«آینه» آغازگر موج مجموعه‌های خانواده

آینه یکی از مجموعه‌های پرمخاطب تلویزیون در سال 1364 بود. این سریال روایتگر معضلات و مشکلات موجود در خانواده‌های ایرانی بود که به میزان توانایی خود به ارائه راه‌حل‌هایی برای رفع این مشکلات می‌پرداخت. پخش این مجموعه از ششم شهریور‌ماه سال 1364 آغاز شد.

سریال آینه در 13 قسمت 45 دقیقه‌ای به کارگردانی غلامحسین لطفی و تهیه‌کنندگی گروه معارف روزهای دوشنبه از شبکه یک پخش می‌شد. در این مجموعه مهین شهابی، فردوس کاویانی، سیاوش طهمورث، زنده‌یاد جمشید اسماعیل‌خانی، پوراندخت مهیمن، رویا افشار، رضا بابک و ... به ایفای نقش پرداختند.

در نماز جمعه از مجموعه آینه تعریف شد

غلامحسین لطفی، کارگردان مجموعه تلویزیونی آینه درباره شکل‌گیری این سریال به خبرنگار مهر گفت: تولید این مجموعه به 25 سال پیش در شبکه یک برمی‌گردد. در گروه معارف قرار بود دو کار 10 دقیقه‌ای با عنوان زشت و زیبا کار شود، اما بعد از اینکه با نویسنده صحبت کردیم تصمیم گرفتیم شکل کار را تغییر داده و یک سریال 40 تا 45 دقیقه‌ای بسازیم. برای اولین بار بود که سریال خانوادگی هفتگی تهیه می‌شد. برخی طرح‌ها را نویسنده می‌داد و بعضی از طرح‌ها را خودم می‌دادم و می‌نوشتم.

وی در ادامه افزود: وقتی سریال پخش شد مورد استقبال مردم قرار گرفت، نامه‌های زیادی برای ما ارسال شد که مردم در آن مشکلات‌شان را طرح می‌کردند. گرچه در ابتدا سوژه‌ها را خودمان طراحی می‌کردیم، اما بعد سوژه‌ها را از میان نامه‌هایی که مردم می‌فرستند، انتخاب می‌کردیم. در آن سال‌‌ها آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه از سریال آینه تعریف کرد، حتی نوشته‌اش را هم دارم.

این کارگردان خاطر نشان ساخت: وقتی مجموعه آینه پخش می‌شد خیابان‌ها خلوت می‌شد. از خودم تعریف نمی‌کنم، اما با توجه به اینکه موضوع این سریال به روز بود مورد استقبال خانواده‌ها قرار گرفت. این مجموعه در گروه معارف تهیه شد که قبلاً این گروه سریال تولید نمی‌کرد، اما بعد از موفقیت این مجموعه میان گروه فیلم و سریال و معارف اختلاف پیش آمد که گروه معارف نباید این سریال را تولید می‌کرد و ما باید این کار را می‌کردیم. البته این دعواها بعد از پخش مجموعه و مورد توجه قرار گرفتن مخاطبان پیش آمد، چرا که قبل از آن ما را اصلاً تحویل نمی‌گرفتند!

لطفی اشاره کرد: مجموعه آینه را دوست دارم، چون مردم هم این مجموعه را دوست داشتند. در آن زمان با توجه به امکانات کمی که در اختیار داشتم، سعی کردم مجموعه خوبی بسازم. مسلماً اگر بخواهم این مجموعه را الان بسازم بهتر از آن می‌سازم، چرا که در حال حاضر مشکلات خانواده‌ها زیاد است. مطمئن هستم اگر ساخت این مجموعه چهار تا پنج سال ادامه پیدا می‌کرد تاثیر زیادی روی مخاطبان می‌گذاشت. در حال حاضر شاهد هستیم شبکه‌های بیگانه با ادامه دادن ساخت مجموعه‌های موفق تاثیر فراوانی بر تماشاگران می‌گذراند. البته سلیقه مدیران در آن زمان این بود که این سریال ادامه پیدا نکند. علاقمندم باز هم سریال آینه را بسازم.

وی درباره انتخاب بازیگران تئاتر برای سریال آینه توضیح داد: من از تئاتر آمده‌ام و کارگردان تئاتر هستم. برای بازی در این سریال هم احساس کردم باید تئاتری‌ها را انتخاب کنم، چرا که نقش‌ها ایجاب می‌کرد. در این سریال من یک ایده نو هم طراحی کرده و از خانواده‌های هنرمند دعوت کرده بودند. مثلاً آقای محرابی در کنار دخترش بود یا گوهر خیراندیش در کنار همسرش بازی کرد. در آن سال‌ها شبکه‌های بیگانه درباره این ایده تحلیل‌های مختلفی کرده بودند.

هنوز هم مردم من را با سریال‌های آینه و در خانه می‌شناسند

رویا افشار، بازیگر درباره بازی در مجموعه تلویزیونی آینه به خبرنگار مهر گفت: مردم بخشی از خاطرات‌شان را فراموش می‌کنند و برخی خاطرات را تا سال‌ها در ذهن‌شان نگه می‌دارند. هنوز هم مردم من را بیشتر به واسطه مجموعه‌های آینه و در خانه می‌شناسند. شاید باورتان نشود، اما هنوز وقتی مردم من را در خیابان می‌بیند انتظار دارند من را به جوانی همان سال‌هایی ببینند که در آینه بازی کردم و به من می‌گویند چرا خانم افشار پیر شدید؟

وی در ادامه افزود: یکی از دلایل موفقیت مجموعه آینه در آن سال‌ها به خاطر فرم کار بود که مورد استقبال مردم قرار گرفت. وقتی آینه پخش شد جای خودش را میان مخاطبان باز کرد، چرا که مردم مشکلات زندگی خودشان را در این مجموعه می‌دیدند و برایشان قابل لمس بود. از سوی دیگر به راحتی به مخاطبان راه حل درست را ارائه می‌کرد.

