قضاوت با ‌شما

از آنجا که مقوله سلول‌های بنیادی در مراحل اولیه بوده و هنوز به بلوغ کامل دست نیافته است، پرسش‌های زیادی پیرامون این موضوع مطرح است. به عنوان نمونه نگهداری از سلول‌های بنیادی خون بندناف نوزاد در بعضی مراکز و اخذ هزینه از والدین برای این کار، از مواردی است که میان صاحب‌نظران این حوزه در کشورمان،‌ چالش‌ها و تقابل‌هایی را ایجاد کرده است. گروهی از متخصصان راه‌اندازی بانک‌های خصوصی نگهداری از خون بندناف را به دلایلی درست نمی‌دانند و برخی دیگر از راه‌اندازی این بانک‌ها به عنوان سرمایه ملی دفاع می‌کنند. در ادامه خلاصه‌ای از ادله طرفین را می‌خوانید که از اظهارات آنها در پاسخ به خبرنگار جام‌جم استخراج شده است. به هر حال قضاوت و تصمیم‌گیری نهایی به عهده شماست.

بانک‌ خصوصی ‌بندناف،‌ در دنیا مرسوم ‌نیست

پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف با مشکلات و محدودیت‌های بسیاری همراه است. با توجه به این که در سطح دنیا نتایج استفاده از سلول‌های بنیادی خونساز بندناف به اندازه روش‌های دیگر پیوند موفقیت‌آمیز نبوده است، برخلاف آنچه در سطح جامعه جاافتاده است موفقیت استفاده از سلول‌های بنیادی خونساز بندناف در بیشتر بیماری‌ها حدود 40 تا 50 درصد است. در صورتی که احتمال موفقیت در روش‌های دیگر پیوند سلول‌های بنیادی می‌تواند بیش از این باشد. با توجه به معایب و محدودیت‌هایی که این روش دارد اگر این موضوع را در سطح بین‌المللی در کشورهای پیشرفته که در زمینه پیوند سلول‌های بنیادی پیشرو بوده‌اند مورد بررسی قرار دهید، متوجه خواهید شد‌ در کمتر از 10 درصد پیوندها در سطح دنیا از این روش یعنی پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف استفاده می‌شود. بنابراین پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف روشی نیست که مقبولیت جهانی فراگیر داشته باشد. این روش، روشی بسیار پرهزینه است. احتمال رد پیوند در این روش در مقایسه بیشتر است. به دلیل تعداد کم سلول‌ها در نمونه خون بندناف، بعد از پیوند اگر بیمار با مشکلی مواجه شود که برای رفع آن نیاز به سلول اضافه داشته باشیم، دهنده‌ای وجود ندارد که بخواهیم این سلول اضافه را تامین کنیم چراکه در حقیقت منبع تامین این سلول‌ها، بندناف بوده است؛ به همین دلیل این روش مقبولیت چندانی ندارد.

یکی از مسائلی که موجب شده ‌‌راه‌اندازی بانک‌های خون بندناف در سطح دنیا مقبول نباشد هزینه بالایی است که برای راه‌اندازی بانک خون بندناف و نگهداری نمونه‌ها در این بانک باید اختصاص داده شود. بنابراین اساسا قرار بوده است این بانک‌ها به عنوان بانک‌های عمومی خون بندناف راه‌اندازی شود و خانواده‌ها پس از تولد فرزندشان، بندناف او را به این مراکز اهدا کنند تا سلول‌های بنیادی خون بندناف به عنوان منبعی برای همه اعضای جامعه مورد استفاده قرار گیرد، اما از آنجا که محققان به این نتیجه رسیدند ‌ شاید بتوان از سلول‌های بنیادی، سلول‌های دیگری را جدا و برای کارهای دیگری از آن استفاده کرد بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیدند ‌ شاید بهتر باشد سلول‌های بنیادی بندناف را برای خود افراد ذخیره و نگهداری کنیم. باید توجه داشته باشیم ‌ امروزه از سلول‌های بنیادی بندناف خون در درمان تعداد محدودی بیماری که شامل بیماری‌های خونی بدخیم و غیربدخیم، بیماری‌های نقص ایمنی ارثی، بیماری‌های متابولیک و نارسایی‌های مغز استخوان می‌شود در موارد دیگر ازجمله درمان غضروف و استخوان تا درمان بیماری‌های قلبی هنوز در سطح دنیا در مرحله تحقیقاتی است.

