادار قیمت‌ها در بخش پروتئین است. مرغ که همواره به‌عنوان ارزان‌ترین منبع پروتئین حیوانی شناخته می‌شد، اکنون به سطح قیمتی رسیده که برای بخشی از جامعه به کالایی نیمه‌لوکس تبدیل شده است. در سوی دیگر، تخم‌مرغ که نقش مکمل و جایگزین مرغ را در سفره خانوار ایفا می‌کرد، با جهش قیمتی شدیدتری مواجه شده و در عمل، مزیت اقتصادی خود را از دست داده است. این در حالی است که بررسی بازار گوشت و مرغ و تخم‌مرغ نشان می‌دهد دلیل اصلی نوسانات قیمتی در بازار این اقلام، عدم تأمین نهاده دامی از سوی دولت است. در واقع کمبود نهاده در بازار آزاد و عدم موجودی سامانه بازارگاه باعث شده تا تولیدکنندگان این محصولات نظیر دامداران و مرغداران، نتوانند به سادگی به این کالای استراتژیک دست یابند و همین مسأله در کنار افزایش هزینه کارگر، انرژی، حمل‌ونقل و... موجب افزایش قیمت‌ نهایی این محصولات برای مصرف‌کنندگان شده است. بررسی‌های میدانی نیز نشان می‌دهد گوشت چرخکرده مخلوط تنظیم‌بازاری هم‌اکنون با قیمتی ۶۸۰ هزار تومان به ازای ۹۰۰ گرم در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود و در قصابی‌ها نیز با در نظر گرفتن منطقه و استان، با قیمت حداقل ۸۵۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم عرضه می‌شود. همچنین مرغ نیز به طور میانگین در سطح کلان شهر تهران، قیمتی برابر با ۱۴۵ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم دارد. همچنین بررسی قیمت تخم‌مرغ نیز نشان می‌دهد که عرضه این محصول با دو نوع ریز و درشت صورت می‌گیرد که قیمت یک شانه ۳۰ عددی ریز حداقل ۲۰۵ هزار تومان و یک شانه ۳۰ عددی درشت حداقل ۲۱۵ هزار تومان است. 
   
میوه‌؛ از نماد یلدا تا کالای لوکس
 میوه همواره قلب تپنده سفره شب یلدا بوده است‌؛ از انار و هندوانه تا سیب و پرتقال اما امسال، بازار میوه تصویری متفاوت را به نمایش گذاشته است. قیمت‌ها در برخی اقلام به سطوحی رسیده که مصرف‌کنندگان را به خرید حداقلی یا حذف برخی اقلام وادار کرده است. این تغییر رفتار مصرفی، نشانه‌ای جدی از کاهش توان خرید است‌؛ به ‌ویژه برای دهک‌های متوسط و پایین که پیش از این نیز سهم خوراک در هزینه‌های ماهانه‌شان بالا بوده است. استمرار این روند می‌تواند به تغییر الگوی مصرف و حتی کاهش مصرف میوه، با تبعات تغذیه‌ای و سلامت‌محور در میان‌مدت منجر شود.این در حالی است که اخیرا وزیر جهاد کشاورزی مدعی شده بود بازار میوه تحت کنترل و نظارت است و چه‌بسا قیمت برخی محصولات خارجی با داخلی نیز نزدیک به یکدیگر است‌؛ به‌عنوان مثال هفته گذشته وی مدعی شد که قیمت هر کیلوگرم موز وارداتی تقریبا با هر کیلوگرم موز داخلی برابری می‌کند. 
 
