سازه‌های آبی شوشتر را تحقیر نکنید

روزی نیست که زباله‌های مردمان بالادستی‌ به‌رودخانه و جایی‌که سازه‌های آبی قرار‌گرفته‌اند، پرتاب نشود.

روزی نیست‌ که کارمندان این مجموعه پس از شش ماه حقوق معوقه که حالا موفق به دریافت چهار ماه حقوق آن را شدند به جمع‌آوری و پایش زباله‌ها نپردازند. کارمندان این مجموعه خسته‌اند. نه رنگ مدیر مجموعه را می‌بینند نه حمایت و مشارکت مردم و دیگر ارگان‌ها را.
 
26 ژوئن 2009 (پنجم تیرماه 1388) روزی بود که در شهر سویل اسپانیا، پرونده سازه‌های آبی ـ تاریخی شوشتر با احراز معیارهای 1، 2 و 5 با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

مسئولان به‌تهران آمدند، جشن گرفتند و افتخار ثبت این اثر مهندسی‌شده و منحصربه‌فرد را به‌نام خود زدند. درواقع از آن روز پرونده شوشتر بسته شد و واقعیت آشکار. دریغ از ذره‌ای تفکر جهانی برای حفاظت از مجموعه جهانی سازه‌های آبی!
 
«مازیار کاظمی» کارشناس مرمت و سرپرست پیشین پایگاه جهانی تخت‌جمشید که چندی پیش از این مجموعه دیدن کرده دررابطه با استانداردهای جهانی و چگونگی نهگداری آثار تاریخی از سوی دولت‌ها می‌گوید: استانداردهایی که درخصوص چگونگی نگهداری و حفاظت از آثار تاریخی جهانی وجود دارد، معمولا به‌صورت نسبی سنجیده می‌شود. اما به‌طور کلی کارشناسان یونسکو از محوطه‌های ثبت جهانی شده پلان مدیریت کوتاه مدت و بلندمدت می‌خواهند. در واقع تفاوت تئوریک میان سازه‌های جهانی که در همه کشورها مشترک است به پلان مدیریتی مشخص برمی‌گردد».

این کارشناس افزود: ساماندهی ساختارهای اطلاع‌رسانی، مدیریت بازدیدکننده، حفاظت از مجموعه و مونیتورینگ مدوام از جمله اقداماتی است که در یک سایت جهانی لازم است، مورد توجه قرار گیرد. چنانجه در محوطه‌های تاریخی دیگر کشورها از جمله توپکاپی ترکیه که اتفاقا درفهرست آثارجهانی هم قرار نگرفته، در وهله اول متوجه نظم مدیریت‌شده می‌شوید که به‌شدت در مجموعه حکمفرماست. نظمی که بازدید کننده به‌واسطه شیوه‌های اطلاع‌رسانی آسانتر، معابر عبور بازدید کنندگان احساس می‌کند و منجر به این حس نمی‌شود که مجموعه رها شده است.
 
به‌اعتقاد وی، وقتی به‌عنوان کارشناس مرمت وقتی وارد مجموعه‌‌ای تاریخی می‌شوم کاملا درمی‌یابم، در این سایت چه تفکر و برنامه‌ریزی وجود دارد و تابع آن تفکرها چه اقداماتی انجام می‌گیرد و بالعکس کدام قسمت رها شده است و از یک ایده کلی پشتیبانی نمی‌کند.
 
درحال‌حاضر پایگاه‌های میراث‌جهانی با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، نبود بودجه‌های اعتباری و عمرانی و حقو‌ق‌های معوقه سبب شده که فعالیت‌ پایگاه‌ها شکل منسجمی به‌خود نگیرد.
 
سرپرست پیشین تخت‌جمشید نیز با اشاره به همین موضوع افزود: با اینکه در پایگاه‌های معذوریت‌های بسیاری وجود دارد و همواره زیر ‌نظر سیستم دولتی اداره می‌شوند و درواقع همین عامل نقطه‌ ضعف آن‌ها محسوب می‌شود اما به معنی آن نیست که بی‌بهره از پلان مدیریت و برنامه‌ریزی مشخص باشد.

با این‌حال، طبق گفته‌های کارشناسان، پس از سال‌ها فعالیت، درحال‌حاضر جای گام‌هایی که در مجموعه‌های جهانی تخت‌جمشید، پاسارگاد، بم، چغازنبیل برداشته شده کاملا مشهود است.

