چشم در چشم سرطان

با این حساب آگاهی از زیر و بم این بیماری می‌تواند نقش موثری در مبارزه با آن داشته باشد. سرطان می‌تواند در هر جایی از بدن ایجاد شود.

یکی از محل‌هایی که کمتر کسی فکر می‌کند ممکن است سرطانی شود، چشم است. این هفته قصد داریم درباره این نوع سرطان کمتر شناخته شده بحث کنیم.

کره چشم حفره‌ای استخوانی در جمجمه است که حدود پنج سانتی‌متر عمق دارد و ساختمان نرم چشم را محافظت می‌کند.

تومورهای چشم شامل توده‌هایی است که داخل چشم ایجاد می‌شوند. البته تومورهای چشم  فقط داخلی نیستند بلکه ممکن است در سطح کره چشم نیز ایجاد شوند که علاوه بر مشکلات دید، موجب جابه‌جایی کره چشم به طرفین می‌شوند یا چشم را به سمت بیرون هدایت می‌کنند.

تومورهای سطح چشم به صورت توده‌هایی با تغییر رنگ لایه‌های پوشاننده چشم مشخص می‌شوند.

تومور ممکن است به صورت تومور اولیه در هر بافتی از چشم ایجاد شود یا ممکن است تومور ثانویه بوده و چشم توسط بافت‌های مجاور مانند سینوس‌ها، مغز و حفره بینی یا سایر اندام‌های دورتر مورد تهاجم قرار گیرد.

بیشتر تومورهای چشمی خوش‌خیم هستند. تومورها هم کودکان و هم بزرگسالان را گرفتار می‌کند.

شایع‌ترین تومورهای ‌خوش‌خیم‌ در‌ کودکان‌ شامل‌ درموئیدها ‌و همانژیوم‌هاست و تومورهای بدخیم نیز شامل رتینوبلاستوماست.

شایع‌ترین تومورهای شایع چشمی در بزرگسالان شامل تومورهای عروق خونی مانند همانژیوم، لنفانژیوم و نواقص عروقی، تومورهای اعصاب، چربی و سینوس‌های اطراف چشم است.

لنفوم شایع‌ترین تومور بدخیم چشمی در بزرگسالان است.تومورهای متاستاتیک چشم بیشتر از تومورهای اولیه پستان و پروستات ناشی می‌شود.

علائم تومورهای چشم

تومورهای چشمی در بیشتر موارد علائم بارز و مشخصی ندارند و به این دلیل دیر تشخیص داده می‌شوند.

ممکن است بیمار به طور مداوم به پزشک مراجعه کند و از کاهش دید شکایت کند، غافل از این‌که توموری پشت کره چشم قرار دارد.

در این مواقع توصیه می‌شود در صورت اثربخش نبودن درمان‌های یک پزشک، برای پیگیری از نظرهای سایر پزشکان استفاده شود.

علائم تومورهای چشمی شامل بیرون‌زدگی کره چشم، درد، کاهش بینایی، دوبینی، قرمزی، تورم پلک یا توده قابل مشاهده است.

بعضی از تومورها براحتی قابل تشخیص هستند، در حالی که سایر تومورها به دلیل نداشتن علائم ظاهری تا زمان بزرگ شدن آن ـ که باعث جابه‌جایی چشم می‌شود ـ قابل تشخیص نیستند.

در زیر بعضی علائم رایج‌ تومورهای چشمی آمده است:

ـ ملانوم معمولا علائم زودرس ندارد و تنها کمی مشکلات بینایی ایجاد می‌کند، خونریزی و درد در صورت بزرگ بودن تومور اتفاق می‌افتد.

ـ همانژیوم مشیمیه تومورهای غیرسرطانی چشم است که از عروق خونی ناشی می‌شود و موجب کاهش دید مرکزی و نامنظمی شبکیه می‌شود.

ـ تومور عصب کروئید یک لکه مشابه خال پوستی است که می‌تواند به کاهش دید مرکزی یا محیطی منجر شود.

ـ تومورهای ملتحمه در سطح خارجی چشم ایجاد می‌شود و به درد و مشکلات بینایی می‌انجامد.

ـ تومورهای پلک با درد، تورم، مشکلات دید و مشکلات مربوط به کانال اشک مشخص می‌شوند.