آجیل و خشکبار‌؛ قربانیان نخست تورم
آجیل که در فرهنگ ایرانی جایگاهی نمادین در مناسبت‌ها دارد، نخستین بخشی است که در مواجهه با گرانی از سبد خانوار حذف می‌شود. قیمت‌های کنونی در بازار خشکبار، عملا مصرف این اقلام را به مناسبت‌های خاص و به مقدار بسیار محدود تقلیل داده است. این موضوع تنها به کاهش مصرف خانوار ختم نمی‌شود، بلکه رکود در بازار خشکبار، تولیدکنندگان و فروشندگان این بخش را نیز با چالش‌های جدی مواجه کرده و چرخه‌ای از کاهش تقاضا و افت فروش را رقم زده است. بررسی قیمت‌ها در این بازار نشان می‌دهد که قیمت هرکیلوگرم پسته ایرانی حداقل یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است. قیمت تخمه کدو به ازای هر کیلوگرم حداقل ۷۴۰ هزار تومان، بادام هندی حداقل یک میلیون و ۹۵۰ هزار تومان و همچنین قیمت بادام درختی ایرانی نیز دو میلیون و ۹۰۰ هزار تومان قیمت دارند. غلامرضا خدامی، رئیس اتحادیه خشکبار و آجیل‌فروشان تهران گفت: براساس بررسی‌های قیمتی، قیمت هر کیلوگرم آجیل شب یلدا از نوع درجه یک برای فروش در خرده‌فروشی‌‌ها یک‌میلیون و ۳۰۰هزار تومان تعیین شده است.این مقام صنفی اظهار کرد: این آجیل شامل پسته، بادام‌درختی، بادام‌هندی، مغز فندق، توت‌خشک، برگه زردآلو، کشمش و باسلوق می‌شود و اگر هرکدام از این محصولات در آجیل نباشد باید با نرخ کمتری به فروش برسد.رئیس اتحادیه خشکبار و آجیل‌فروشان تهران تصریح کرد: اگر آجیل دارای نخودچی و بادام‌زمینی باشد، قیمت آن حدود ۷۰۰هزار تومان باید باشد.گرانی ماهی، به‌ویژه در استان‌های شمالی و جنوبی، به‌عنوان محصولی که بخشی از الگوی غذایی روزمره محسوب می‌شود، پیامدهای گسترده‌تری دارد. افزایش هزینه نهاده‌ها، حمل‌ونقل و واسطه‌گری، قیمت نهایی ماهی را به سطحی رسانده که مصرف آن برای بسیاری از خانوارها به مناسبت‌های خاص محدود شده است. این روند، نه ‌تنها مصرف‌کننده، بلکه صیادان و فعالان زنجیره تامین را نیز در معرض نوسانات شدید درآمدی قرار داده است. 
 
ریشه‌های گرانی‌؛ از نهاده تا نظارت
بررسی شرایط بازار نشان می‌دهد که گرانی یلدایی امسال، حاصل یک عامل واحد نیست. افزایش هزینه نهاده‌های دامی، ناکارآمدی در توزیع، ضعف نظارت مؤثر، تعدد واسطه‌ها و نبود شفافیت آماری، همگی در شکل‌گیری این وضعیت نقش داشته‌اند. زمانی که قیمت‌ها در مبدا کنترل نمی‌شود، مداخلات مقطعی در سطح خرده‌فروشی نیز نمی‌تواند مانع از انتقال فشار تورمی به مصرف‌کننده شود. تجربه سال‌های گذشته نشان داده که برخوردهای تعزیراتی بدون اصلاح ساختار توزیع، اثرگذاری محدودی دارد. کوچک‌شدن سفره شب یلدا، صرفا یک مساله اقتصادی نیست، بلکه نشانه‌ای از فرسایش سرمایه اجتماعی و کاهش امکان مشارکت خانوارها در آیین‌های جمعی است. یلدا برای بسیاری از خانواده‌ها فرصتی برای تقویت پیوندهای اجتماعی و روانی است و محدود‌شدن این امکان، پیامدهایی فراتر از آمار و ارقام دارد. وقتی هزینه یک مناسبت سنتی به دغدغه‌ای جدی تبدیل می‌شود، احساس نابرابری و فشار معیشتی در جامعه تشدید خواهد شد. در واکنش به گرانی‌ها، خانوارها راهبردهای جدیدی در پیش گرفته‌اند‌؛ کاهش مقدار خرید، حذف اقلام غیرضروری، جایگزینی کالاها و روی‌آوردن به بازارهای محلی یا محصولات خانگی. این تغییر رفتار، اگرچه در کوتاه‌مدت به مدیریت هزینه کمک می‌کند اما در بلندمدت می‌تواند به کاهش کیفیت تغذیه و تنوع غذایی منجر شود. وضعیت بازار شب یلدا در سال جاری نشان می‌دهد که تنظیم بازار نباید به اقدامات مقطعی و مناسبتی محدود شود. آنچه امروز در بازار دیده می‌شود، نتیجه انباشت مشکلات ساختاری در زنجیره تولید تا مصرف است. مدیریت یکپارچه، شفاف‌سازی اطلاعات، کاهش نقش واسطه‌های غیرضرور و تقویت نظارت از مبدا، می‌تواند از تکرار چنین شوک‌هایی جلوگیری کند. بدون این اصلاحات، هر مناسبت تقویمی می‌تواند به نقطه‌ای برای بروز دوباره بحران معیشتی تبدیل شود. 
 
