همه روش‌های کمک باروری

1‌ـ‌ IUI یا تلقیح داخل رحمی

ساده‌ترین روش برای درمان یک زوج نابارور روش IUI یا تلقیح داخل رحمی است. در مواردی که ناباروری ناشی از مشکلات جنسی مردانه خفیف باشد یا به مشکلات ناشی از گردن رحم مربوط باشد از این روش استفاده می‌شود. در این روش اسپرم گرفته شده در محیط استریل شسته شده و اسپرم‌های مرده و دیگر سلول‌هایی که همراه آن وجود دارد، جدا شده و اسپرم کاملا سالم و متحرک که از نظر شکل ظاهری طبیعی باشد جدا می‌شود. این اسپرم در حالت طبیعی داخل واژن ریخته می‌شود. در این روش درمانی اسپرم‌های آماده شده برای لقاح به کمک یک وسیله سوزن‌مانند بلند که به آن کاتتر گفته می‌شود، از سوی پزشک متخصص زنان از گردن رحم عبور کرده و به طور مستقیم به داخل رحم تزریق می‌شود. این کار موجب می‌شود مسیری که اسپرم برای رسیدن به تخمک آزاد شده در داخل لوله رحمی طی می‌کند، کوتاه‌تر شود و احتمال رسیدن اسپرم به تخمک بیشتر شود. علاوه بر این؛ اسپرم مرده و سلول‌های دیگر و مواد مختلفی که همراه اسپرم‌های سالم وجود دارد از هم جدا شده‌ و به این ترتیب اسپرم‌های فعال داخل یک محیط مغذی قرار می‌گیرد که می‌تواند براحتی حرکت کند. در بعضی از زنانی که با مشکل ناباروری مواجه هستند در گردن رحم ترشحاتی وجود دارد که موجب کشته شدن اسپرم می‌شود. از آنجا که در این روش اسپرم‌ها از طریق یک وسیله سوزن‌مانند از این مسیر عبور می‌کند، کمتر آسیب می‌بیند. اگر در زوج‌هایی که برای درمان ناباروری مراجعه می‌کنند مشکلات و محدودیت‌های خفیفی در روند درمان وجود داشته و سن آنها پایین بوده، اسپرم مرد نسبتا قابل قبول باشد، ترجیح می‌دهیم از این روش استفاده کنیم که نه‌تنها هزینه درمانی کمتری دارد، بلکه با مداخله کمتری روی زوج‌ها همراه است. در این روش در بخشی از مسیر به روند بارداری کمک می‌کنیم تا اسپرم به همان طریق طبیعی حرکت کند و پس از عبور از رحم و لوله‌های رحمی خود را به تخمک برساند. در حقیقت این روش کمک به روش طبیعی بارداری است و اسپرم شبیه به روش طبیعی حرکت کرده و تخمک را بارور می‌کند.

2‌ـ‌ IVF یا لقاح خارج رحمی

اگر اسپرم حرکت لازم را نداشته باشد که از داخل لوله رحم عبور کند و خودش را به تخمک آزاد شده در داخل لوله‌های رحمی برساند از یک مرحله درمانی پیشرفته یعنی IVF یا لقاح خارج رحمی استفاده می‌شود. در این روش خانمی که برای درمان ناباروری مراجعه کرده است پس از مصرف داروهایی که برای تحریک تخمک‌گذاری برای او تجویز شده در داخل اتاق عمل تحت بیهوشی قرار گرفته و تخمک‌های آزاد شده از طریق سوزنی که وارد تخمدان می‌شود خارج خواهد شد. تخمک‌های بالغ و رشد کرده از رحم خارج شده در داخل دستگاهی به نام انکوباتور که شرایطی شبیه به رحم دارد در داخل یک محیط مغذی قرار می‌گیرد.

اسپرم‌های گرفته شده از مرد نیز شسته و کاملا پالایش شده و در مرحله بعد اسپرم‌های زنده و اسپرم‌های متحرک را از آن جدا کرده و روی تخمک‌ها می‌ریزند؛ همان تخمکی که اسپرم باید حرکت می‌کرد تا خود را به آن می‌رساند. از آنجا که اسپرم توانایی حرکت لازم برای رسیدن به تخمک را نداشته است این کار در شرایط مصنوعی انجام می‌شود که به این ترتیب لقاح در خارج از رحم انجام می‌شود. این روش مستلزم مصرف داروهایی برای تحریک تخمک‌گذاری و بیهوشی است. جنینی که به این روش در خارج از رحم تشکیل می‌شود بر اساس روش کار و همچنین با توجه به شرایط سنی بیمار و عوامل مختلف دیگر دو تا پنج روز در خارج از رحم قابل نگهداری است. پس از این مدت جنینی که رشد کرده به کمک یک وسیله سوزن مانند 30 سانتی‌متری از واژن و گردن رحم عبور کرده و به طور مستقیم به داخل رحم تزریق می‌شود. باید توجه داشت جنین حداکثر برای پنج تا شش روز در خارج از رحم قابل نگهداری است. بعضی افراد تصور می‌کنند منظور از لقاح خارج رحمی سپری شدن مراحل رشد جنین در خارج از رحم است، اما با تمام پیشرفت‌های به دست آمده در مسیر علم و فناوری فقط تا شش روز می‌توان جنین را بیرون از رحم مادر نگه داشت و بعد از این مدت هیچ دستگاهی قادر به حمایت جنین نخواهد بود. بنابراین جنین ادامه حیاتش را در رحم مادر سپری می‌کند.