چطور تشخیص دهیم؟

اولین قدم معاینه دقیق توسط چشم‌پزشک است. علائم بیمار مانند وضع دید، شرایط کلی سلامت و عملکرد چشم و بافت‌های اطراف آن بخوبی بررسی می‌شوند.

در صورت لزوم سایر روش‌ها مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و سونوگرافی نیز انجام می‌شود. بسیاری از تومورهای چشمی از راه انجام بیوپسی و تعیین نوع نمونه به‌وسیله پاتولوژیست قابل تشخیص است.

ملانومای چشمی چیست؟

شایع‌ترین تومور چشمی میان بزرگسالان ملانوماست. ملانوما نوعی اختلال است که در سلول‌های پوستی تولیدکننده ملانوم (رنگدانه‌های مسئول رنگ پوست) ایجاد می‌شود.

چشم نیز سلول‌های تولیدکننده ملانین دارد و می‌تواند به ملانوما مبتلا شود، به طوری که بعد از پوست، چشم شایع‌ترین محل بروز ملانوماست.

معمولا ملانومای چشمی در ناحیه‌ای از چشم ایجاد می‌شود که در ظاهر قابل مشاهده نیست. در ضمن این نوع سرطان معمولا علائم و نشانه‌های زودهنگام ندارد و این قضیه تشخیص آن را مشکل می‌کند.

ملانومای چشمی ممکن است در هر ناحیه از چشم ایجاد شود. ملانومایی که در قسمتی از چشم شامل مشیمیه، مژه و عنبیه به وجود می‌آید، از بقیه انواع شایع‌تر است.

مشیمیه لایه‌ای از پوشش دور چشم است که رنگ تیره آن مانع انعکاس نور به داخل چشم می‌شود. اجسام مژکانی در مشیمیه رشد می‌کنند و با تغییر شکل لنز، فوکوس چشم را تنظیم می‌کنند.

عنبیه دیسک شفاف و رنگی جلوی چشم است که میزان نور ورودی به چشم را کنترل می‌کند. در همه این ساختارها رنگدانه‌های ملانین وجود دارد، پس می‌توانند به ملانوما مبتلا شوند. احتمال ابتلا به ملانوما با افزایش سن بیشتر می‌شود.

دلیل ایجاد ملانومای چشمی چیست؟

دلیل این تومور نادر چشمی نامشخص است. در معرض تشعشعات اشعه ماورابنفش بودن خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. احتمال ابتلای افراد سفید پوست با چشمان روشن به ملانوما بیشتر است ولی هنوز دلایل مستندی برای این موضوع در دست نیست.

علائم ملانوما چیست؟

علائم ملانومای چشمی شامل تیرگی دید و دیدن نقاط سایه روشن است ولی معمولا علامت خاصی ندارد و به وسیله پزشک، طی معاینه‌های دوره‌ای تشخیص داده می‌شود.

راه تشخیص ملانوما چیست؟

اگر ملانوم بموقع تشخیص داده شود و اقدام‌های لازم صورت گیرد، نتیجه رضایت‌بخش و امیدوارکننده است ولی در صورت از دست دادن زمان، پس از مدتی علاوه بر عوارض چشمی، ممکن است تومور به دیگر اندام‌ها نیز سرایت کند.

تشخیص این عارضه علاوه بر معاینه دقیق فیزیکی شامل موارد زیر است:

افتالموسکوپی: استفاده از لنزهای کوچک دستی برای مشاهده داخل چشم

سونوگرافی: استفاده از امواج صوتی برای تشخیص عارضه از سطح پوست

فوتوگرافی رنگی: استفاده از یک دوربین مخصوص برای مشاهده و عکس گرفتن از ضایعه

نمونه‌برداری: گاهی برداشتن نمونه کوچکی از بافت مورد نظر و بررسی آن زیر میکروسکوپ به تشخیص دقیق ضایعه منجر می‌شود.

از آزمایش‌های غیرشایع می‌توان به آنژیوگرافی فلورسنت، سی‌تی‌اسکن، پِت‌اسکن و ام‌آرآی اشاره کرد.

درمان ملانوما شامل انجام رادیوتراپی داخلی و خارجی، پروتون‌تراپی، جراحی و لیزر درمانی است.

درمان این نوع سرطان معمولا مشکلات بینایی ایجاد نمی‌کند، اگرچه در صورت بزرگ بودن بیش از حد تومور، قدرت بینایی کم می‌شود.