یکی از باورهای نادرستی که امروزه در ذهن بسیاری از مردم شکل گرفته این است که سلول‌های بنیادی را می‌توان در درمان انواع مختلفی از بیماری‌ها استفاده کرد در صورتی که اکنون این امکان وجود ندارد و جز بیماری‌هایی که عمدتا بیماری‌های خونی،‌ نقص ایمنی و متابولیک را شامل می‌شود، هنوز قابلیت این روش در درمان دیگر بیماری‌ها مورد تردید است. ممکن است استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌ها با عوارضی همراه باشد که در سال‌های بعد خود را نشان دهد. سال‌ها طول می‌کشد ‌ در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی برای دیگر بیماری‌ها به نتایج قطعی برسیم در نتیجه این که در آینده از سلول‌های بنیادی در چه زمینه‌هایی می‌توان استفاده کرد پرسشی است که هنوز پاسخ قابل‌قبولی ندارد. به همین علت تاسیس بانک‌های خون بندناف خصوصی در سطح دنیا پذیرفته شده نیست. در کنگره‌هایی که هر سال در زمینه سلول‌های بنیادی خون بندناف در سطح دنیا برگزار می‌شود هنوز حتی کشورهایی که سال‌ها در این زمینه به اصطلاح استخوان خرد کرده‌اند و بیشترین موفقیت‌ها را در زمینه پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف داشته‌اند هم تاسیس بانک‌های بندناف خصوصی را توصیه نمی‌کنند. حتی در بسیاری از کشورها مانند آلمان و فرانسه تاسیس بانک‌های بندناف خصوصی ممنوع است، اما در آمریکا در کنار بانک‌های بندناف عمومی، بانک‌های بندناف خصوصی هم راه‌اندازی شده است که جنبه تجاری دارد، اما پزشکان و متخصصانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند هیچ علاقه‌ای به تاسیس بانک‌های بندناف خصوصی ندارند.

در بیش از 30 کشور دنیا، بانک سلول‌های بنیادی بالغ راه‌اندازی شده است.

این کشورها با هم در ارتباط هستند و در تامین سلول برای بیماران‌شان همکاری می‌کنند. به طور کلی در 60‌ درصد پیوندها، سلول‌های بنیادی مورد نیاز از این بانک‌ها تامین می‌شود. در 30 درصد موارد هم سلول‌های بنیادی از افراد خویشاوند یا خواهر و برادر تامین می‌شود، در کمتر از 10 درصد موارد نیز سلول‌های بنیادی از خون بندناف تامین می‌شود.

بانک خون بندناف سرمایه ملی است

اکنون در بسیاری از کشورها بانک‌های خون بندناف به دو‌صورت خصوصی و عمومی راه‌اندازی شده است که به عنوان یک سرمایه ملی به آن نگاه می‌شود این سلول‌ها این‌قابلیت را دارد که برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج به کمک فرد بیمار بیاید. استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف برای درمان بیماری‌های خونی بسیار موثر بوده است. در بیماری‌های سرطان خون بخصوص در شرایطی که بیماری در مراحل اولیه کودکی است و بیمار وزن کمتری دارد استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف می‌تواند راهکار موثری برای درمان بیماری باشد. بین تعداد سلول‌های بنیادی مورد نیاز برای درمان و وزن ارتباط مستقیمی وجود دارد. هر چه وزن بیمار کمتر باشد درمان با سهولت بیشتری انجام شده و با محدودیت‌های کمتری مواجه است.

وقتی فرآیندی روی سلول انجام و سلول منجمد می‌شود در داخل تانک نیتروژن که دمای آن 196 درجه سانتی‌گراد زیر صفر است، نگهداری می‌شود. اگر شرایط استانداردی برای تانک نیتروژن در آزمایشگاه مهیا باشد و نمونه‌ها همواره در داخل نیتروژن غوطه‌ور باشد هیچ مشکلی برای سلول‌های بنیادی منجمد شده پیش نمی‌آید.

