فرصتی برای رشد هنر‌های نمایشی

به گزارش جام‌جم‌آنلاین ازمیزان، جشنواره تئاتر کودک همدان نه تنها فرصتی برای رشد هنر‌های نمایشی در این مقطع سنی است، بلکه می‌تواند نمادی از فرهنگ و هویت هنری ایران و استان همدان در سطح ملی و بین‌المللی باشد. 

این جشواره به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین رویداد‌های فرهنگی هنری در حوزه تئاتر کودک در کشور، طی سال‌های گذشته با هدف ارتقا و توسعه هنر‌های نمایشی ویژه کودکان و نوجوانان و همچنین تمرکززدایی تئاتر از پایتخت ابتدا به اصفهان منتقل شد و پس از اینکه جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان نیز حضوری موفق را در اصفهان تجربه کرد، با تصمیم و فشار‌هایی از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی مقرر شد که این رویداد به شهر همدان منتقل شود. 

با این وجود، پس از گذشت سال‌ها از برگزاری این جشنواره، همچنان شاهدیم که این رویداد از ثبات لازم برخوردار نیست و به جایگاه واقعی خود در سطح ملی و بین‌المللی دست نیافته است. این مسئله، نیازمند نگاهی عمیق‌تر و تحلیلی‌تر به عوامل مؤثر بر این وضعیت و کم‌توجهی مسئولان و کم‌کاری در حوزه زیرساخت‌ها است. 

برای بررسی دقیق‌تر کیفیت میزبانی و برگزاری این رویداد، ابتدا به سراغ کارشناسان و اساتید این حوزه رفتیم تا از زبان آنها چند و، چون جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان را بررسی کنیم. 

کالباس و سوسیس در تضاد با مباحث تربیتی و سلامت کودکان 
سامان خلیلیان، هنرمند و پژوهشگر عرصه تئاتر کودک و نوجوان، در گفت‌و‌گو با خبرنگار میزان مهم‌ترین چالش امروز این حوزه را مسئله مخاطب و بازاریابی هنری می‌داند. به گفته او، تعریف دقیق و مشخصی از وضعیت مخاطب کودک در این عرصه وجود ندارد و این مسئله سبب بروز مناقشه‌های ذهنی شده است. 

وی تأکید می‌کند که با توجه به مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و کاهش قدرت خرید، استقبال از تئاتر کودک و نوجوان به شدت کاهش یافته است. 

خلیلیان با اشاره به افزایش هزینه‌های تولید آثار کودک که به دلیل ضرورت حفظ دکور، لباس و فضای روانکاوانه و فعال ذهن کودک است، تصریح کرد که این حوزه دیگر توان تأمین مالی و اقتصادی خود را ندارد و بسیاری از گروه‌ها به دلیل مشکلات مالی دچار رکود شده‌اند. تئاتر کودک تعارف ندارد و باید برای حفظ این هنر ارزشمند تلاش کرد. 

سامان خلیلیان درباره نقش تئاتر کودک در ایجاد تفکر، دغدغه‌مندی و شکل‌دهی به نسل جوان گفت: این هنر زمینه مهمی برای یادآوری مسائل تربیتی و روانشناختی است، اما متأسفانه سطحی‌شدن محتوا و کاهش شناخت عمیق باعث شده است که کیفیت آثار افت کند. 

وی از کاهش حضور کودکان و نوجوانان به عنوان مخاطب اصلی جشنواره‌های تئاتر کودک و نوجوان همدان انتقاد کرد و نبود حمایت و حضور مسئولان شهری را یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جشنواره در این شهر دانست. 

خلیلیان با اشاره به حضور اسپانسر‌های نامتناسب مانند تولیدکنندگان کالباس و سوسیس در جشنواره تئاتر کودک همدان، این موضوع را مغایر با اهداف تربیتی و سلامت کودکان خواند و خواستار بازنگری در ساختار و مدیریت جشنواره شد. 

وی اظهاراتش خطاب به مسئولان شهر همدان تاکید کرد: اگر توان و اراده لازم برای ارتقای کیفیت و جذب مخاطب در جشنواره‌های تئاتر کودک و نوجوان وجود ندارد، بهتر است این رویداد به شهر دیگری منتقل شود تا بتواند به جایگاه واقعی خود برسد. وضعیت فعلی نتیجه آزمون و خطا‌های متعدد است و تحول و ارتقای میزبانی این رویداد هنری ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. 

تئاتر کودک و نوجوان در سیر طبیعی رشد
همچنین شهرام کرمی کارگردان و مدرس دانشگاه و مدیر فرهنگسرای ارسباران نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار میزان گفت: مهم‌ترین چالشی که تئاتر کودک امروز با آن روبه‌روست، چیزی فراتر از مسائل فنی یا اجرایی است. شاید پاسخ من برایتان غیرمنتظره باشد، اما واقعیت این است که تئاتر کودک و نوجوان در سیر طبیعی رشد خود، به‌ویژه در صد سال اخیر، مسیر قابل‌قبولی را طی کرده است.