رتینوبلاستوما چیست؟

از تومورهای شایع چشمی در کودکان رتینوبلاستوماست. اگرچه رتینوبلاستوما در هر سنی اتفاق می‌افتد ولی این عارضه در کودکان زیر پنج سال، بخصوص زیر دو سال رایج‌تر است.

رتینوبلاستوما یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در کودکان است. رتینوبلاستوما یک سرطان بدخیم بافت شبکیه چشم است.

در واقع، این تومورها دومین و در بعضی کشورها سومین تومور شایع دوران کودکی است؛ بنابراین با توجه به میزان بالای شیوع، باید زود و بموقع نسبت به تشخیص و درمان آنها اقدام کرد.

این بیماری به وسیله جهش ژنی ایجاد می‌شود که یک مورد در هر ۱۰۰۰ نفر اتفاق می‌افتد. اغلب تنها روش درمان خارج کردن چشم است و درغیر این صورت کشنده است.

حدود ۴۰ درصد رتینوبلاستوماها ارثی است. این نوع از راه آزمایش‌های ژنتیکی و آزمایش خون مشخص می‌شود. اگر والدین رتینوبلاستوما داشته باشند کودک آنها نیز در معرض خطر ابتلای بالایی است.

پزشکان توصیه می‌کنند این کودکان تا سه سالگی هر ماه یک آ‌زمایش چشم انجام دهند. تومورهای رتینوبلاستوما روی شبکیه (بافت عصبی‌ای که پشت چشم قرار دارد، نور را احساس کرده و به صورت تصویر از راه عصب بینایی به مغز می‌فرستد) قرار می‌گیرند و اگر تحت درمان قرار نگیرند از راه کانال بینایی به مغز انتقال می‌یابند یا به سایر ارگان‌ها دست‌اندازی می‌کنند. این مشکل در نیمی از کودکان جهان کشنده است.

دلایل ایجاد رتینوبلاستوما

رتینوبلاستوما به وسیله یک جهش ژنی در سلول‌های کنترل کننده بینایی ایجاد می‌شود که در اثر این جهش رشد سلول‌ها از کنترل خارج شده و به سمت سرطانی شدن پیش می‌رود.

در بیش از نیمی از موارد این جهش در بچه‌های خانواده‌هایی که هیچ گونه سرطان چشمی نداشتند، ایجاد می‌شود.

سرطان معمولا بچه‌های زیر شش سال را تهدید می‌کند. تشخیص این ضایعه در یک تا دو سالگی شایع است.

علائم رتینوبلاستوما

یک یا هر دو چشم ممکن است درگیر شود. مردمک چشم این افراد سفید یا دارای نقاط سفید است. در تصویربرداری با تشعشع یک نقطه متورم سفید در چشم این افراد دیده می‌شود.

به جای ظاهر قرمز که نشانه یک حالت طبیعی در چشم است، مردمک به رنگ سفید و غیرطبیعی دیده می‌شود.

از علائم دیگر می‌توان به این موارد اشاره کرد: چپ شدن چشم، دوبینی، همطراز نبودن چشم‌ها، کاهش بینایی، تفاوت رنگ عنبیه دو چشم، درد، قرمزی چشم و در صورت پیشرفت بیماری علائمی نظیر درد استخوان و سایر علائم نیز ظاهر می‌شود.

روش تشخیص رتینوبلاستوما

انجام آزمایش‌های زیر به تشخیص این عارضه کمک می‌کند: نمونه‌برداری از مغز استخوان و آزمایش‌های مایع مغزی نخاعی در مواردی که تومور پیشرفت کرده باشد، سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی مغز، بررسی چشم با نور، سونوگرافی چشم، اسکن استخوان، آزمایش خون.

چطور پیشگیری کنیم؟

مشاوره ژنتیکی، خطر ابتلا به رتینوبلاستوما را مشخص می‌کند. این مشاوره در صورت وجود فردی با این بیماری در خانواده بسیار ضروری است.

برای بررسی چشم با نور معمولا از قطره‌ای استفاده می‌کنند تا پزشک بتواند بدون مشکل بیمار را بررسی کند.

با توجه به سن کودک این آزمایش ممکن است با بیهوشی انجام شود. پیشگیری و درمان به موارد زیر بستگی دارد: مرحله بیماری، سن بیمار، اندازه و تعداد تومور، کاهش دید، وجود رتینوبلاستومای سه وجهی.