این پایگاه‌ها پلان‌های خود را کاربردی کرده‌اند و این مهمترین موضوعی است که از دیدگاه یونسکو اهمیت دارد. حتی اگر هزینه‌ها اندک باشد، با تفکر بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان پایگاه‌ها را مدیریت کرد.
 
این‌درحالی‌است که چنین اتفاقی در پایگاه شوشتر و حتی میدان نقش‌جهان نیفتاده است. میدان نقش‌جهان توسط تمام سیستم‌های شهری اداره می‌شود جز میراث‌فرهنگی.

کاظمی معتقد است، شوشتر هم در این دایره قرار گرفته است. با اینکه کارشناسان با ارائه برنامه سازه‌های آبی شوشتر را در فهرست میراث‌جهانی قرار دادند اما به‌نظر می‌رسد که هیچکدام از برنامه‌های درنظر گرفته اجرا نشده است.

چندی‌پیش وقتی از این مجموعه بازدید کردم، کارشناسان در حال نقشه‌برداری بودند درحالی که حداقل‌های یک اثر جهانی در مرحله اول، پاکسازی و رفع آسیب‌های منظری و رفع ساختارهای اطلاع رسانی و مشکلات آن در مجموعه است.

این کارشناس اعتقاد دارد، در سایت جهانی شوشتر هنوز سامانه اطلاع‌رسانی و مبلمان سایت، طراحی و مستقر نشده است. شوشتر است و  انبوه لوله‌های داربست، کلی راه باقی است تا این سایت از حالت کارگاهی درآید و به سایت موزه‌ فرهنگی تبدیل شود.
 
در این میان بسیاری از کارمندان و کارشناسان از ضعف مدیریت و حضور اندک مدیریت سایت جهانی سازه‌های آبی شوشتر می‌گویند.
 
یکی از کارشناسان پایگاه شوشتر اظهارداشت: محمود زاده مدیر پایگاه‌ شوشتر از وقتی که در سمت مدیریت قرار گرفته، به‌ندرت به سایت سر می‌زند شاید به‌دلیل بعد مسافت است اما همین عامل سبب می‌شود که بسیاری از اقدامات در مجموعه شکل نگیرید.
 
این کارشناس، همچنین درباره تجمع زباله‌ها در رودخانه و خدشه‌دار کردن منظره سایت می‌گوید: با اینکه روزانه وضعیت رودخانه پایش می‌شود و نیروها به‌طور مداوم در محدوده‌ای که گردشگر حضور دارد پاکسازی می‌‌شود اما باز هم شاهد زباله‌هایی هستیم که توسطه خانه‌های بالادست ریخته و وارد مجاری کانال‌ها و بیشه‌ها می‌شود.

وی در رابطه با فرهنگسازی‌هایی که برای معرفی و حفاظت مشارکتی با مردم صورت گرفته می‌افزاید: در شوشتر چندین گردهمایی با مردم داشتیم و به‌دنبال آن به پاکسازی حاشیه رودخانه پرداختیم حتی دوره‌های آموزشی به کودکان را شروع کرده‌ایم اما همچنان نیازمند همکاری مردم و ارگان‌های دیگر هستیم. در زیباتر کردن رودخانه حتی وزارت نیرو هم سهیم است.
 
این کارشناس معتقد است، درخصوص مبلمان سایت‌ها، هیچکدام از پایگاه‌ها بر اساس وضعیت ساختاری منطقه کار اصولی انجام نداده‌اند. سعی داریم از بخشی که ساختار معماری ما را تشکیل می‌دهد  برای مبلمان سایت سازه‌های شوشتر استفاده کنیم. البته اگر مسئله بودجه و اعتبارات حل شود.

درحال‌حاضر سازه‌های آبی ـ تاریخی شوشتر نیازمند حمایت بیشتری از سوی مسئولان است. حضور کم‌رنگ مدیر مجموعه، اختصاص نیافتن اعتبارات، حقوق‌معوقه کارمندان، بی‌توجهی مسئولان میراث‌فرهنگی نسبت به فرهنگسازی تنها تحقیر میراثی را به همراه دارد که با میراث‌جهانی دیگر کشورها رقابت می‌کند.(میراث‌فرهنگی)