در سه چهار دهه اخیر هم شاهد رشد و پویایی قابل توجهی بوده‌ایم. با این حال، نکته بسیار مهمی که نباید از آن غافل شد، این است که بخش عمده‌ای از این رشد، حاصل تجربه‌های فردی هنرمندان بوده است، نه نتیجه یک جریان سازمان‌یافته و سیستم هدفمند. همین نبودِ ساختار و جریان پیوسته، یکی از اساسی‌ترین چالش‌هایی است که تئاتر کودک در کشور ما با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. 

فقر متن متناسب با نیاز‌های کودک و نوجوان
عطاالله کوپال مدرس و پژوهشگر نام آشنای کشور نیز به در صحبتی که با خبرنگار میزان داشت، اظهار کرد: مهم‌ترین چالش تئاتر کودک در ایران، کمبود نمایشنامه‌هایی است که به‌طور دقیق و متناسب با نیازها، علاقه‌ها و سطح درک گروه‌های سنی مختلف کودکان و نوجوانان نوشته شده باشد.

این کمبود باعث شده است که بسیاری از آثار نمایشی نتوانند ارتباط عمیق و مؤثر با مخاطب خود برقرار کنند و در نتیجه، تئاتر کودک به اندازه‌ی ظرفیت واقعی‌اش رشد نکند. بررسی بیشتر نشان می‌دهد که بسیاری از نویسندگان هنوز شناخت دقیقی از روان‌شناسی کودک یا مراحل رشد او ندارند؛ از طرفی، منابع ترجمه‌شده خارجی نیز همیشه با فرهنگ و زبان کودکان ایرانی سازگار نیستند. همین فاصله میان متن و مخاطب، مهم‌ترین مانع در مسیر پیشرفت کیفی تئاتر کودک کشور است. 

تئاتر یک سرمایه‌گذاری ضروری برای سلامت روان و شکل‌گیری آینده جامعه
حمیدرضا نعیمی داور جشنواره و نویسنده و کارگردان ایرانی نیز در این باره توضیح داد: مهم‌ترین چالش حال حاضر تئاتر کودک و نوجوان در ایران، فقدان درک بنیادین مسئولان و مدیران کلان نسبت به ضرورت حیاتی این حوزه است. 

وی افزود: ما معتقدیم که تئاتر کودک، نه یک سرگرمی لوکس، بلکه یک سرمایه‌گذاری ضروری برای سلامت روان و شکل‌گیری آینده جامعه است. اگر مدیران ما به این ضرورت باور داشتند، بودجه و سرمایه‌گذاری لازم برای خلق نسلی آرام، خلاق و پویا در راستای ساختن ایران آینده را به‌راحتی انجام می‌دادند. 

نعیمی تاکید کرد: متأسفانه، بخش عمده‌ای از مدیران ارشد کشور، به‌دلیل ناآشنایی با کارکرد عمیق هنر و به‌ویژه تئاتر، این مقوله را امری فرعی و حاشیه‌ای می‌بینند. این نگاه، در زمان بحران‌های اقتصادی به‌وضوح خود را نشان می‌دهد؛ جایی که بودجه‌های فرهنگی، اولین قربانیانِ کاهش اعتبارات می‌شوند. این امر، نشان‌دهنده سطح پایین سواد فرهنگی در ساختار مدیریت فرهنگی کشور است. 

این مدرس تئاتر در خاتمه اظهار کرد: تا زمانی که این نگاه تغییر نکند و مسئولانی با دغدغه فرهنگی جایگزین نشوند، چالش‌های فنی‌تر تئاتر نظیر کمبود نمایشنامه، کارگردانی یا بازیگری، علی‌رغم اهمیت‌شان، در سایه این چالش کلان باقی مانده و حل آنها دشوار خواهد بود. 

انتقال تجربه چالش امروز تئاتر کودک 
مجید قناد بازیگر، برنامه‌ساز و پیشکسوت تئاتر و تلوزیون که سابقه یک دوره برگزاری این رویداد را در کارنامه خود دارد، در گفت‌و‌گو با میزان توضیح داد: «کودک امروز ما کیست؟» این سؤالی است که نیازمند نگاهی چند وجهی است، اما از دیدگاه مدیریتی و حمایتی، وظیفه ما این است که به هنرمندانی که در این عرصه قدم گذاشته‌اند، به‌درستی یاری رسانده و آنها را هدایت کنیم. این هدایت، پیش از هر چیز در گروی انتقال تجربه است. 