راه‌های درمان

درمان بیماری به دانستن تعداد، موقعیت و اندازه تومورها در چشم بستگی دارد. هدف از درمان ابتدا رهایی از سرطان و بعد حفظ بینایی کودک است. بعضی از درمان‌ها ممکن است به تغییر بینایی در چشم بیمار منجر شود.

تومورهای کوچک ممکن است با لیزر یا فریز کردن جراحی شوند. اشعه ایکس برای تومورهای موضعی و همین طور تومورهای بزرگ‌تر استفاده می‌شود.

اگر تومور به چشم دیگر هم منتشر شود، شیمی‌درمانی مفید خواهد بود. اگر تومور به هیچ روش درمانی جواب ندهد، چشم باید تخلیه شود. گاهی این روش به عنوان درمان اول انتخاب می‌شود.

اگر سرطان به هر دو چشم منتشر نشده باشد، معمولا در بیشتر موارد بیماری قابل درمان است.

در بعضی موارد ممکن است نابینایی اتفاق بیفتد. تومور ممکن است از راه عصب بینایی به حدقه چشم منتقل شود و به مغز، ریه‌ها و استخوان‌ها منتشر شود. برای تومورهای کوچک، درمان فقط روی ضایعه انجام می‌گیرد.

در حالی که کودک خواب بوده یا تحت بیهوشی است، یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:

درمان به وسیله سرما: در این روش تومور فریز می‌شود. این درمان معمولا بیش از یک بار با فاصله حداقل یک ماه انجام می‌شود.

لیزر درمانی: از لیزر برای گرم کردن تومور استفاده می‌شود. درمان معمولا طی چند جلسه با فاصله درمان سه تا چهار ماه انجام می‌شود.

پلاک رادیواکتیو چیست؟

یک دیسک رادیواکتیو روی تومور در سطح چشم قرار می‌دهند. این دیسک به مدت چهار روز در این موقعیت قرار می‌گیرد و تشعشعات باعث تخریب سلول‌های سرطانی می‌شود. این روش در تومورهای بزرگ‌تر یا تومورهایی که با روش‌های دیگر درمان نشده‌اند، انجام می‌شود.

درمان با گرما: در این روش از گرما برای تخریب تومور استفاده می‌کنند و ممکن است با شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی همزمان استفاده شود، چون گرما اثر درمان‌های دیگر را افزایش می‌دهد. گرما معمولا با لیزر و به طور مستقیم روی تومور استفاده می‌شود.

روش‌های درمانی دیگر

تومورهای بزرگ با روش‌های زیر درمان می‌شوند:

شیمی‌درمانی: این روش شامل استفاده از داروهای ضدسرطان برای تخریب سلول‌های سرطانی است. این درمان ممکن است پیش از انجام درمان‌های موضعی ذکر شده استفاده شود تا اثرهای درمان‌های فوق و موفقیت آنها را افزایش دهد. شیمی‌درمانی در صورتی که تومور به سایر ارگان‌ها و بافت‌های بدن منتشر شده باشد نیز مفید است.

یک روش جدید در بعضی موقعیت‌ها تزریق مستقیم داروی شیمی‌درمانی از راه شریان تغذیه‌کننده چشم است. این روش شیمی‌درمانی داخل شریانی (IAC) نامیده می‌شود.

این روش شامل تزریق مستقیم داخل شریان چشم تحت هدایت دستگاه آنژیوگرافی است. این روش مانند جراحی نیاز به یک تیم کامل دارد. این تیم شامل گروه بیهوشی، پرستاران، تکنولوژیست‌ها، متخصص سرطان کودکان و رادیولوژیست تداخلی است.

متخصص رادیولوژی تداخلی یک میکروکاتتر را تحت هدایت فلوروسکوپی به طور مستقیم وارد شریان تغذیه‌کننده چشم می‌کند و ماده شیمی‌درمانی هیدروکلرید ملفامین (داروی شیمی‌درمانی) به طور مستقیم در سطح بالایی وارد عضو هدف می‌شود.