افشار یکی دیگر از دلایل موفقیت مجموعه آینه را متن‌های خوب اثر ذکر کرد و گفت: آقای بهبهانی نویسنده این مجموعه بود. او با بهره بردن از تجربیاتش توانست کار خوبی را بنویسد. یکی دیگر از ویژگی‌های این سریال استفاده از بازیگران خوب تئاتر بود. البته منظورم این نیست که بازیگران تئاتر خوب هستند و بقیه این طور نیستند، بلکه بچه‌های تئاتر با تجربه خوبی که در تئاتر داشتند، توانستند در کنار یکدیگر بازی خوبی هم در مجموعه آینه ارائه دهند.

این بازیگر خاطرنشان ساخت: آقای انصاریان در آن زمان مدیر وقت گروه معارف شبکه یک بود. با ساخت مجموعه آینه روند برنامه‌های گروه معارف با تغییراتی همراه شد. در این مجموعه راهکارها در قالب نمایش به مردم ارائه می‌شد نه اینکه از یک کارشناس دعوت شود تا برای مردم صحبت کند.متن‌های خوب و انتخاب‌های درست غلامحسین لطفی کارگردان در کنار هم باعث شد آینه برای مردم جذاب شود.

وی اشاره کرد: انتخاب‌ بازیگران خیلی با درایت انجام شد. به یاد دارم ما برای ضبط یک قسمت از مجموعه یک هفته تمرین می‌کردیم و این طور نبود که فیلم یا سریال به سرعت نور تهیه شود. البته کارگردان تلویزیونی این پروژه هم خیلی زحمت کشید تا کار ریتم مناسب داشته باشد.

افشار درباره جایگاه سریال آینه در کارنامه کاری‌اش توضیح داد: هر چیزی باید در زمان خودش بررسی شود. در آن سال‌ها دوستان به من می‌گفتند که چرا به تلویزیون رفتم و چرا در آینه بازی کردم؟ از طرف دوستان مورد انتقاد قرار گرفتم، اما آنچه برای من اهمیت داشت قضاوت مردم بود. وقتی می‌دیدم مردم با دیدن سریال لذت می‌برنند من هم خوشحال می‌شدم. به نظرم سریال آینه یک تفریح سالم برای مردم بود.

وی در پایان افزود: از دست کسانی مثل زنده یاد جمشید اسماعیل‌خانی و ... که زود ما را ترک کردند، ناراحت هستم، اما آنها را می‌بخشم. بعد از مجموعه آینه سریال‌های دیگری هم تولید شد، اما بازیگران دچار رکود  شدند. در مجموع هر کاری که درست انجام شود، مسلماً مورد توجه مردم هم قرار می‌گیرد.

مجموعه آینه در نوع خودش رقیب نداشت

جبار آذین، منتقد درباره مجموعه آینه که سال 64 از شبکه یک پخش شد، به خبرنگار مهر گفت: آینه یکی از سریال‌های موفق خانوادگی دهه 60 بود که در آن زمان با اقبال بینندگان به ویژه خانواده‌ها رو به رو شد و در نوع خودش رقیب نداشت. جذاب‌ترین عناصر ساختاری این مجموعه موضوع‌های خانوادگی آن بود که در قالب‌های نمایشی عرضه می‌شد. قالب‌های نمایشی آینه که برگرفته از شیوه‌های نمایش تئاتر به خصوص شیوه مشهور فاصله‌گذاری برتولدبرشت فیلسوف و درام نویس آلمانی بود که مجموعه را جذاب‌تر کرده و مجال اندیشه و تحلیل به مخاطب می‌داد.

وی ادامه داد: غلامحسین لطفی بازیگر و کارگردان با سابقه تئاتر سینما و تلویزیون که کارنامه پرباری در این زمینه دارد با انتخاب موضوع‌های آشنا و ملموس و استفاده از شیوه هنری فاصله‌گذاری، بهره‌گیری از بازیگران هنری هوشمندانه مجموعه موفقی را ارائه کرده بود، ولی متاسفانه تولید و پخش آن در بلند مدت تداوم نیافت و راه آینه پی گرفته نشد. این در حالی بود که جذابیت موضوع نمایشی، بصری و نگاه تحلیلی و کارشناسانه به مسائل خانوادگی از زوایای درام، روانشناسی فردی و خانوادگی در آن قدرتمند کار شده بود و پخش مجموعه تا سال‌ها و تا اکنون می‌توانست ادامه یابد.

این منتقد اشاره کرد: در هر حال جای مجموعه آینه که به زیر و بم زندگی و عیوب خانوادگی به صورت هنرمندانه و موفق می‌پرداخت، هم‌اکنون در سیمای جمهوری اسلامی ایران خالی است. گرچه در سال‌های بعد دیگران تلاش کردند کارهایی شبیه آن تولید کنند، ولی هیچ کدام به توفیق سریال آینه نرسیدند. سازمان صدا و سیما می‌تواند با بازنگری و احیای تولید و پخش سری جدید آینه را که در میان تولیدات سیما جای خالی‌اش نمودی آشکار دارد، مهیا کند و این مهم را با حضور آینه‌سازان سری قبل و هنرمندان مطرح کنونی و موضوعات روز خانوادگی به سامان رساند.

منبع: خبرگزاری مهر/ فاطمه عودباشی