وی ادامه داد: ما باید نظام انتقال دانش را در گوشه‌گوشه کشور تقویت کنیم. از اساتید و پیشکسوتان بخواهیم که دانش تخصصی‌شان در حوزه‌هایی مانند نویسندگی، کارگردانی، طراحی گریم و دیگر ارکان تئاتر را به هنرمندان جوان مناطق مختلف منتقل کنند. 

این پیشکسوت عرصه کودک و نوجوان گفت: بسیاری از جوانان عاشقانه در شهر‌های کوچک و دورافتاده، مانند زاهدان یا مناطق شمالی و خوزستان، در این مسیر قدم گذاشته‌اند، اما ممکن است فاقد دانش باشند یا مسیر درست را ندانند. در اینجا، نقش مدیران و مسئولان باید نقش عصای دست باشد. این افراد، که عاشقانه و بدون توقع مالی به میان کودکان می‌روند، آینده‌سازان واقعی این هنر هستند و مستحق عمیق‌ترین تقدیر و حمایت. 

وی بیان کرد: قدردانی واقعی از کسانی است که بدون چشمداشت مادی، وقت می‌گذارند و عشقشان به هنر را در کنار کودکان مرز‌ها و مناطق دوردست پرورش می‌دهند. این تلاش‌های عاشقانه، همان انرژی‌ای است که می‌تواند آینده تئاتر کشور را تضمین کند. 

چرایی‌عدم ثبات و پیشرفت جشنواره؛ بررسی عوامل ساختاری و مدیریتی
با توجه به اظهارات کارشناسان امر می‌توان نتیجه گرفت که یکی از اصلی‌ترین دلایل‌عدم پیشرفت و تثبیت جایگاه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان فقدان استراتژی‌های بلندمدت و برنامه‌ریزی مستمر از سوی متولیان فرهنگی شهر همدان است. جشنواره‌هایی که در سطح ملی و فراتر از آن موفق بوده‌اند، دارای چشم‌انداز مشخص، بودجه پایدار و ساختار مدیریتی منسجم هستند که می‌توانند به صورت مستمر کیفیت و کمیت رویداد را ارتقا دهند. در مقابل، جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان به دلیل نبود این موارد، هر سال درگیر مسائل جزئی و کوتاه‌مدت بوده و نتوانسته است چشم‌انداز روشنی برای آینده خود ایجاد کند. 

همچنین ضعف در جذب سرمایه و حمایت‌های مالی، یکی دیگر از موانع بزرگ است. جشنواره‌های موفق، علاوه بر حمایت دولت، توانسته‌اند بخش خصوصی را نیز به سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ ترغیب کنند، اما در همدان، نبود تعامل سازنده میان بخش‌های دولتی و خصوصی مانع از جذب منابع مالی کافی و بهبود کیفیت برگزاری شده است. 

سالن‌ها و زیرساخت‌های فرهنگی همدان؛ مانعی بزرگ در مسیر توسعه جشنواره
یکی از مهم‌ترین چالش‌های جشنواره، کمبود سالن‌های نمایش مجهز و استاندارد در همدان است. برخلاف شهر‌های دیگر کشور که با سرمایه‌گذاری‌های مداوم در زیرساخت‌های فرهنگی توانسته‌اند فضا‌های مناسبی برای اجرا‌های نمایشی فراهم کنند، همدان همچنان با کمبود شدید سالن‌های مناسب مواجه است. سالن‌های موجود از نظر امکانات فنی، ظرفیت و تجهیزات نور و صدا در سطحی نیستند که بتوانند میزبان جشنواره‌ای با استاندارد‌های ملی باشند. 

این وضعیت نه تنها کیفیت اجرا‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه باعث کاهش انگیزه گروه‌های نمایشی و هنرمندان شده است و حتی برخی از استعداد‌های جوان را از ادامه فعالیت در این حوزه دلسرد می‌کند. همچنین، کمبود سالن‌های مناسب باعث محدود شدن تعداد اجرا‌ها و کاهش تنوع برنامه‌ها می‌شود که به نوبه خود بر جذابیت جشنواره برای مخاطبان تاثیر منفی دارد. این در حالی است که با وجود چندین دوره میزبانی شهر همدان نه تنها یک سالن به شمار سالن‌های تئاتری این شهر اضافه نشده است، بلکه حتی سالن‌های موجود نیز از حیث سخت‌افزارهایی، چون نور و صدا و صندلی و… تجهیز و نگهداری نشده‌اند. 

