ردپای کشاورزی سنتی و شبکه‌های فرسوده در بحران آب کرمانشاه

جام جم آنلاین؛ استان کرمانشاه در روزهای پایانی فصل پاییز، اگرچه چند سامانه بارشی نسبتاً مؤثر را تجربه کرده، اما کم‌آبی انباشته سال‌های اخیر همچنان جبران نشده است. کاهش بارندگی‌ها از یک‌سو و هدررفت گسترده منابع آب از سوی دیگر، شرایطی را رقم زده که کارشناسان از آن به عنوان «بحران دوگانه آب» یاد می‌کنند؛ بحرانی که هم طبیعت و هم شیوه بهره‌برداری انسان در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند.

بر اساس داده‌های سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴، میزان بارش‌ها در کرمانشاه حدود ۳۶ درصد کمتر از میانگین بلندمدت گزارش شده است. این در حالی است که سهم بالای مصرف آب در بخش کشاورزی و فرسودگی زیرساخت‌های آبرسانی، فشار مضاعفی بر منابع محدود آبی استان وارد کرده است.

آمارهای هواشناسی چه می‌گویند؟

«سعید قاسمی» رییس مرکز پیش‌بینی اداره‌کل هواشناسی استان کرمانشاه با اشاره به بارندگی‌های اخیر، از جبران بخشی از کسری بارش‌ها خبر می‌دهد. به گفته او تا پیش از ورود سامانه بارشی اخیر، میزان بارندگی‌های سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۸ درصد کاهش داشت، اما بارش‌های مؤثر اخیر این رقم را به ۲۱ درصد رسانده است.

وی افزود: این سامانه بارشی همچنین کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت را از ۴۹ درصد به ۲۶ درصد کاهش داد و میانگین بارش استان را به حدود ۸۴ میلی‌متر رساند.

با این حال، کارشناسان تأکید دارند که این بارش‌ها اگرچه امیدبخش است، اما برای جبران کسری انباشته منابع آب زیرزمینی و سطحی، کافی نیست.

کشاورزی؛ مصرف‌کننده اصلی آب

کرمانشاه با جمعیتی بیش از ۲ میلیون نفر و برخورداری از بیش از ۲۱۹ هزار بهره‌بردار کشاورزی، یکی از قطب‌های مهم تولید محصولات زراعی و دامی کشور به شمار می‌رود. حدود ۳۰ درصد اشتغال استان به بخش کشاورزی وابسته است و سالانه بیش از ۵.۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در این استان تولید می‌شود اما این تولید، بهای سنگینی برای منابع آب استان دارد.

«طهماسب نجفی» معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه می‌گوید: حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد منابع آب استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی تنها حدود ۳.۸ درصد است.

«سعید کریمی» رییس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز با اشاره به راندمان پایین آبیاری می‌افزاید: راندمان آبیاری در کرمانشاه تنها بین ۳۰ تا ۳۵ درصد است و این نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از آب مصرفی، عملاً به هدر می‌رود.

چالش‌های الگوی کشت و برداشت بی‌رویه

کاهش بارش‌ها، افزایش دما و تداوم الگوی سنتی کشت، منابع آب زیرزمینی استان را در معرض تهدید جدی قرار داده است.

نجفی معاون عمرانی استانداری کرمانشاه هشدار می‌دهد: گسترش کشت‌های آب‌بر و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، بحران کم‌آبی را تشدید می‌کند و ادامه این روند، آینده تأمین آب شرب را نیز با خطر مواجه می‌سازد.

در همین زمینه، پروفسور هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه تأکید می‌کند: ادامه برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کشاورزی غیراصولی، علاوه بر نابودی آبخوان‌ها، پدیده فرونشست زمین را نیز تشدید می‌کند.

به گفته وی، در استان کرمانشاه بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که ۹۴ درصد آن‌ها در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مدیریت هوشمند آب؛ ضرورت انکارناپذیر

مسوولان استان کرمانشاه معتقدند اصلاح الگوی مصرف آب دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی فوری است و سامانه‌های نوین آبیاری باید در استان توسعه یابد.

معاون استاندار کرمانشاه می‌گوید: سامانه‌های نوین آبیاری علاوه بر کاهش مصرف آب و انرژی، بهره‌وری را افزایش داده و فشار بر منابع آب زیرزمینی را کاهش می‌دهد.

در همین راستا، تاکنون بیش از ۸۹۰ هکتار از شبکه‌های نوین آبیاری در برخی دشت‌های استان به بهره‌برداری رسیده و آموزش بهره‌برداران در دستور کار قرار دارد.

کنترل برداشت و نصب کنتورهای هوشمند

«بهرام درویشی» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه نیز اعلام کرده است: بیش از هزار حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده و ۴۳۰ دستگاه کنتور هوشمند روی چاه‌های مجاز نصب شده است.

هدررفت پنهان؛ شبکه‌های فرسوده آب

در کنار مصرف بالای آب در بخش کشاورزی، فرسودگی تأسیسات انتقال و توزیع آب نیز سهم قابل توجهی در هدررفت منابع آبی استان کرمانشاه دارد.

«رضا داودی» مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کرمانشاه می‌گوید: حدود ۴۰ درصد شبکه توزیع آب استان فرسوده است. در حال حاضر ۱۶ درصد هدررفت واقعی ناشی از فرسودگی و ۱۵ درصد هدررفت ظاهری به دلیل انشعابات غیرمجاز داریم.

به گفته وی، طی یک سال گذشته بیش از ۲ هزار انشعاب غیرمجاز شناسایی شده است.