شرایط نگهداری از سلول‌های بنیادی شرایط خاصی نیست، بلکه یک ابزار ‌بوده و درست مثل این است که یک یخچال اختصاصی برای نگهداری از سلول‌های بنیادی در اختیار داشته باشید. در این شرایط براحتی می‌توانید از نمونه‌ها در شرایط استاندارد نگهداری کنید. آنچه مهم است این که باید این سلول طی فرآیند خاصی منجمد شود که این یک فناوری است.

این فرآیند باید به دقت انجام شود. آنچه مهم است افزایش شانس زنده ماندن سلول منجمد شده و پس از ذوب آن است. بنابراین نه‌تنها فرآیند انجماد باید به‌درستی انجام شود، بلکه خارج شدن سلول‌های بنیادی از حالت انجماد نیز باید به‌گونه‌ای باشد که شانس زنده ماندن سلول‌ها بالا باشد و با استانداردهای بین‌المللی همخوانی داشته باشد. امروزه در سطح دنیا بانک‌های عمومی شکل گرفته و استانداردهایی نیز تعریف شده است.

نکته مهم دیگر تعداد سلول‌هایی است که از خون بندناف جدا می‌شود. اگر تعداد سلول از عدد استانداردی در حدود چند میلیون بیشتر باشد می‌توان گفت این نمونه، نمونه مناسبی برای انجماد است. با گذشت زمان و مطالعاتی که انجام شده این استاندارد افزایش یافته است.

هر چه تعداد سلول‌ها در نمونه خون بندناف بیشتر باشد، بازدهی سلول در زمان استفاده بیشتر خواهد بود. چرا که اگر بخواهیم برای درمان فرد بالغی با وزن بالا از سلول‌های بنیادی استفاده کنیم باید تعداد سلول‌های بنیادی بیشتری به فرد تزریق شود تا به جواب مناسبی برسیم. به همین دلیل محققان دنبال روش‌هایی هستند که بتوانند از این طریق سلول‌های بنیادی را از خون بندناف براساس شرایط استاندارد و با امکان جداسازی تعداد زیادی سلول‌ بنیادی و بدون آلودگی مجزا کنند و در مرحله بعدی این سلول‌ها را در شرایط مناسب و ایده‌آل منجمد و نگهداری کنند و در نهایت از این سلول‌ها در درمان فرد بیمار استفاده کنند.

استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی خون بندناف هم با محدودیت‌هایی همراه است. با افزایش وزن بیمار تعداد سلول‌های بیشتری مورد نیاز است. برای مقابله با این محدودیت‌ها محققان در تلاش هستند از روش‌‌های جدیدی استفاده کنند که بتوانند در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول‌های بنیادی را از یک‌میلیون به ده میلیون افزایش دهند. با انجام تقسیم سلولی در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول‌ها افزایش می‌یابد.

یکی از دیگر کارهایی که در بانک‌های خون بندناف انجام می‌شود این است که از ترکیب و ادغام ذخیره سلول بنیادی در بندناف خون به عنوان راهکاری برای افزایش حجم سلول‌های بنیادی استفاده شود.

سلول‌های خون بندناف برخلاف سلول‌های خون معمولی که برای تزریق باید کاملا سازگار با گیرنده باشد،‌ این قابلیت را دارد که حتی اگر چهارششم یا پنج‌ششم هم سازگار باشد، قابل استفاده است. این روش می‌تواند راهکار مناسبی برای جبران کمبود سلول‌های بنیادی در نمونه خون بندناف باشد، اگر کسی که خون بندناف را جدا می‌کند این کار را با دقت انجام ندهد تعداد سلول‌های بنیادی کمتری در این نمونه خون وجود خواهد داشت یا این که ممکن است جدا کردن خون از بندناف زمانی انجام شود که حجم زیادی از سلول‌های خونی بندناف از بین رفته باشد، اما استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف هم با محدودیت‌هایی همراه است. گاهی با توجه به نوع بیماری و سن فرد بیمار حتی برای درمان یک بیماری هم نمی‌توان از سلول‌های بنیادی موجود در نمونه خون بندناف استفاده کرد، اما اگر بتوان در شرایط آزمایشگاهی تعداد سلول‌ها را افزایش داد می‌توان منبع اصلی سلول بنیادی را حفظ کرده و از تقسیم سلولی برای درمان استفاده کرد که البته چنین طرح‌هایی هنوز در فاز آزمایشگاهی و تحقیقاتی مطرح است و اجرایی نشده است.