نگاه مسئولان و اولویت‌بندی در سیاست‌گذاری فرهنگی
یکی از نقاط ضعف بارز در روند برگزاری جشنواره تئاتر همدان، نوع نگاه مسئولان شهری به این رویداد است. به نظر می‌رسد جشنواره تئاتر کودک و نوجوان از اولویت‌های اصلی برنامه‌های فرهنگی همدان نیست و به همین دلیل حمایت‌های لازم از آن صورت نمی‌گیرد. در حالی که جشنواره‌های فرهنگی و هنری می‌توانند نقش بسیار مؤثری در ارتقای سطح فرهنگی جامعه، تقویت هویت ملی و ایجاد فرصت‌های آموزشی و تفریحی برای کودکان و نوجوانان داشته باشند، اما این اهمیت هنوز در سیاست‌گذاری‌های شهری به صورت واقعی منعکس نشده است. 

کمبود تبلیغات و اطلاع‌رسانی مناسب نیز یکی دیگر از نشانه‌های کم‌توجهی به جشنواره است. بدون تبلیغات گسترده و موثر، جذب مخاطب و جلب توجه رسانه‌ها دشوار می‌شود و در نتیجه جشنواره نمی‌تواند جایگاه مطلوبی در افکار عمومی پیدا کند. 

پیامد‌های بی‌توجهی و کم‌کاری؛ از کاهش انگیزه هنرمندان تا آسیب به فرهنگ کودک و نوجوان
بی‌توجهی به جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان پیامد‌های جدی برای فضای فرهنگی و هنری شهر دارد. نخستین و مهم‌ترین پیامد، کاهش انگیزه و حضور فعال هنرمندان و گروه‌های نمایشی است. وقتی جشنواره نتواند امکانات لازم را فراهم کند و حمایت‌های کافی در اختیار هنرمندان قرار ندهد، طبیعی است که گروه‌ها کم‌کم از حضور در این رویداد منصرف شوند و یا کیفیت آثار ارائه شده کاهش پیدا کند. 

از سوی دیگر، کودکان و نوجوانان به عنوان جامعه هدف جشنواره، فرصت‌های کمتری برای آشنایی با هنر‌های نمایشی و رشد مهارت‌های فرهنگی و هنری خواهند داشت. این کمبود فرصت‌ها به مرور زمان می‌تواند منجر به کاهش علاقه و مشارکت نسل‌های آینده در فعالیت‌های فرهنگی و هنری شود و در نهایت، به کاهش سطح فرهنگی جامعه منجر شود. 

راهکار‌های پیشنهادی برای برون‌رفت از وضعیت موجود
برای تغییر این وضعیت و ارتقای جایگاه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، نیازمند اقدامات جامع و هماهنگ هستیم. نخستین گام، تدوین یک برنامه راهبردی بلندمدت توسط متولیان فرهنگی است که شامل اهداف مشخص، بودجه‌بندی مناسب و شاخص‌های ارزیابی عملکرد باشد. 

توسعه و ارتقای زیرساخت‌های فرهنگی به ویژه ساخت یا تجهیز سالن‌های نمایش با امکانات مدرن، از دیگر ضرورت‌های مهم است. این اقدام می‌تواند با همکاری بخش دولتی و خصوصی و همچنین بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی انجام شود. 

علاوه بر این، افزایش فعالیت‌های تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی، جذب مشارکت رسانه‌ها و تقویت ارتباط جشنواره با مدارس و مراکز آموزشی می‌تواند به افزایش مخاطب و تاثیرگذاری جشنواره کمک کند. تشکیل کمیته‌ای تخصصی متشکل از هنرمندان صاحب‌نظر، کارشناسان فرهنگی و مدیران باتجربه، می‌تواند به بهبود فرآیند برنامه‌ریزی و نظارت بر جشنواره منجر شود و مسیر پیشرفت را هموار سازد. 

جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، با تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های خود، همچنان در انتظار توجه و حمایت جدی مسئولان و برنامه‌ریزی مدون است تا بتواند از وضعیت بلاتکلیفی خارج شده و به جایگاه واقعی خود دست یابد. این جشنواره نه تنها فرصتی برای رشد هنر‌های نمایشی کودک و نوجوان است، بلکه می‌تواند نمادی از فرهنگ و هویت هنری همدان در سطح ملی و بین‌المللی باشد. 

اگر مسئولان شهری همدان بتوانند با درک اهمیت این رویداد، به توسعه زیرساخت‌ها، حمایت مالی و مدیریتی و تقویت مشارکت‌های مردمی و خصوصی بپردازند، جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان می‌تواند به الگویی موفق در کشور تبدیل شود و آینده‌ای روشن برای کودکان و نوجوانان علاقه‌مند به هنر‌های نمایشی رقم بزند. در غیر این صورت، این رویداد مهم فرهنگی همچنان در چرخه‌ای از مشکلات و محدودیت‌ها گرفتار خواهد ماند و فرصت‌های ارزشمندی را از دست خواهد داد.