این روش بسیار موثرتر از روشی است که دارو از راه عروق دست تزریق می‌شود و کمتر از یک درصد آن به چشم می‌رسد. این عمل تقریبا یک ساعت به طول می‌انجامد و تومور در عرض سه هفته تخریب می‌شود. نتایج نشان می‌دهد در دو سوم موارد با این عمل چشم بیمار حفظ می‌شود.

در روش شیمی‌درمانی معمولی، ماده ضدسرطان از راه تزریق داخل وریدی و یا به صورت خوراکی به بیمار داده می‌شود و در این صورت همه بدن بیمار دوز قابل ملاحظه‌ای از داروی شیمی‌درمانی را دریافت می‌کند که حال عمومی نامساعدی برای بیمار ایجاد می‌کند.

تزریق ماده شیمی‌درمانی داخل شریانی از راه آنژیوگرافی، ماده ضدسرطان را به طور مستقیم از راه شریان چشمی داخل تومور تخلیه می‌کند.

در این روش، درمان به طور موضعی و نه سیستمی انجام می‌شود و از مسمومیت سیستمی نیز خبری نیست و بیمار چند ساعت بعد از این عمل مرخص می‌شود.بیمارانی با رتینوبلاستومای کوچک و موضعی که امکان درمان آن با لیزر یا کرایتوتراپی وجود دارد، بیمارانی با ضایعات خارج چشمی، نواقص و مشکلات عروقی و ناتوانی کلیه برای درمان با این روش مناسب نیستند.

جراحی: اگر تومور خیلی بزرگ باشد و دید چشم از بین رفته باشد، باید عمل جراحی برای تخلیه چشم انجام شود. این روش در مواردی که هیچ روش دیگری نتیجه نمی‌دهد، انتخاب می‌شود و در نهایت یک چشم مصنوعی جایگزین چشم بیمار می‌شود.

رادیوتراپی: در این روش از اشعه با انرژی بالا برای تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. با وجود محدود کردن اشعه باز هم سلول‌های سالم اطراف ضایعه تحت تاثیر قرار می‌گیرند و آسیب می‌بینند و از این نظر، رادیوتراپی روش امنی نیست ولی در صورت جواب ندادن سایر روش‌ها کمک‌کننده است.

انواع  رتینوبلاستوما

دو نوع رتینوبلاستوما به شرح زیر وجود دارد:

نوع ارثی: از راه ژن و به طور ارثی منتقل می‌شود. معمولا تومور در هر دو چشم وجود دارد البته گاهی هم تنها در یک چشم ظهور می‌کند. رتینوبلاستومایی که به صورت ارثی منتقل می‌شود معمولا در سنین کمتری نسبت به موارد غیرارثی ظاهر می‌شود.

نوع غیرارثی: این نوع ارثی نیست و معمولا فقط در یک چشم بروز می‌کند.

در صورت وجود ژن رتینوبلاستوما، از کودک متولدشده در خانواده باید یک نمونه خونی گرفته شود تا در صورت وجود آثاری از این بیماری، در مراحل اولیه تومور تحت درمان قرار گیرد.

در صورت ابتلای یک چشم به رتینوبلاستوما، برای دست‌کم ۲۸ ماه هر دو یا چهار ماه یکبار باید چشم سالم نیز آزمایش شود تا از سلامت آن اطمینان حاصل شود.

رتینوبلاستوما به وسیله معاینه با نور نیز قابل مشاهده است.در واقع زیر این نور به جای مشاهده ظاهری قرمز برای چشم، پاپیلا به رنگ سفید مشاهده می‌شود.

کودکی که به رتینوبلاستومای ارثی مبتلاست، در معرض خطر ابتلا به تومور پینه‌ال مغز نیز هست که معمولا ۲۰ ماه بعد از تشخیص رتینوبلاستوما ایجاد می‌شود.

روش تشخیص متداول این عارضه معمولا انجام ام‌آرآی هر شش ماه به مدت پنج سال برای بچه‌هایی است که درخانواده‌هایی با خطر بالا به دنیا می‌آیند.

سی‌تی‌اسکن معمولا به دلیل داشتن اشعه یونیزان به طور روتین استفاده نمی‌شود. اگر سابقه فامیلی رتینوبلاستوما وجود نداشته باشد، اولین علامت این بیماری به صورت یک نقطه سفید در مردمک است که نور را منعکس نمی‌کند.

منبع: eyecancermd.org
مترجم: نفسیه‌السادات قوامی - ضمیمه سیب