نگاهی علمی به تجویز و مصرف داروها

دکتر حسین خلیلی، دبیر علمی‌این همایش، تازه‌های دارودرمانی با نگاه ویژه به تجویز و مصرف منطقی دارو و ارتقای کیفیت خدمات دارویی را از مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در 3 روز برگزاری همایش می‌داند و از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان یکی ازمصادیق مصرف غیرمنطقی داروها یاد می‌کند که همین مساله باعث بروز انواع مقاومت‌های میکروبی می‌شود.

دکتر خلیلی که عضو هیات علمی ‌دانشگاه علوم پزشکی تهران و دبیر علمی‌ دومین همایش داروسازی بالینی ایران است ضمن بیان دلایل برگزاری این همایش به سوالات ما درباره موضوعات دیگری همچون اصول داروسازی بالینی و وضعیت دارو درمانی کشور پاسخ داد.

داروسازی بالینی دقیقا به چه تخصصی مربوط می‌شود و حضور متخصصان آن از چه زمانی مطرح شده است؟ به طور کلی این رشته چه تفاوت‌هایی با دیگر شاخه‌های علم داروسازی دارد؟

داروسازی بالینی یکی از شاخه‌های تخصصی رشته داروسازی است که فارغ‌التحصیلان به عنوان یک متخصص بالینی در تیم درمانی بیماران شرکت فعال داشته و وظیفه انتخاب رژیم درمانی مناسب برای بیمار با توجه به مشکلات زمینه‌ای و شرایط فیزیولوژیک فرد، پایش دارودرمانی، پیشگیری و مدیریت عوارض و خطاهای دارویی، انجام خدمات فارماکوکینتیک بالینی و حمایت متابولیک را به عهده دارد. از آنجا که داروسازی بالفطره یک رشته بالینی و در ارتباط نزدیک با بیمار و تیم درمانی است در واقع رشته داروسازی بالینی با تولد رشته داروسازی در دنیا شکل گرفت، ولی رشته داروسازی بالینی به شکل موجود در دنیا قدمت حدود 50 ساله دارد و در ایران از سال 74 رسما پایه‌گذاری شد و در بین رشته‌های داروسازی تنها رشته تخصصی این حوزه است. ‌

حدود 50 سال پیش تنها داشتن آشنایی با اصول اولیه داروسازی و مواد دارویی یا شیمیایی می‌توانست برآورده‌کننده نیازهای جامعه دارویی و پزشکی باشد، این در حالی است که امروزه این سطح از آگاهی و دانش نمی‌تواند پاسخگوی نیاز‌های حوزه دارو و درمان باشد. همگام با تخصصی‌تر شدن شاخه‌های علوم پزشکی و دارویی و تغییرات محتوایی ایجاد شده در تعریف وظایف داروسازان و انتظارات نظام‌های سلامت، آشنایی هر چه بیشتر داروسازان با علوم بالینی و مدیریت بیماری‌های رایج در جامعه امری ضروری است. در این راستا، داروسازی بالینی در واقع حلقه اتصال علوم پایه داروسازی با علوم بالینی پزشکی می‌باشد.

همان‌طور که اشاره کردید راهکار اصلی، تجویز و مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌هاست. معاینه کامل بیمار و شرح حال و توجه به سابقه بیماری، توجه به علائم بیمار در هنگام مراجعه، در صورت امکان نمونه‌گیری مناسب از بیمار و استفاده از امکانات آزمایشگاهی و پاراکلینیک، توجه به نتایج کشت و آنتی‌بیوگرام، تجویز آنتی‌بیوتیک در مواقع ضروری (اثبات یا احتمال بالای عفونت باکتریال)، توجه به طیف اثر آنتی‌بیوتیک، انتخاب بر اساس اثربخشی، عوارض، هزینه، در دسترس بودن و شرایط بیمار و کامل کردن دوره درمان آنتی‌بیوتیکی از راهکارهای منطقی‌نمودن تجویز و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه بر صرف هزینه‌های بالا و تحمیل عوارض، یکی از مهم‌ترین مشکلات یعنی مقاومت‌های میکروبی را ایجاد کرده است.در حال حاضر یکی از دلایل اصلی مرگ و میر بیماران در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها، عفونت‌های مقاوم به درمان است.

بله، یکی از دلایلی که منجر به مقاومت‌های دارویی می‌شود، مصرف ناکامل آنتی‌بیوتیک‌هاست، برای هر عفونتی دوره درمان آنتی‌بیوتیکی وجود دارد به عنوان مثال فرد مبتلا به عفونت گوش میانی باید 10 تا 14 روز آنتی‌بیوتیک مصرف کند، اما معمولا بیماران پس از مصرف چند روز آنتی‌بیوتیک و درک احساس بهبودی مصرف آن را قطع می‌کنند که این امر باعث ایجاد مقاومت‌های میکروبی می‌شود.

ایران طبق آمار سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت دارای مصرف بالای آنتی‌بی وتیک است به طوری که «کپسول آموکسی‌سیلین» هم از نظر تعداد و هم به لحاظ قیمت در رتبه‌های اول فهرست دارویی کشور است از سوی دیگر تقریبا 30 تا 50 درصد نسخه پزشکان دارای آنتی‌بیوتیک هستند.

اما به طور کلی مصرف غیر منطقی آنتی‌بیوتیک و  عدم کامل کردن دوره درمان مشکل تمام دنیاست. چراکه بیمار با احساس بهبودی ضرورت کامل نمودن دوره درمان را درک نمی‌کند. آموزش عمومی ‌و افزایش سطح دانش و فرهنگ مصرف دارو از طریق رسانه‌ها و آموزش در مدارس نقش مهمی‌ دارد.