یلدای امسال‌؛ آینه‌ای از اقتصاد خانوار
شب یلدای ۱۴۰۴، بیش از هر زمان دیگری، آینه‌ای از وضعیت اقتصاد خانوار ایرانی است. سفره‌هایی ساده‌تر، خریدهایی محتاطانه‌تر و دغدغه‌هایی پررنگ‌تر، تصویری است که در اغلب شهرهای کشور تکرار می‌شود. اگرچه یلدا همچنان می‌تواند با دورهمی و همدلی معنا پیدا کند اما تداوم شرایط فعلی، این آیین کهن را هر سال بیش از پیش از محتوای معیشتی خود تهی خواهد کرد، مگر آن‌که سیاست‌گذاری اقتصادی، به ‌ویژه در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی، با نگاهی جدی‌تر و پایدارتر اصلاح شود. 
   
جزئیات قیمت میوه
بر این اساس رصد بازار میوه که مصادف با ایام خرید مردم برای شب یلداست، قیمت انواع میوه‌های تولید داخل و برخی از میوه‌های خارجی در بازار شهرستانی‌ها و میوه‌فروشی‌های مناطق مرکزی رو به پایین شهر را نشان می‌دهد؛هر کیلوگرم ازگیل از ۳۵ تا ۱۸۰ ‌هزار تومان، انار  از۵۰ تا ۲۷۰ ‌هزار تومان‌، انگور از ۶۵ تا ۲۹۸‌ هزار تومان،  بلوط ۵۰۰ ‌هزار تومان، به از ۶۳ تا ۱۲۰‌هزار تومان‌، پرتقال‌ از ۴۰ تا ۱۸۸‌هزار تومان‌، پرتقال جنوب از ۱۰۰ تا ۲۳۸‌ هزار تومان‌، خرمالو از۴۰ تا ۱۸۸‌هزار تومان‌، سیب قرمز از ۶۵ تا ۲۱۸‌ هزار تومان‌، سیب زرد از۵۰ تا  ۲۱۸ ‌هزار تومان‌، سیب سبز‌ از ۸۰ تا ۱۸۰‌هزار تومان‌، میوه کاکتوس ۱۵۰‌هزار تومان‌، کیوی از۳۰ تا ۱۹۸ ‌هزار تومان (هر بسته کیوی توسرخ ۷۰۰ گرمی ۹۰ هزار تومان)، گریپ‌فروت از ۴۷ تا ۷۹‌ هزار تومان‌، گلابی از۷۰ تا ۳۵۹‌ هزار تومان‌، لیموشیرین از۱۴۰ تا ۱۹۸‌هزار تومان‌، نارنگی از ۵۵ تا ۱۵۸‌هزار تومان و توت‌فرنگی ۷۵۰ هزار تومان (هر بسته حدود ۲۰۰ گرمی ۲۰۰ تا ۳۲۰ هزار تومان) در این بازار به فروش می‌رسد. در بازار میوه‌های آبدار هر کیلوگرم هندوانه ۳۵ تا ۴۵ هزار تومان است.در بازار میوه‌های وارداتی هر کیلوگرم موز ۱۰۰ تا ۱۵۸ هزار تومان، انبه شیرین ۳۴۰ هزار تومان، نارگیل ۱۳۰ تا ۲۵۰ هزار تومان و آناناس ۲۶۸ تا ۴۰۰ هزار تومان و هر بسته میوه تمبر هندی ۳۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.گفتنی است نرخ‌های اعلام شده از کف تا سقف قیمتی است و در میان این دو قیمت، نرخ‌های دیگر هم وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، انار در بازار میوه از هر کیلوگرم ۵۰هزار تومان(بیشتر مناسب آبگیری) تا۲۷۰ هزار تومان در حال عرضه است که شهروندان می‌توانند این میوه را با نرخ‌های ۸۰، ۱۰۰، ۱۳۰، ۱۵۰، ۲۰۰، ۲۳۰ و... نیز خریداری کنند.