گسترش حوزه نفوذ روس‌ها در خاورمیانه

اما هفته گذشته برای ولادیمیر پوتین و وزیر خارجه‌اش سرگئی لاوروف بهترین روزها در طول 30 ماه گذشته بود و این دو از سوی بسیاری به جای حامی دیکتاتورها با لقب سیاستمدار توصیف شدند که علت آن هم معامله با آمریکا بر سر سلاح‌های شیمیایی سوریه بود، اما مسکو آرام و بی‌سر و صدا در پی یافتن حامیانی از قاهره تا بیروت بر آمده و آوازه پوتین در حال اوجگیری در منطقه است.

وی با یک حرکت بموقع اسد را از حمله آمریکا مصون داشت و خود را تنها شخصیت بین‌المللی معرفی کرد که می‌تواند در لاینحل‌ترین بحران منطقه خاورمیانه توفیق و پیشرفت داشته باشد.

رهبر روسیه در واقع از اشتباهات اوباما بهترین استفاده را برد و به همین دلیل ناظران مسائل منطقه بر این باورند که اوباما با متعهدکردن خود به حمله نظامی به سوریه که نه کنگره و نه مردم آمریکا خواهان آن نبودند خود را به تله انداخته بود و در نهایت این فرصت را برای پوتین فراهم کرد تا راه‌حل مساله را ارائه کند.

فئودور لوکیانوف، سردبیر مجله روسی وقایع جهان می‌گوید: «رئیس‌جمهور آمریکا فردی است که کلمات تندی بر زبانش جاری می‌شود، اما بعد چهره‌اش می‌گوید، خب حالا چه باید بکنیم؟»

اما سوریه تنها جایی نیست که روس‌ها از خشم و عصبانیت مردم منطقه علیه ایالات متحده به نفع خود استفاده کردند. در مصر نیز که دولت نظامی آن واشنگتن را متهم به همدلی با اخوان‌المسلمین کرده، بسیاری از مردم پوتین را فردی با پتانسیل دیپلماتیک بالا برای متوازن‌کردن رفتار ایالات متحده می‌دانند.

مردم در تظاهرات طرفداری از ارتش مصر، پوتین یا همان مامور سابق ک‌.گ‌.ب را با مرد قدرتمند خودشان ژنرال السیسی مقایسه کردند. آنها در تظاهرات اسکندریه پوستر بزرگی از رئیس‌جمهور روسیه با یونیفورم نیروی دریایی در کنار ژنرال السیسی، وزیر دفاع مصر حمل می‌کردند که زیر آن نوشته شده بود: «خداحافظ آمریکا!»

در لبنان هم روسیه دست به بازسازی روابط استراتژیک خود با جامعه یونانیان ارتدکس زده است که ارتباط نزدیکی با کلیسای ارتدکس روسیه دارند. الکساندر زاسپیکین، سفیر مسکو در لبنان در بیشتر گردهمایی‌های سیاسی و مذهبی این جماعت شرکت می‌کند و از احترام خاصی نزد آنها برخوردار است، اما مساله سوریه می‌تواند هم تخته پرش برای جاه‌طلبی‌های روسیه باشد و هم آن را درهم بشکند.

ابتکار انتقال سلاح‌های شیمیایی سوریه به عنوان یک سناریوی دیپلماتیک برد ـ برد بی‌نظیر مورد ‌استقبال همگان قرار گرفته و برای اوباما این امکان مناسب را فراهم کرده است تا از طرح حمله به سوریه که مورد پذیرش جامعه آمریکا نبود، عقب‌نشینی کند.

با این طرح مسکو و واشنگتن می‌توانند هدف مشترک‌شان را در محدودکردن گسترش سلاح‌های شیمیایی پیگیری کنند.

دیمیتری گورنبرگ، کارشناس مسائل روسیه در مرکز تحقیقات نیروی دریایی می‌گوید: «این ابتکار نه تنها پیروزی برای پوتین بلکه برای اوباما هم بود.

درواقع همگان به ابتکار روسیه خوشبین هستند، زیرا با توجه به مخالفت مردم غرب با حمله به سوریه این ابتکار می‌تواند به منزله راه گریزی برای کشورهای غربی باشد و وانمود کند که بالاخره آنها هم کاری انجام داده‌اند.»

بسیاری از تحلیلگران معتقدند پوتین در معامله با آمریکا بر سر سوریه نه‌تنها اسد را از هجوم قدرت نظامی آمریکا حفظ کرد بلکه در پی ضابطه‌مند کردن مداخلات یکجانبه نظامی آمریکا در جهان نیز برآمد. روسیه در حال مشروعیت زدایی از حملات نظامی بدون مجوز شورای امنیت است که در حملات ناتو در بوسنی و کوزوو در سال‌های دهه 90 و در لیبی در سال 2011 اتفاق افتاد.

پوتین در هفته قبل در مقاله‌ای در روزنامه نیویورک تایمز با طرح نگرش خود استدلال کرد که روسیه نه از دولت سوریه بلکه از قوانین بین‌المللی که تنها ابزار جلوگیری از بی‌نظمی و حفظ روابط بین‌الملل است، حمایت می‌کند.

گورنبرگ می‌گوید: بنابراین توافق بر سر تسلیحات شیمیایی سوریه فرصتی برای پوتین است تا آمریکا را نسبت به سازمان‌های بین‌المللی متعهدتر کند.

احیای دیپلماسی فعال روس‌ها در خاورمیانه بازتاب شیوه‌های فعالانه‌ای است که رهبران شوروی سابق در دوران جنگ سرد بکار می‌بردند، دورانی که آنها نفوذ فوق‌العاده‌ای در مصر جمال عبدالناصر و سوریه حافظ اسد و نیز در عراق داشتند.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه ماه قبل در مصاحبه با مجله فارین پالیسی عنوان کرد: «روسیه احساس جسارت بیشتری از زمان فروپاشی شوروی سابق پیدا کرده و اکنون می‌تواند توجه خود را معطوف به پیگیری منافع مشروعش در جهان کند.»

اما هنوز زود است که از نفوذ فوق‌العاده روس‌ها آن‌طور که در دوره شوروی سابق داشتند سخن به میان آورد. با آن که پوتین روزهای خوبی را پشت سر می‌گذارد، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که خوش‌شانسی‌اش در ماه‌های آینده هم ادامه داشته باشد. نابودی سلاح‌های شیمیایی سوریه انبوهی از چالش‌ها را به دنبال دارد:

زرادخانه شیمیایی سوریه در سراسر کشور و حدود 50 سایت گسترده شده است و آمریکا مطمئن نیست که روسیه مکان تمام این سایت‌ها را بداند و نابودی این تسلیحات حتی در زمان صلح و آرامش اقدامی وقتگیر و هزینه بر خواهد بود.

با آن که جان کری هفته گذشته اعلام کرد در صورت شکست دیپلماسی گزینه مداخله نظامی هنوز روی میز است، اما اکنون همه نگاه‌ها به سمت مسکو دوخته شده است. تحسین‌های توام با اکراه منتقدان از پوتین، ناشی از سرخوردگی آنها از سیاست بی‌ثبات ایالات متحده در خاورمیانه است.

لوکیانوف می‌گوید: «درست است که بسیاری از مردم منطقه همدلی و توافقی با موضع روسیه در قبال سوریه ندارند، اما حداقل روسیه در مقایسه با آمریکا، اروپا و بقیه جهان، خط‌مشی مشخصی را دنبال می‌کند و می‌داند چه می‌خواهد.»

منبع: فارین پالیسی​
مترجم : ایرج جودت