3‌ـ‌ ICSI یا میکرو اینجکشن

در روش لقاح خارج رحمی به ازای هر تخمک باید 50 هزار اسپرم روی آن ریخته شود. بعضی از افرادی که با مشکل ناباروری مواجه هستند، توانایی تولید این تعداد اسپرم را ندارند. در این گروه از افراد تعداد اسپرم‌ها بسیار کم است تا جایی که گاهی باید اسپرم‌ها را با استفاده از یک سوزن مخصوص از بافت بیضه جدا کرد. تعداد اسپرم‌های زنده در این افراد معمولا یک، دو، ده و در نهایت هزار اسپرم است. اگر در مردی که با مشکل ناباروری مواجه است، تعداد اسپرم‌ها کم باشد باید بیشتر در روند باروری مداخله کرد. گاهی این اسپرم‌ها نمی‌تواند حرکت و از دیواره تخمک عبور کند. در این روش که به آن میکرواینجکشن گفته می‌شود از یک سوزن بسیار ریز میکروسکوپی که قطر آن در حدود 6 میکرون یا 5 میلیونیم متر است، استفاده می‌شود و به وسیله آن اسپرم را برداشته و از دیواره تخمک عبور داده و به وسط سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌کنند. این روش به نوعی همان روش IVF است. در افرادی که اسپرم آنها حرکت لازم را نداشته و نمی‌تواند خودش وارد تخمک شود از این روش برای درمان ناباروری استفاده می‌شود.

شکست یا پیروزی؟

انتخاب روش درمان ناباروری به شدت مشکلی که زوج نابارور با آن مواجه هستند بستگی دارد. برای انتخاب روش مناسب یک تیم تخصصی شامل متخصص مردان، متخصص زنان، جنین‌شناس و متخصص لقاح خارج رحمی با هم مشورت می‌کنند و بر اساس ویژگی‌های زوج نابارور، روش درمانی انتخاب می‌شود. اگر زوج جوان باشند و در آنها کیفیت یا به طور کلی وضع گامت‌ها مناسب باشد، ترجیح داده می‌شود از روش IUI برای درمان استفاده شود. اگر این روش بعد از دو تا سه بار به نتیجه موفقیت‌آمیزی نرسید، سراغ IVF می‌رویم و در نهایت اگر تعداد اسپرم‌ها کافی نباشد روش میکرو اینجکشن یا ICSI انتخاب می‌شود. اگر این روش هم جواب نداد باید به سراغ درمان‌های جایگزین برویم. یکی از عوامل موثر در موفقیت زوج‌های نابارور برای نتیجه گرفتن از روش‌های کمک باروری مراجعه آنها به یک مرکز درمانی موفق است. درمان ناباروری، درمان اضطراری نیست و به عبارت دیگر مانند بیماری قلبی نیست که فرد مجبور باشد در کوتاه‌ترین زمان ممکن خود را به یک مرکز درمانی برساند. بهترین شاخص و معرف یک مرکز درمانی زوج‌های دیگری است که به نتیجه رسیده‌اند. موضوع مهم دیگر، تاثیرگذاری داروهایی است که باید مصرف شود. این داروها باید مناسب باشد. شرایط روحی ـ روانی زوج‌ها نیز در میزان موفقیت آنها نقش مهمی دارد. اگر سازمانی هزینه‌های درمانی را تقبل کند احتمال موفقیت زوج‌ها در این روش‌ها به مراتب بیشتر است. با وجود همه پیشرفت‌های به دست آمده در درمان ناباروری، 40 تا 50 درصد افراد ناخواسته به نتیجه نمی‌رسند. بنابراین افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند باید صبر و حوصله داشته باشند و با تیم درمان همکاری کنند. زوجی که در یک مرحله از درمان نتیجه نگرفته‌اند، با این‌که حق دارند به مرکز دیگری مراجعه کنند، بهتر است ادامه درمان را در همان مرکز پیگیری کنند؛ چراکه احتمال موفقیت آنها در آن مرکز که پزشکان با آنها آشنایی دارند و نقاط ضعف و قوت کارشان را در مرحله قبل مورد بررسی قرار می‌دهند به مراتب بیشتر خواهد بود.

دکتر محمدرضا صادقی ‌/‌ معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا